Anna Kwiatkowska, ekspert od ubezpieczeń społecznych
,W przypadku pracownic, którym w trakcie ciąży ustało ubezpieczenie chorobowe z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy, zastosowanie ma art. 30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z jego ust. 1 zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:
  • wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
  • z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Pracownicy, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
W przypadku pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu, także przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.
W opisywanej sytuacji okoliczności są jednak o tyle inne, że pracownica jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą. Dopóki trwało zatrudnienie, dopóty podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej było dobrowolne, chorobowemu zaś – wykluczone. Zmieniło się to wraz z wygaśnięciem pracowniczego tytułu ubezpieczeniowego. Zmiana tytułu ubezpieczeniowego oznaczałaby dla ubezpieczonej jednak prawdopodobnie obniżenie wysokości zasiłku chorobowego.
Konstytucyjna ochrona macierzyństwa
Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lipca 2019 r., sygn. akt III UK 191/18. Sąd uznał, że pracownicy będącej w ciąży, z którą rozwiązano stosunek pracy z powodu likwidacji pracodawcy, przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, nawet gdy spełnia warunki do objęcia jej ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej w związku z art. 177 par. 3 kodeksu pracy). Sąd powołał się w tym przypadku na konstytucyjną ochronę macierzyństwa.
ZUS i przedsiębiorcze matki. Pobieranie przez długi czas wysokiego zasiłku nie będzie już tak proste
ZUS i przedsiębiorcze matki. Pobieranie przez długi czas wysokiego zasiłku nie będzie już tak proste

Zobacz również
SN zwrócił uwagę na zasady biegu tytułów ubezpieczenia. Osoba, która jest zatrudniona na podstawie stosunku pracy i dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega jako pracownik. Natomiast z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe były dla niej dobrowolne, gdy określone w umowie wynagrodzenie jest równe co najmniej minimalnemu. Pracownik, który równocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a ze stosunku pracy otrzymuje wynagrodzenie co najmniej równe minimalnemu, nie może dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności. Zdaniem sądu oznacza to, że taka relacja obu tytułów pozwala na stwierdzenie, że stosunek pracy ‒ jako obowiązkowy ‒ ma pierwszeństwo w zbiegu z prowadzoną przez pracownika działalnością pozarolniczą, ponieważ wyłącza możliwość przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Sąd podkreślił, że nie chodzi tu tylko o moment powstania prawa, lecz również o skutki związane z realizacją ryzyka socjalnego nim objętego. Innymi słowy, jego siła powoduje, że na kanwie art. 30 ustawy zasiłkowej pracowniczy tytuł ubezpieczenia społecznego nie uruchamia słabszej ochrony z prowadzenia działalności, zwłaszcza gdy ‒ a tak było w sprawie ‒ stosunek pracy był nie tylko tytułem obowiązkowym, lecz także tytułem pierwotnym w stosunku do prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Tytuł ten stanowić powinien więc odniesienie (podstawę) zastosowanej przez ustawodawcę ochrony ubezpieczeniowej kobiet w ciąży. Podsumowując, sąd stwierdził, że mimo iż stosunek pracy formalnie nie istnieje, kobieta (pracownica) w ciąży zwolniona w trybie art. 177 par. 3 kodeksu pracy zachowuje prawo do ochrony na dotychczasowym poziomie (dotychczasowej podstawy wymiaru składek). Zdaniem sądu, skoro ubezpieczona była cały czas niezdolna do pracy i otrzymywała zasiłek chorobowy na pewnej wysokości, to utrata pracy w warunkach uregulowanych w art. 30 ustawy zasiłkowej nie może powodować ‒ z przyczyn tylko formalnych ‒ zmiany pułapu świadczeń związanych z macierzyństwem.
Zmiany od 1 stycznia 2022 r.
Także więc w opisywanej sytuacji ubezpieczona nie powinna obawiać się obniżenia wysokości zasiłku. Na marginesie warto dodać, że od 1 stycznia 2022 r. art. 30 ustawy zasiłkowej ulega rozszerzeniu. Będzie on obejmował również sytuacje, gdy stosunek pracy pracownicy będącej w ciąży ustał z powodu śmierci przedsiębiorcy. W takich sytuacjach mogą znaleźć się kobiety zatrudnione przez osoby fizyczne, a nie osoby prawne. Dzięki zmianie przepisów kobiety te będą mogły otrzymać zasiłek macierzyński, a nie, tak jak dotychczas, jedynie świadczenie rodzicielskie na mocy odrębnych przepisów.
Podstawa prawna
•art. 30 ustawy 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
•art. 177 par. 3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)