Praca dyplomowa może opierać się na już opublikowanych książkach i artykułach.
Co roku tysiące studentów podchodzi do egzaminów dyplomowych pozwalających im na uzyskanie upragnionego tytułu zawodowego lub stopnia naukowego. Ukończenie studiów z dobrym wynikiem zależy nie tylko od średniej wszystkich uzyskanych w ich trakcie ocen, ale także napisania i obronienia pracy dyplomowej. Większość takich prac jest obecnie sprawdzana w systemie antyplagiatowym. Pozwala on na ustalenie, czy przygotowany materiał nie jest zwyczajną kopią dzieł innych autorów. Bezprawne wykorzystanie cudzych tekstów może być nie tylko przeszkodą do uzyskania dyplomu ukończenia uczelni, ale również stanowić przestępstwo.

Prawo cytatu

W trakcie pisania pracy dyplomowej (licencjackiej, inżynierskiej czy magisterskiej) można bazować na dostępnych opracowaniach, monografiach, komentarzach czy artykułach prasowych. Studenci mają ustawowe prawo cytowania innych twórców. Przywoływanie tekstów naukowych jest wręcz pożądane i konieczne. Należy to jednak robić tak, by nie łamać praw autorskich.
Na cytowanie pozwala wprost art. 29 prawa autorskiego. Zgodnie z nim wolno bez zgody autora przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości. Musi to jednak być zawsze uzasadnione wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości, a także celami dydaktycznymi lub naukowymi. Jednym z takich celów jest bez wątpienia opracowanie zadanego tematu w pracy dyplomowej.
Prawo nie przewiduje żadnych limitów, które wskazywałyby wyraźnie, ile procent cytatów można zamieścić w pracy dyplomowej. Wszystko zależy od tematu, dziedziny nauki i decyzji promotora, który może być zwolennikiem obszernych cytatów lub równie dobrze wymagać od studenta samodzielności i jak największej własnej inwencji.

Oznaczanie tekstów

Cytowany utwór lub jego fragment trzeba odpowiednio oznaczyć. Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Wykorzystane treści muszą wyraźnie się odznaczać, tak by po ich przeczytaniu było wiadomo, który fragment został zaczerpnięty z innego źródła. Można to zrobić na różne sposoby, np. oznaczyć cudzysłowem lub przypisem. Przypis jest wystarczający, gdy myśl zaczerpnięta z innego dzieła zostanie wyrażona własnymi słowami. W sytuacji gdy w pracy dyplomowej pojawia się dosłownie zaczerpnięty fragment cudzego tekstu, poza przypisem należy go koniecznie ująć w cudzysłów.

Treści z internetu

Ochronie podlegają nie tylko teksty książek czy artykułów, ale również każdy utwór zaczerpnięty z internetu. Prawo autorskie nie dokonuje rozróżnień w zakresie ochrony w zależności od wartości utworu i uznania, jakim cieszy się autor. Wszystko co oryginalne, np. tekst bloga, wiadomość e-mail lub wpis na forum, zostaje automatycznie objęte ochroną prawa autorskiego. Aby jednak ochrona taka była możliwa, stworzony utwór musi być możliwy do zidentyfikowania jako oryginalne dzieło. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Nie musi on nawet umieszczać w internecie informacji o prawach autorskich.
W razie gdy materiały do pracy dyplomowej zostały zaczerpnięte ze strony internetowej, należy również podać jej adres. Oznaczać trzeba również fragmenty utworów nieznanych twórców. W takiej sytuacji należy podać źródło oraz zamieścić krótką wzmiankę, że powołany utwór jest dziełem anonimowego twórcy.

Robienie przypisów

Ważnym elementem każdej pracy dyplomowej są przypisy. Są one oznaczeniem źródeł pojawiających się w pracy informacji. Przypisy muszą być robione według jednego z góry przyjętego schematu. Podstawowym jest ten, który podaje najpierw imię lub imiona (zazwyczaj używa się inicjałów) i nazwisko autora, następnie po przecinku zapisany kursywą tytuł publikacji, a na końcu miejsce i rok wydania dzieła oraz stronę, z której zaczerpnięto informację (np. J. Kaliński, Historia gospodarcza XIX i XX w., Warszawa 2004, s. 123). Inaczej będzie skonstruowany przypis do artykułu prasowego, gdzie po tytule artykułu podajemy tytuł czasopisma (np. M. Culepa, Profesjonalista może się powoływać na błąd, „Dziennik Gazeta Prawna”, 20 czerwca 2014 r., s. B4). Z kolei powołując się na treści znalezione w internecie, zawsze należy wskazać dokładny link i nie można ograniczać się jedynie do adresu głównego witryny. Tu dodatkowo trzeba podać datę, w której znaleźliśmy informację, z uwagi na to, że zawartość witryn internetowych ulega często modyfikacji (np. http://www.trochetechniki.pl/15-najczesciej-popelnianych-bledow-podczas-robienia-zdjec,t,3839.html, 17 marca 2011 r., a nie http://www.trochetechniki.pl/).

Kara za plagiat

Studenci, którzy pisząc pracę dyplomową, kopiują cudze teksty i w ten sposób przywłaszczają sobie ich autorstwo, popełniają przestępstwo (przede wszystkim podpisując się pod cudzą, wcześniej obronioną pracą magisterską). Grozi za to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Przestępstwo plagiatu jest ścigane z urzędu. Oznacza to, że policja może wszcząć dochodzenie w sprawie naruszenia praw autorskich niezależnie od tego, czy pokrzywdzony takimi działaniami autor chce ścigania sprawcy.
Twórca splagiatowanego w pracy magisterskiej dzieła może wystąpić również z roszczeniami cywilnymi i złożyć pozew do sądu. Podstawowym żądaniem jest zobowiązanie do zaniechania działań naruszających prawa autorskie. W praktyce do takiego zaniechania dochodzi często po przesłaniu żądania o usunięcie publikacji będącej plagiatem. Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia. Może on też żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione.

Utrata dyplomu

Student, który dopuścił się plagiatu w pracy magisterskiej, nie może uzyskać dyplomu ukończenia studiów. W razie podejrzenia popełnienia czynu polegającego na przypisaniu sobie autorstwa istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu rektor uczelni musi niezwłocznie polecić przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Jeżeli zebrany materiał potwierdza popełnienie plagiatu, rektor wstrzymuje postępowanie o nadanie tytułu zawodowego do czasu wydania orzeczenia przez komisję dyscyplinarną. W takich sytuacjach rektor składa również zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Obowiązek powiadomienia o tym fakcie prokuratury lub policji wynika wprost z ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym.
Co do zasady nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego przeciwko studentowi po upływie sześciu miesięcy od dnia uzyskania przez rektora wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary (np. wydalenia z uczelni) lub po upływie trzech lat od dnia jego popełnienia. Terminów przedawnienia nie stosuje się jednak w odniesieniu do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec studenta, któremu zarzuca się popełnienie plagiatu.
Jeżeli uczelnia dopatrzy się plagiatu po obronie pracy dyplomowej, może wszcząć procedurę prowadzącą do odebrania nadanego tytułu magistra, inżyniera czy licencjata. Jeżeli stwierdzi, że w pracy stanowiącej podstawę nadania tytułu zawodowego osoba ubiegająca się o ten tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego, w drodze decyzji stwierdza nieważność postępowania w sprawie nadania tytułu.
5 lat przez taki okres od daty popełnienia plagiatu może zostać wszczęte postępowanie karne o takie przestępstwo
Co grozi za plagiat
Odpowiedzialność karna
grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3:
● za przywłaszczanie sobie autorstwa albo wprowadzanie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania,
● za rozpowszechnianie cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy.
Odpowiedzialność cywilna
twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, m.in.:
● zaniechania plagiatu,
● usunięcia skutków plagiatu,
● naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej,
● jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
● odpowiedniej zapłaty na Fundusz Promocji Twórczości.
PRZYKŁADY
1. Wykorzystanie tekstów ustaw
Student pisze pracę magisterską na temat eksmisji z lokali mieszkalnych. Podobnie jak inni przygotowujący prace na wydziałach prawa i administracji bądź też innych kierunkach korzysta nie tylko z tekstów naukowych, komentarzy znanych prawników, ale przede wszystkim z aktów prawnych, orzecznictwa sądów i ich projektów. Cytując przepisy ustaw, student miał problem z powołaniem się na ich autora. Od promotora dowiedział się, że nie są one chronione prawem autorskim i mogą być wykorzystywane bez powoływania się na autora i źródło. Zgodnie z prawem nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, opublikowane opisy patentowe lub ochronne oraz proste informacje prasowe. Inaczej muszą być jednak traktowane komentarze, monografie, głosy i praktyczne wyjaśnienia. Są one chronione przez prawo autorskie, w związku z czym można je wykorzystywać tylko w granicach dozwolonego użytku w ramach prawa cytatu.
2. Dozwolone cytowanie całego utworu
Studentka piątego roku polonistyki chciała przytoczyć w swojej pracy magisterskiej cały wiersz poety. Z obawy o popełnienie plagiatu zrezygnowała jednak z tego pomysłu i ograniczyła się wyłącznie do zacytowania jego fragmentu. Prawo autorskie pozwala jednak na legalne przywołanie całości cudzego utworu. Jak wskazał Sąd Najwyższy, przy cytowaniu najważniejszy nie jest rozmiar przytaczanego utworu, lecz jego relacje z powstającym dziełem i cel cytatu. W określonych wypadkach uzasadnione może być nawet przytoczenie cudzego utworu w całości, jeżeli następuje to w celu wyjaśniania, analizy krytycznej, nauczania lub uzasadnione jest prawami gatunku twórczości. Cytowany urywek lub cały drobny utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu własnej twórczości, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne, samoistne dzieło. Cytat w stosunku do całości musi więc odgrywać rolę podrzędną (wyrok SN z 23 listopada 2004 r., sygn. akt I CK 232/2004, LexPolonica nr 370502).
Podstawa prawna
Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.).
Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm.).