W zależności od rodzaju przewinienia dziecko może otrzymać upomnienie od wychowawcy, zostać przeniesione do innej klasy, a nawet wydalone z placówki. Przewinienia mogą skutkować obniżeniem oceny ze sprawowania.
Uczeń, który nie stosuje się do statutu szkoły, musi liczyć się z karami. Przede wszystkim więc każda ucząca się osoba powinna się z nim zapoznać. Co ważne, dokument ten jest adresowany do uczniów, nauczycieli i rodziców. Jego znajomość ułatwia uczącym się egzekwowanie od szkoły swoich praw. Z kolei dyrektor placówki może na jej podstawie wymagać od dzieci i młodzieży poprawnego zachowania.
Statut szkoły musi zawierać opis systemu wyróżnień, nagród i kar dla uczniów. Osoba, która swoim postępowaniem skrzywdziła innego ucznia, jest zobowiązana do przeproszenia go i zadośćuczynienia. Z kolei dziecko, którego postępowanie doprowadziło do szkody materialnej innej osoby lub placówki, zobowiązane jest do pokrycia straty w całości lub w części. Współodpowiedzialność za szkody ponoszą rodzice lub opiekunowie ucznia, który naruszył postanowienie statutowe. Ostateczną decyzję w takich sprawach podejmuje dyrektor szkoły.
Powinien przy tym brać od uwagę, że zgodnie z kodeksem cywilnym małoletni, który nie ukończył 13 lat, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Dlatego rodzice lub opiekunowie dziecka muszą ją naprawić. Z kolei dziecku, które ukończyło 13 lat, można przypisać winę, o ile pozwala na to jego poziom rozwoju. Czyn musi mieć również charakter bezprawny. Młodzież w wieku od 13. do 18. roku życia ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych i może odpowiadać za wyrządzoną szkodę stosownie do etapu rozwoju. Odpowiedzialność trzynastolatka nie wyłącza odpowiedzialności rodziców lub innych opiekunów prawnych zobowiązanych do nadzoru. W takim przypadku odpowiedzialność rodziców i dziecka jest solidarna. Opiekunowie mają obowiązek nadzoru nad swymi małoletnimi dziećmi, także tymi, które ukończyły 13 lat.
Najłagodniejsza kara, jaka może spotkać niesfornego ucznia, to upomnienie od wychowawcy. Najczęściej sprowadza się ona do rozmowy z uczniem lub także jego opiekunami. Z taką karą musi liczyć się podopieczny, który np. nie uważał na lekcji lub nie był do niej wystarczająco przygotowany. Kolejną jest nagana wychowawcy klasy, zaprezentowana na forum klasy. Do takich sytuacji może dochodzić, gdy uczeń zachowywał się niewłaściwe wobec innych. Kolejną sankcją, jaką może zastosować wychowawca, jest pozbawienie ucznia udziału w imprezach klasowych i szkolnych o charakterze rozrywkowo-rekreacyjnym.
Jeśli na terenie szkoły dojdzie do poważniejszych przewinień (np. uczniowie wdadzą się w bójki), sprawą zajmie się już dyrektor szkoły. Może on zastosować wobec winnych upomnienie. Najczęściej sprowadza się to do poinformowania ich, że ponowne takie przewinienie może zakończyć się bardziej dolegliwą karą. Następną sankcją jest nagana, jeszcze surowszą – przeniesienie do innej klasy (może dotyczyć np. uczniów, którzy niewłaściwie zachowują się na zajęciach.
W razie rażących naruszeń, dyrektor szkoły może wydalić popełniającą je osobę i skreślić ją z listy uczniów. W tym celu – na podstawie uchwały rady pedagogicznej – kieruje do kuratorium wniosek o przeniesienie ucznia do innej placówki. Musi być on odpowiednio uzasadniony, a podane przyczyny powinny być poważne i wskazywać na naruszenie zasad oraz norm zachowania i współżycia społecznego.
Do takich sytuacji można zaliczyć m.in. picie alkoholu i przebywanie pod jego wpływem na terenie szkoły, na szkolnych imprezach i wycieczkach; posiadanie, rozprowadzanie albo używanie substancji psychoaktywnych; stwarzanie sytuacji zagrażających bezpieczeństwu własnemu lub innych osób. Taka kara jest uzasadniona także w razie stosowania agresji i przemocy w stosunku do uczniów lub nauczycieli.
Przeniesienie ucznia do innej placówki jest możliwe dopiero, gdy zostały wobec niego wyczerpane wszystkie z możliwych i przewidzianych w statucie szkoły kar. Generalnie notoryczne łamanie jego postanowień jest wystarczającym powodem do podjęcia decyzji o wydaleniu z placówki. Kuratorium będzie jednak żądało od szkoły wyjaśnień, czy np. były zastosowane wszystkie inne środki zaradcze wobec ucznia w postaci rozmowy z rodzicami, psychologiem lub pedagogiem szkolnym. Jeśli przychyli się do decyzji, wyrzuconemu uczniowi wyznacza inną placówkę. Młody człowiek nie może bowiem pozostać bez możliwości kontynuowania nauki do ukończenia 18. roku życia.
Kara nie może naruszać nietykalności i godności ucznia., a o jej zastosowaniu zostają powiadomieni on i rodzice. Mają oni prawo do pisemnego odwołania się od niej, najczęściej w ciągu siedmiu dni od jej nałożenia. Dyrektor rozpatruje odwołanie po konsultacji z wychowawcą klasy, pedagogiem, psychologiem oraz innymi osobami i może zmienić wymiar kary. Z kolei na sankcje zastosowane przez dyrektora szkoły rodzice mogą poskarżyć się do kuratorium oświaty. Może ono przeprowadzić doraźną kontrolę i zalecić jej uchylenie lub zmianę.
Uczniowi – jeśli uważa, że został niesłusznie oskarżony – przysługuje prawo odwołania się do rady pedagogicznej (za pośrednictwem samorządu uczniowskiego). Ta na posiedzeniu może karę podtrzymać lub ją uchylić. W trakcie kontroli statutów kuratoria oświaty zwracają szczególną uwagę, aby był w nich wskazany termin na odwołanie się od kary oraz osoba właściwa do rozpoznania tego rodzaju zażalenia.
Uwaga
Nieprzestrzeganie przepisów statutu szkoły skutkuje nie tylko konkretną karą, ale także obniżeniem oceny ze sprawowania
Prawa i obowiązki ucznia
Uczeń ma prawo do:
● wiedzy o przysługujących prawach i środkach, jakie przysługują mu, jeśli dojdzie do naruszenia jego praw,
● właściwego zorganizowania procesu kształcenia,
● opieki wychowawczej i warunków zapewniających bezpieczeństwo, ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz ochronę i poszanowanie jego godności,
● korzystania z pomocy stypendialnej, medycznej, socjalnej, psychologicznej i pedagogicznej,
● życzliwego, podmiotowego traktowania,
● wywoływania imieniem i nazwiskiem, a nie numerem z dziennika,
● swobody wyrażania myśli, poglądów, sumienia i wyznania (poglądy i opinie kontrowersyjne lub niezgodne z poglądami nauczyciela nie mogą mieć wpływu na okresowe oceny merytoryczne),
● swobodnego dostępu na zajęcia lekcyjne (nie powinno się ograniczać tego prawa poprzez wypraszanie ucznia z klasy lub niewypuszczanie go z sali lekcyjnej z błahych powodów,
● rozwijania zainteresowań,
● korzystania z biblioteki szkolnej, stołówki i obiektów sportowych,
● sprawiedliwej, obiektywnej, jawnej i uzasadnionej oceny,
● pomocy w razie trudności w nauce,
● nauczania indywidualnego i egzaminów eksternistycznych,
● odpowiedniej temperatury w salach lekcyjnych. Jeśli nie ma możliwości zapewnienia minimalnej temperatury (+15°C), dyrektor szkoły zawiesza czasowo zajęcia szkolne,
● wyboru samorządu klasowego oraz Rady Uczniowskiej,
● wpływania na życie szkoły przez działalność samorządów
● odpoczynku w przerwach międzylekcyjnych; na okres przerw świątecznych i ferii nie zadaje się prac domowych.
Uczeń ma obowiązek:
● przestrzegania postanowień zawartych w statucie,
● godnego, kulturalnego zachowania się w szkole i poza nią,
● systematycznego przygotowywania się do zajęć szkolnych, uczestniczenia w obowiązkowych i wybranych przez siebie zajęciach,
● bezwzględnego podporządkowania się zaleceniom dyrektora szkoły, nauczycieli, pracowników administracji i obsługi oraz ustaleniom samorządu szkoły lub klasy,
● przestrzegania zasad kultury i współżycia społecznego,
● troszczenia się o mienie szkoły i jej estetyczny wygląd,
● obecności w szkole nie wcześniej niż 10 minut przed rozpoczęciem swojej pierwszej lekcji w danym dniu,
● punktualnego przychodzenia na lekcje i inne zajęcia,
● usprawiedliwiania nieobecności,
● uczęszczania na zajęcia w estetycznym stroju,
● pomagania kolegom w nauce, zwłaszcza tym, którzy mają trudności powstałe z przyczyn od nich niezależnych,
● przestrzegania zasad higieny osobistej, dbałości o estetykę ubioru.
Szef placówki może dyscyplinować także nauczycieli
Uczeń spóźnił się na zajęcia i nauczyciel wpisał mu naganę do dzienniczka. Poinformował więc o tym dyrektora, argumentując, że pedagogowi również zdarzało się spóźniać na lekcje. Czy może powołać się na statut?
Tak. Do przestrzegania statutu zobligowani są nie tylko uczniowie, ale też nauczyciele. Powinni punktualnie przychodzić na zajęcia, a godzina lekcyjna trwa 45 minut. Skoro nauczyciel także nie zastosował się do postanowień statutowych, nie może nakładać kary na ucznia, bo nie przestrzega statutu w tym samym punkcie. A zgodnie ze statutami szkół postępowanie nauczycieli powinno być wzorem do naśladowania przez uczniów. Poza tym nauczyciel nie może wyrzucać z lekcji ucznia, który się na nią spóźnił. Nie jest też dozwolone zamykanie szkoły po dzwonku. Takie działania naruszają art. 70 konstytucji, a tym samym prawo dostępu ucznia do nauki
Uczeń nie ponosi odpowiedzialności za uchybienia szkoły
Codziennie wychowawca wpisuje uczniowi czwartej klasy szkoły podstawowej naganę za to, że nie nosi wszystkich książek. Rodzice odwołali się do dyrektora szkoły, żądając uchylenia kary. Argumentowali, że szkoła nie zapewnia możliwości pozostawienia książek i przyborów, a dziecko nie może nosić ciężkiego tornistra. Czy ich żądania są uzasadnione?
Tak. Szkoła ma obowiązek zapewnić uczniowi możliwość pozostawienia podręczników w szkole. Powinna też zabezpieczyć je przed kradzieżą. Nie może karać ucznia za to, że nie przynosi wszystkich podręczników na lekcje. Dlatego rodzic może zażądać od dyrektora placówki uchylenia zastosowanych sankcji.
Bicie ucznia jest zabronione
Uczeń bardzo przeszkadzał na zajęciach z matematyki. Nauczyciel ukarał go przy całej klasie, uderzając linijką po ręce. Czy takie kary są dopuszczalne?
Nie. Statut szkoły nie może przewidywać kar cielesnych. Jeśli nawet takie są, kuratorium oświaty powinno zalecić ich usunięcie z katalogu sankcji. Nauczyciel ma zakaz stosowania wobec dzieci jakiejkolwiek przemocy fizycznej i psychicznej. W takiej sytuacji należy złożyć skargę do wojewódzkiego rzecznika dyscyplinarnego. Po wpłynięciu skargi rzecznik bada sprawę i przekazuje ją do komisji dyscyplinarnej. Jeśli uzna, że jest ona bezzasadna, podejmuje decyzję o umorzeniu. Jeśli rozstrzygnięcie jest krzywdzące dla ucznia, od decyzji można się odwołać do komisji działającej przy Ministerstwie Edukacji Narodowej. Nauczyciel musi się liczyć z tym, że najmniej dotkliwą karą, jaką otrzyma, będzie nagana z ostrzeżeniem. Kolejne to zwolnienie z pracy, zwolnienie łącznie z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim przez trzy lata. Najsurowszą (która jednak w praktyce nie jest w ogóle stosowana) jest wydalenie z zawodu nauczycielskiego.
Podstawa prawna
Art. 33 ust. 1 pkt 4, art. 39 ust. 2, art. 42 ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.).
