Zgodnie z ustawą o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju głównym zadaniem tej instytucji jest zarządzanie strategicznymi programami badań naukowych i prac rozwojowych oraz finansowanie lub współfinansowanie tych programów. Podstawą do przygotowania takich wysokobudżetowych programów naukowych jest Krajowy Program Badań – w oparciu o wskazane w nim kierunki prac naukowych Rada Centrum przygotowuje projekty programów strategicznych, które następnie musi zatwierdzić Minister ds. Nauki.
Programy strategiczne
Na program strategiczny składają się projekty, których celem jest rozwiązywanie konkretnych problemów: technicznych, naukowych i społecznych. Twórcy programu strategicznego dążą do skonsolidowania wokół grupy takich projektów czołowych zespołów badawczych.
- Strategiczny program badań naukowych i prac rozwojowych „Środowisko naturalne, rolnictwo i leśnictwo” – BIOSTRATEG (obejmuje takie obszary problemowe jak: bezpieczeństwo żywnościowe i bezpieczeństwo żywności; racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki wodnej; przeciwdziałanie i adaptacja do zmian klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa; ochrona bioróżnorodności oraz zrównoważony rozwój rolniczej przestrzeni produkcyjnej; leśnictwo i przemysł drzewny);
- Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych – STRATEGMED;
- Zaawansowane technologie pozyskiwania energii (ma na celu opracowanie rozwiązań technologicznych, których wdrożenie przyczyni się do zmniejszenia negatywnego wpływu sektora energetyki na środowisko);
- Interdyscyplinarny system interaktywnej informacji naukowej i naukowo technicznej (jego celem jest utworzenie uniwersalnej, otwartej, repozytoryjnej platformy hostingowej, która ułatwi dotarcie do sieciowych zasobów wiedzy przedstawicielom nauki, edukacji i otwartego społeczeństwa wiedzy);
- Zintegrowany system zmniejszenia eksploatacyjnej energochłonności budynków (ma na celu opracowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych w zakresie projektowania, wznoszenia i eksploatacji budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, prowadzących do zmniejszenia ich energochłonności oraz zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym budynku);
- Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach (celem programu jest opracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych, których wdrożenie przyczyni się do minimalizacji zagrożeń i zwiększenia poprawy bezpieczeństwa pracy w zakładach górniczych);
- Technologie wspomagające rozwój bezpiecznej energetyki jądrowej (program ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego kraju w warunkach wdrożenia w Polsce energetyki jądrowej).
Inne zadania Centrum
Oprócz zarządzania strategicznymi programami badań naukowych Centrum zajmuje się też realizacją badań naukowych – w szczególności badań i prac rozwojowych na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa.
Innym celem działania Centrum jest zachęcanie przedsiębiorców do inwestowania w działalność badawczo-rozwojową. W ramach realizacji tego zadania centrum współfinansuje prace rozwojowe i badania prowadzone przez przedsiębiorców, a także wspiera jednostki naukowe w działaniach zmierzających do pozyskiwania środków na badania ze źródeł innych niż budżet państwa.
Centrum ma także wspierać komercjalizację badań naukowych – a więc innymi słowy dbać o to, by rezultaty prac rozwojowych i badań naukowych znalazły zastosowanie w polskiej gospodarce.
Ustawowym zadaniem Centrum jest także wspieranie rozwoju kadry naukowej – m.in. przez finansowanie programów, których adresatami są osoby zaczynające karierę naukową.
Realizując swoje cele Centrum zwraca uwagę na konieczność podniesienia świadomości kadry naukowej w zakresie znaczenia ochrony własności przemysłowej dla komercjalizacji nowoczesnych rozwiązań oraz możliwości uzyskania międzynarodowej ochrony patentowej przez jednostki naukowe.