Z danych, które otrzymaliśmy z Ministerstwa Edukacji Narodowej wynika, że z emerytury stażowej skorzystało zaledwie 216 nauczycieli. Większym zainteresowaniem cieszy się świadczenie kompensacyjne. Liczba etatów nauczycieli, którzy skorzystali ze świadczeń kompensacyjnych w roku 2023 i 2024 wynosi odpowiednio – 1 422 oraz 896.

Emerytury stażowe nauczycieli

Aby skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury nauczyciel musi:

  • posiadać okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
  • rozpocząć wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Dodatkowo nauczycielowi nie może przysługiwać prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a, a wysokość emerytury nie może być niższa niż kwota równa minimalnej emeryturze.

Problem tkwi jednak w tym, że emerytura stażowa nauczycieli jest wyjątkowo niska. Jej wysokość zależy od ilości środków zgromadzonych w ZUS i podzielonych przez liczbę miesięcy życia na emeryturze, która jest, co oczywiste, znacznie wyższa niż w przypadku normalnej emerytury. Dodatkowo, wypłacone świadczenia pomniejszą podstawę obliczania emerytury w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego przez nauczyciela korzystającego z wcześniejszej emerytury.

Przejście na emeryturę stażową wpływa także na środki zgromadzone w OFE, które z chwilą wydania decyzji o przyznaniu nowej emerytury nauczycielskiej jest zamykane. Kobiety, które są członkami OFE nie nabywają prawa do okresowej emerytury kapitałowej po osiągnięciu 60 lat i do przeliczenia emerytury w docelowej wysokości w chwili, gdy skończą lat 65. Poza tym, środki z subkonta (wraz z przekazanymi środkami z OFE) są przenoszone na konto ubezpieczonego i nie podlegają dziedziczeniu, co oznacza brak prawa do podziału środków lub wypłaty gwarantowanej, a składki OFE nie są powiększane o pomnożenie przez wskaźnik korygujący.

Emerytura stażowa a świadczenie kompensacyjne

Tych wad nie ma nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Ono również jest przyznawane po osiągnięciu określonego stażu w zawodzie nauczyciela (30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze przynajmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć). Dodatkowym warunkiem jest wiek uprawnionych. W 2025 roku mogą z niego skorzystać kobiety, które skończyły 56 lat i mężczyźni, którzy skończyli 61 lat.

Jak szacuje ZNP osoba przechodząca na wcześniejszą emeryturę musi liczyć się z niższą kwotą:

  • O 20 proc. od świadczenia kompensacyjnego przez to, że stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia od wieku przejścia na wcześniejszą emeryturę,
  • O kolejne 20 proc. prze to, że przejście na wcześniejszą emeryturę pomniejsza stan konta emerytalnego,

Konieczne zmiany w emeryturach nauczycieli

Dlatego związki zawodowe nie są zdziwione brakiem zainteresowania ze strony nauczycieli i, jak wskazują, konieczne jest pochylenie się nad kwestiami emerytalnymi nauczycieli. Świadczenie kompensacyjne jest bowiem wygaszane (ma obowiązywać do 2032 roku), a emerytury z art. 88a – skrajnie niekorzystne. – Emerytury z art. 88a są skrajnie niekorzystne dla nauczycieli, a ich wysokość żenująco niska. Konieczne są albo zmiany w sposobie naliczania tych świadczeń, albo zrezygnowanie z wygaszania świadczenia kompensacyjnego. Najkorzystniejszym wariantem byłby powrót do zapisów sprzed zmian w 2009 roku – mówi Sławomir Wittkowicz z Forum Związków Zawodowych. Jednocześnie Wittkowicz zwraca uwagę, że system nauczycielskich emerytur jest niezwykle skomplikowany i zmiany powinny iść w kierunku jego uproszczenia.

Jak dodaje Waldemar Jakubowski z oświatowej „Solidarności”, jest to opcja wyłącznie dla osób „postawionych pod ścianą”. – Nie jesteśmy zupełnie zaskoczeni tymi danymi. Powiedziałbym nawet, że aż 216 nauczycieli skorzystało z emerytury stażowej – mówi.

Solidarność oczekuje wprowadzenia kilku istotnych poprawek, m.in.:

  • zlikwidowania bariery daty zatrudnienia, tak aby z wcześniejszych emerytur mogli skorzystać również nauczyciele zatrudnieni po 1 stycznia 1999 r.;
  • rozszerzenia warunków przejścia na wcześniejszą emeryturę o okresy nieskładkowe;
  • zmiany sposobu liczenia wcześniejszej emerytury nauczycieli (niezależnie od wieku osoby uprawnionej), tak żeby stanowiła ona wynik dzielenia zgromadzonych środków przez średnią liczbę miesięcy dalszego trwania życia dla kobiet w wieku 60 lat, a dla mężczyzn w wieku 65 lat, a nie - jak obecnie - wynik dzielenia przez średnie dalszego trwania życia w wieku, w którym dana osoba przechodzi na wcześniejszą emeryturę;
  • zniesienia uzależnienia zatrudnienia w szkole osoby będącej na wcześniejszej emeryturze w wymiarze wyższym niż ½ obowiązującego wymiaru zajęć od decyzji kuratora oświaty.

- Sama podstawa do wprowadzenia emerytury stażowej jest słuszniejsza niż w przypadku świadczenia kompensacyjnego, ale zmiany są niezbędne – mówi Jakubowski. Jak tłumaczy, nauczyciele, którzy kilkadziesiąt lat temu wchodzili do tego zawodu, mieli możliwość odejścia z zawodu po wypracowaniu odpowiedniego stażu. Nagle zostali tej możliwości pozbawieni, a następnie wprowadzono zaporowe warunki. – Dlaczego np. policjanci mają swoje emerytury stażowe, a nauczyciele nie? – pyta Jakubowski.