Do końca października byłam zatrudniona na etacie, a jednocześnie cały czas prowadziłam działalność gospodarczą. Od trzech miesięcy pobierałam zasiłek chorobowy za okres ciąży, poród wyznaczony jest na styczeń. Moja firma z końcem października uległa likwidacji. W jakiej wysokości zasiłek będzie teraz wypłacany?

Anna Kwiatkowska, ekspert od ubezpieczeń społecznych
,W przypadku pracownic, którym w trakcie ciąży ustało ubezpieczenie chorobowe z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy, zastosowanie ma art. 30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z jego ust. 1 zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:
  • wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
  • z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Pracownicy, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
W przypadku pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu, także przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.
W opisywanej sytuacji okoliczności są jednak o tyle inne, że pracownica jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą. Dopóki trwało zatrudnienie, dopóty podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej było dobrowolne, chorobowemu zaś – wykluczone. Zmieniło się to wraz z wygaśnięciem pracowniczego tytułu ubezpieczeniowego. Zmiana tytułu ubezpieczeniowego oznaczałaby dla ubezpieczonej jednak prawdopodobnie obniżenie wysokości zasiłku chorobowego.
Konstytucyjna ochrona macierzyństwa
Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lipca 2019 r., sygn. akt III UK 191/18. Sąd uznał, że pracownicy będącej w ciąży, z którą rozwiązano stosunek pracy z powodu likwidacji pracodawcy, przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, nawet gdy spełnia warunki do objęcia jej ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności (art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej w związku z art. 177 par. 3 kodeksu pracy). Sąd powołał się w tym przypadku na konstytucyjną ochronę macierzyństwa.
SN zwrócił uwagę na zasady biegu tytułów ubezpieczenia. Osoba, która jest zatrudniona na podstawie stosunku pracy i dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega jako pracownik. Natomiast z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe były dla niej dobrowolne, gdy określone w umowie wynagrodzenie jest równe co najmniej minimalnemu. Pracownik, który równocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a ze stosunku pracy otrzymuje wynagrodzenie co najmniej równe minimalnemu, nie może dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności. Zdaniem sądu oznacza to, że taka relacja obu tytułów pozwala na stwierdzenie, że stosunek pracy ‒ jako obowiązkowy ‒ ma pierwszeństwo w zbiegu z prowadzoną przez pracownika działalnością pozarolniczą, ponieważ wyłącza możliwość przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Sąd podkreślił, że nie chodzi tu tylko o moment powstania prawa, lecz również o skutki związane z realizacją ryzyka socjalnego nim objętego. Innymi słowy, jego siła powoduje, że na kanwie art. 30 ustawy zasiłkowej pracowniczy tytuł ubezpieczenia społecznego nie uruchamia słabszej ochrony z prowadzenia działalności, zwłaszcza gdy ‒ a tak było w sprawie ‒ stosunek pracy był nie tylko tytułem obowiązkowym, lecz także tytułem pierwotnym w stosunku do prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Tytuł ten stanowić powinien więc odniesienie (podstawę) zastosowanej przez ustawodawcę ochrony ubezpieczeniowej kobiet w ciąży. Podsumowując, sąd stwierdził, że mimo iż stosunek pracy formalnie nie istnieje, kobieta (pracownica) w ciąży zwolniona w trybie art. 177 par. 3 kodeksu pracy zachowuje prawo do ochrony na dotychczasowym poziomie (dotychczasowej podstawy wymiaru składek). Zdaniem sądu, skoro ubezpieczona była cały czas niezdolna do pracy i otrzymywała zasiłek chorobowy na pewnej wysokości, to utrata pracy w warunkach uregulowanych w art. 30 ustawy zasiłkowej nie może powodować ‒ z przyczyn tylko formalnych ‒ zmiany pułapu świadczeń związanych z macierzyństwem.
Zmiany od 1 stycznia 2022 r.
Także więc w opisywanej sytuacji ubezpieczona nie powinna obawiać się obniżenia wysokości zasiłku. Na marginesie warto dodać, że od 1 stycznia 2022 r. art. 30 ustawy zasiłkowej ulega rozszerzeniu. Będzie on obejmował również sytuacje, gdy stosunek pracy pracownicy będącej w ciąży ustał z powodu śmierci przedsiębiorcy. W takich sytuacjach mogą znaleźć się kobiety zatrudnione przez osoby fizyczne, a nie osoby prawne. Dzięki zmianie przepisów kobiety te będą mogły otrzymać zasiłek macierzyński, a nie, tak jak dotychczas, jedynie świadczenie rodzicielskie na mocy odrębnych przepisów.
Podstawa prawna
• art. 30 ustawy 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
• art. 177 par. 3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)