odpowiedź

Jeżeli małżonka osoby prowadzącej działalność jest osobą współpracującą w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), to podlega ubezpieczeniom jako osoba współpracująca, a nie jako pracownik. Od 1 lipca 2022 r. za współpracownika można opłacać niższą składkę.

Nie jako pracownik

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym podlegają m.in.:
1) osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące;
2) osoby współpracujące z osobami fizycznymi, które korzystają z ulgi na start.
Pojęcie osoby współpracującej zostało określone w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej i jest stosowane tylko na potrzeby przepisów ubezpieczeniowych.
Aby więc ustalić, czy osoba współpracująca podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego, należy sprawdzić, czy spełnia wszystkie kryteria określone w tym przepisie. I tak, osobą współpracującą̨ jest małżonek, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzic, macocha i ojczym oraz osoba przysposabiająca, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność lub działalność nierejestrową we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności. Nie dotyczy to jedynie osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Świadczenie pomocy w firmie przedsiębiorcy bez zawierania żadnej umowy lub na podstawie umowy o pracę przy spełnieniu pozostałych warunków stanowi współpracę przy prowadzeniu działalności i z tego tytułu członek rodziny podlega ubezpieczeniom. Oznacza to, że jeżeli np. żona, córka lub matka przedsiębiorcy zatrudniona w jego firmie na etacie spełnia dalsze przesłanki dla osób współpracujących, to musi być zgłoszona do ubezpieczeń nie jako pracownik, lecz właśnie jako osoba współpracująca. Takie uregulowanie wprost wynika z art. 8 ust. 2 ustawy systemowej.
Osoba współpracująca podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na takich samych zasadach jak osoba prowadząca działalność. Oznacza to, że jeżeli nie ma innego tytułu do ubezpieczeń, to ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, zdrowotne z tytułu współpracy są obowiązkowe (dobrowolne jest tylko ubezpieczenie chorobowe).

Ze środków płatnika

Składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne za osobę współpracującą opłaca i finansuje w całości z własnych środków osoba prowadząca działalność. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest kwota zadeklarowana, ale nie niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. Warto dodać, że za współpracownika nie można opłacać składek od ulgowej podstawy stanowiącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dwuletnia ulga dla rozpoczynających działalność gospodarczą nie dotyczy bowiem osób współpracujących.
W 2022 r. minimalna podstawa składek społecznych wynosi 3553,20 zł. Suma składek do zapłaty, łącznie z ubezpieczeniem chorobowy oraz składką na FP, wynosi 1211,28 zł. Do zgłoszenia współpracownika służy druk ZUS ZUA (lub ZUS ZZA, jeśli podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu) z kodem tytułu ubezpieczenia 0511 x x. Natomiast podstawą wymiaru składki zdrowotnej osób współpracujących jest kwota stanowiąca 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kw. roku poprzedniego (włącznie z wypłatami z zysku) ogłaszanego przez prezesa GUS w „Monitorze Polskim”. Składka w tej wysokości obowiązuje w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r. W tym okresie podstawa wynosi więc 4665,78 zł (6221,04 zł × 75 proc.), a składka miesięczna 419,92 zł. Do 30 czerwca 2022 r. podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowiła kwota 100 proc. powyższego wynagrodzenia, tj. 6221,04 zł, zatem 9-proc. składka wynosiła 559,89 zł.
Podsumowując, za czerwiec składka zdrowotna za osobę współpracującą wynosi 559,89 zł, a za lipiec i kolejne miesiące 2022 r. po 419,92 zł. Składki nie są rozliczane od wynagrodzenia z umowy o pracę. Rozpatrując jednak opisywaną sytuację pod względem podatkowym, należy zauważyć, że żona przedsiębiorcy uzyskuje przychód ze stosunku pracy i tym przychodem jest wynagrodzenie 5000 zł oraz wszelkie inne należności i świadczenia, które przysługują z tytułu zatrudnienia. Przy kalkulowaniu zaliczek na podatek dochodowy nie odlicza się od dochodu składek społecznych, które nie są potrącane ze środków podatnika (pracownika), lecz w pełnym zakresie pokrywa je przedsiębiorca jako osoba prowadząca działalność. ©℗
Podstawa prawna
•art. 6 ust. 1 pkt 5, pkt 5a, art. 8 ust. 1, ust. 2, ust. 2a, ust. 11, art. 16 ust. 5a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
•art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c, art. 81 ust. 2ya, art. 85 ust. 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1265)