W bieżącym roku do zakończenia stosunków pracy z nauczycielami klas gimnazjalnych nie pasuje żaden przepis. I choć resort edukacji oraz eksperci zgodnie wskazują, że zastosowanie znajdzie tu raczej prawo oświatowe, to ostatecznie kwestię tę rozstrzygną dopiero sądy.
Najpóźniej 31 maja dyrektorzy szkół muszą zwolnić nauczycieli, dla których w roku szkolnym 2019/2020 brakować będzie godzin do wypracowania pensum. Przy czym szefowie placówek, do których włączono dotychczasowe gimnazja albo które powstały z ich przekształcenia, będą mieli w tym roku poważną zagwozdkę. Z czego wynika problem? Źródło wątpliwości leży w treści art. 227 ustawy z 14 grudnia 2017 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz.U. poz. 60 ze zm., dalej u.p.w.). Regulacja ta stanowi, że w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 do nauczycieli wygaszanego gimnazjum nie stosuje się art. 20 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm., dalej KN). I choć art. 227 u.p.w nie wymienia roku szkolnego 2019/2020, to powód zwolnienia wręczonego w obecnym roku szkolnym (2018/2019) będzie miał skutki dla przyszłego roku szkolnego (to w nim zwalniany nauczyciel będzie zbędny). Czy zatem uprawnia to do zastosowania art. 20 KN, czy też właściwszy byłby art. 225 ust. 1 u.p.w. przewidujący w okresie reformy oświatowej odrębną procedurę rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami (regulacje te różnią się m.in. chwilą przeniesienia w stan nieczynny)? Kłopot w tym, że procedura opisana w art. 225 ust. 1 u.p.w. również nie odnosi się wprost do 2019 r. Wedle art. 225 ust. 1 u.p.w. dyrektor przenosi nauczyciela w stan nieczynny odpowiednio 1 września 2017 r. lub 1 września 2018 r. albo rozwiązuje z nim stosunek pracy, jeżeli nauczyciel nie wyrazi zgody na takie przeniesienie. Ten galimatias prawny stawia dyrektorów w trudnej sytuacji. To do nich należy decyzja, jaką podstawę prawną zwolnienia z pracy zastosować.
Dyrektorzy na rozdrożu
O tej wątpliwości wspominaliśmy już w Tygodniku Gazeta Prawna, 24 marca 2019 r. („Gminy, nauczyciele i rodzice zaplątani w sieć szkół. A terminy płyną nieubłaganie”). Jacek Rudnik, wicedyrektor szkoły nr 11 w Puławach i były dyrektor gimnazjum, wskazując na ten problem, mówił: „Część opinii prawnych stwierdza, że należy stosować art. 20 KN, argumentując to tym, że sytuacja związana z niemożnością dalszego zatrudnienia wynikającego z likwidacji gimnazjów wywołuje skutek na rok 2019/2020. Jednocześnie wskazują, że w art. 225 ust. 1 w związku z ust. 12 przepisów wprowadzających brak możliwości zatrudnienia dotyczył wyłącznie lat szkolnych 2017/2018 i 2018/2019, a przenoszenie w stan nieczynny zgodnie z ust. 1 odbywało się odpowiednio 1 września 2017 r. lub 1 września 2018 r. i nie można tego dokonać 1 września 2019 r. Istnieje również pogląd przeciwny, że również w obecnym roku szkolnym można zastosować art. 225 przepisów wprowadzających. Decyzję, z którego przepisu skorzystać, będzie musiał podjąć dyrektor i będzie za nią odpowiadał”. Z zebranych przez nas opinii ekspertów wynika zgoda co do tego, że należy stosować art. 225 u.p.w. Potwierdza to również Ministerstwo Edukacji Narodowej. [stanowisko]
Stanowisko MEN z 23 kwietnia 2019 r.
Zgodnie z art. 225 ust. 1 u.p.w., regulacje w nim zawarte mają zastosowanie w latach szkolnych 2017/2018 oraz 2018/2019. Przepisy zawarte w art. 225 odnoszą się do „nauczyciela gimnazjum” oraz, zgodnie z art. 225 ust. 12 tej ustawy, odpowiednio również do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum. Należy podkreślić, że ww. przepisy art. 225 mają zastosowanie wyłącznie w okresie do 29 lutego 2020 r. Przepis ten obejmuje również nauczycieli zespołów szkół. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 1 KN stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole, a w przypadku powołania zespołu szkół jako odrębnej jednostki organizacyjnej – w zespole szkół na podstawie umowy o pracę lub mianowania.
Odpowiedź MEN na interpelację poselską (fragment)
(…) Zasada ta [z art. 225 ust. 1 u.p.w. – red.] w okresie do 29 lutego 2020 r. obejmuje także nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum (art. 225 ust. 12 u.p.w.). Tak więc w przypadku włączenia gimnazjum do szkoły podstawowej w stan nieczynny w trybie art. 225 ust. 1 u.p.w. przeniesiony może być zarówno nauczyciel dotychczasowego gimnazjum, jak i nauczyciel szkoły podstawowej, w której prowadzone są klasy dotychczasowego gimnazjum. (…)
Eksperci wskazują drogę
Wyłączenie stosowania art. 20 KN – zawarte w art. 227 u.p.w. – dotyczy nauczycieli, o których mowa w art. 225 ust. 1 i 12 oraz w art. 226 ust. 1 u.p.w. Jak zauważa dr Patryk Kuzior, wykładowca na Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej, gimnazja, które nie zostały przekształcone lub włączone do szkół innego typu z końcem roku szkolnego 2018/2019, przestają istnieć. To zaś rodzi konieczność rozwiązania z zatrudnionymi w nich nauczycielami stosunku pracy. W tym przypadku nie ma jednak większych wątpliwości, że podstawą zwolnienia jest art. 226 ust. 1 u.p.w., zgodnie z którym: „w roku szkolnym 2018/2019 z nauczycielami gimnazjów prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, zatrudnionymi na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony, których dalsze zatrudnienie nie jest możliwe ze względu na zmiany organizacyjne powodujące wygaszenie kształcenia w gimnazjum, rozwiązuje się stosunek pracy”.
Jak zauważa natomiast Mirosław Janicki, prawnik i nauczyciel, odmienne konsekwencje w sferze kadrowej zachodzą w sytuacji przekształcenia gimnazjum lub jego włączenia do innej szkoły, a wobec tego inna będzie podstawa prawna dla czynności z zakresu prawa pracy na rok szkolny 2019/2020. W tym przypadku nauczyciele gimnazjum stali się lub staną się pracownikami szkoły przekształconej lub tej, do której gimnazjum zostaje włączone.
– Kłopotliwe jest jednak to, że art. 225 u.p.w. nie zawiera wyraźnej regulacji odnoszącej go – choćby odpowiednio – do nauczycieli klas gimnazjów prowadzonych w innych szkołach. Brak ten można uznać za niedopatrzenie ustawodawcy – wskazuje Michał Łyszczarz, ekspert z zakresu prawa oświatowego.
Mimo to prawnicy są zgodni, że art. 225 ust. 1 należy tu stosować odpowiednio na podstawie art. 225 ust. 12 u.p.w. Ten ostatni stanowi: „w okresie do dnia 29 lutego 2020 r. przepisy ust. 1–11 stosuje się odpowiednio również do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum”.
– Zatem do 29 lutego 2020 r. w odniesieniu do wszystkich nauczycieli szkoły, w której prowadzone były klasy gimnazjalne – a więc również do nauczycieli tych klas – stosowana będzie procedura określona w art. 225 ust. 1 u.p.w. – wskazuje Mirosław Janicki. Przykład? Ekspert podaje następujący: zespół składający się wyłącznie z gimnazjum i innej szkoły (zespół dwuczłonowy) przekształca się w szkołę, która funkcjonowała w zespole wraz z gimnazjum, np. podstawową lub liceum ogólnokształcące. W szkołach wyodrębnionych w ten sposób są oddziały gimnazjalne, a więc do 29 lutego 2020 r. wszyscy nauczyciele, którzy dalej nie będą mogli być w tych zespołach zatrudnieni, zostaną przeniesieni w stan nieczynny, a w razie odmowy otrzymają wypowiedzenie. – Jednocześnie, zgodnie z art. 227 u.p.w., w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 do nauczycieli gimnazjów nie stosuje się art. 20 KN. Ta regulacja wyklucza zatem możliwość zastosowania do nich tego przepisu, będącego najpowszechniej używaną podstawą prawną rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem – zauważa Mirosław Janicki.
Wtóruje mu Michał Łyszczarz. On również twierdzi, że art. 225 ust. 1 u.p.w. znajdzie obecnie odpowiednie zastosowanie do zwolnień nauczycieli klas gimnazjalnych prowadzonych w szkołach powstałych z przekształcenia gimnazjum lub też tych, do których gimnazjum włączono.
Z kolei Bartosz Góra, radca prawny prowadzący kancelarię w Dębicy, zauważa, że na zastosowanie w omawianym przypadku art. 225 u.p.w. wskazują pośrednio już poprzednie wyjaśnienia MEN, a dokładnie odpowiedź z 7 kwietnia 2017 r. wiceminister Marzenny Drab na zapytanie nr 2274/2017 posła Marka Rząsy. [ramka] – Wyjaśnienie to nie odnosi się wprost do możliwości stosowania tego przepisu w roku szkolnym 2019/2020. Należy mieć jednak na uwadze, że zgodnie z art. 227 u.p.w. w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 do nauczycieli, o których mowa w art. 225 ust. 1 i 12 oraz w art. 226 ust. 1, nie stosuje się art. 20 KN. Wątpliwości rodzą się jednak w związku z tym, że u.p.w. nie wyłącza stosowania art. 20 KN na rok szkolny 2019/2020. Przyjmując jednak racjonalność działania ustawodawcy, wydaje się, że procedury z art. 225 należy stosować także w latach szkolnych 2019/2020 – przekonuje mecenas Góra. [opinia]
– Art. 225 ust. 1 w odniesieniu do roku 2019/2020 ma zastosowanie odpowiednie, co wynika z art. 225 ust. 12 u.p.w., a to oznacza modyfikację jego treści w zakresie terminu zastosowania tej konstrukcji – stwierdza również dr Patryk Kuzior.
Odpowiednie stosowanie
Bartosz Góra podkreśla, że art. 225 ust. 12 u.p.w. nakazuje stosować odpowiednio regulacje dotyczące: przeniesienia w stan nieczynny, ograniczenia zatrudnienia i odprawy. I dodaje, że trzeba je uwzględnić w okresie do 29 lutego 2020 r. również wobec nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum (a zatem – zgodnie z art. 129 u.p.w. – w szkole podstawowej, liceum ogólnokształcącym lub technikum). Przypomnijmy przy tym, że o konieczności stosowania art. 225 u.p.w. do wszystkich nauczycieli w danej szkole – a nie tylko tych z dotychczasowego gimnazjum – pisaliśmy w tygodniku Kadry i Płace z 27 kwietnia 2017 r. („MEN: Dyrektorzy, zwalniajcie wspólnie”, s. C1 i „Procedura zwolnień przy łączeniu gimnazjów i szkół pełna niejasności”, s. C2–3).
Odpowiednie stosowanie art. 225 ust. 1–11 u.p.w. może jednak przysporzyć dyrektorom pewnych trudności, bo nie tylko omawiany już ust. 1, ale także inne ustępy tego przepisu pomijają w ogóle rok 2019. Przykładowo w ust. 3 jest mowa, że dyrektor gimnazjum (obecnie już ich nie ma) w terminie odpowiednio do 15 maja 2017 r. lub do 15 maja 2018 r. (brakuje 15 maja 2019 r.) informuje nauczycieli w formie pisemnej o zmianach, o których mowa w ust. 1.
– Niemniej jednak należy uznać, że w przypadku nauczycieli szkół, w których prowadzone są klasy dotychczasowego gimnazjum, dla których w przyszłym roku szkolnym zabraknie pracy ze względu na zakończenie funkcjonowania klas gimnazjalnych, nadal stosuje się szczególny tryb zwolnień przewidziany w art. 225 u.p.w. W konsekwencji do 15 maja b.r. dyrektor – zgodnie z art. 225 ust. 3 w zw. z art. 225 ust. 12 – musi przekazać tym nauczycielom informację o zmianach organizacyjnych związanych z wygaszeniem kształcenia w gimnazjum i braku możliwości dalszego zatrudnienia, a tym samym o przeniesieniu w stan nieczynny z dniem 1 września 2019 r. – wskazuje dr Patryk Kuzior.
opinia eksperta
Bartosz Góra radca prawny prowadzący kancelarię w Dębicy
Zawężenie stosowania art. 225 u.p.w. jedynie do lat 2017–2018 wyłączałoby sens ust. 12 tego przepisu. Należy jednak zaznaczyć brak precyzji art. 227 u.p.w., który nie pozwala być całkowicie pewnym prawidłowej wykładni art. 225. Papierkiem lakmusowym może zatem stać się dopiero ewentualne postępowanie sądowe. Dodatkowo za dopuszczalnością stosowania w roku 2019 procedury z art. 225 u.p.w. przemawia fakt planowanego rozpoczęcia funkcjonowania szkół w nowej (zreformowanej) strukturze od 1 września b.r. Zatem zmiany organizacyjne pojawiają się właśnie w tym okresie i nie mogły być przyczyną przeniesienia w stan nieczynny 1 września 2017 lub 1 września 2018r. Również powołana w ust. 12 art. 225 u.p.w. data 29 lutego 2020 r. jest konsekwencją ust. 7 art. 225, przewidującego wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym, który swój bieg rozpocznie właśnie 1 września 2020 r. Powyższe rozumienie ust. 12 art. 225 znajduje swoje uzasadnienie w systematyce przepisów u.p.w. i jest niewątpliwie zbieżne z celem i założeniami reformy, która zmierzała do minimalizowania negatywnych skutków dla nauczycieli.
