Subskrybuj nas na Youtube
Przeciętny nauczyciel pracuje ponad 47 godzin tygodniowo – dłużej, niż przewidują przepisy prawa pracy. Ale i tak usłyszy, że powinien robić więcej.
/>
SMS-y z pytaniem, kiedy możemy się umówić na telefon, wysyłam do moich rozmówców o 18.50. Pierwsza odpowiedź przychodzi po chwili: „Właśnie skończyłam radę pedagogiczną i jadę do dzieci. Umówmy się na czwartek. Będę miała wolną godzinkę w ciągu dnia”. Druga – dopiero o 20.15: „Właśnie skończyłem zebranie semestralne”. Jeśli ktoś myśli, że dzień pracy pedagoga kończy się wraz z ostatnim szkolnym dzwonkiem, to jest w błędzie.
Jeszcze niedawno wydawało się, że nauczycieli nie da się bardziej rozwścieczyć. Od kilku miesięcy tworzą się oddolne ruchy pedagogów, które chcą zawalczyć o dobro szkoły i uczniów. Ale wywiad z premierem Mateuszem Morawieckim w TVP 1 (emitowany 22 stycznia) dolał oliwy do ognia. „Nauczyciel ma troszeczkę więcej czasu wolnego w porównaniu do innych osób pracujących, ale nauczyciel chce więcej zarabiać” – powiedział premier.
– Przyzwyczailiśmy się do tego, że nikt nie szanuje naszej pracy: ani rodzice, ani MEN, często dyrekcja, o opinii publicznej nie wspominając. Ale dopiero usłyszeć coś takiego z ust urzędującego premiera to prawdziwy policzek – słyszę od pedagogów. Ich zdaniem cel nagonki premiera i minister edukacji Anny Zalewskiej jest prosty – zamydlić oczy społeczeństwu, tak by ci, którzy nie wiedzą, jak wygląda praca w szkole, nie stanęli za pedagogami i nie poparli ich żądań płacowych.
Ferie na zaległą biurokrację
Po słowach premiera w internecie zawrzało. Do grup zrzeszających nauczycieli po cichu i nieśmiało mówiących o potrzebie zmian dołączyła kolejna fala pedagogów, zdeterminowanych, by udowodnić premierowi, jak bardzo się myli i jak bardzo krzywdząca jest jego opinia. Do upadłego mogą powtarzać, że pracują dużo i nie tylko przy tablicy, a wystarczy jedno zdanie szefa rządu, by cały ten wysiłek pogrzebać.
Sześć lat temu Instytut Badań Edukacyjnych sprawdził, ile czasu spędza w pracy nauczyciel. Okazało się, że poza tablicą ma do wykonania jeszcze 53 zadania: opiniuje programy, bierze udział w konferencjach, opracowuje karty indywidualnych potrzeb, przygotowuje plany działań wspierających, pracuje w zespołach przedmiotowych i zespołach wychowawczych, prowadzi obserwacje i pomiary pedagogiczne – o większości z nich przeciętny człowiek nawet nie wie. A do tego dochodzi to, co wszyscy znamy z rzeczywistości uczniowskiej: rady pedagogiczne, spotkania z rodzicami, tworzenie planu lekcji, dyżury na dyskotekach, przygotowywanie uczniów do olimpiad, wypisywanie świadectw. Oczywiście nie wszystkie te czynności nauczyciel wykonuje codziennie. Badanie IBE wskazuje na „złotą piątkę”: prowadzenie lekcji, przygotowywanie lekcji, prowadzenie innych zajęć z uczniami, przygotowywanie zajęć pozalekcyjnych, sprawdzanie prac. Te czynności większość pedagogów wykonuje codziennie i średnio zajmuje im to 34 godziny tygodniowo. Dodając pozostałe czynności, z badania IBE wynika, że nauczyciel pracuje przeciętnie 47 godzin tygodniowo.
W praktyce wygląda to tak: na przygotowanie każdej lekcji poświęca średnio około pół godziny. Oczywiście zależy to od jego stażu pracy, trudności w klasie, skomplikowania materiału. Do tego dochodzi sprawdzanie klasówek, wypracowań, prac domowych. Dalej są setki stron papieru, które trzeba jeszcze wypełnić dla dyrekcji, kuratorium. Marcin Korczyc, administrator face bookowej grupy dla pedagogów „Ja, nauczyciel”, tłumaczy: – Jestem w pierwszej grupie szkół, które rozpoczynają ferie szkolne. Ponieważ nie pokrywa się to z końcem semestru, spędzę całe dwa tygodnie na nadrabianiu zaległości biurokratycznych.
Z pomocą w odpowiedzi na pytanie, ile dokładnie nauczyciel poświęca na pracę poza tablicą, znowu przychodzi badanie IBE. I tak przygotowanie oceny opisowej ucznia zajmuje średnio 5 godzin i 50 minut. Obserwacje i pomiary pedagogiczne to 3 godziny, przygotowanie planu działań wspierających to 2 godziny 35 minut, opracowanie karty indywidualnych potrzeb 2 godziny 40 minut, uczestniczenie w procesie ewaluacji wewnętrznej lub zewnętrznej to 3 godziny i 20 minut. Z analizy Instytutu Badań Edukacyjnych wynika też, że wśród wszystkich 53 czynności, które wykonuje nauczyciel, nie ma ani jednej, która zajmuje mniej niż godzinę.
Marcin Korczyc Nowego Roku również nie miał wolnego, bo wypełniał kolejne druki. Ale rozumie, skąd bierze się stereotyp głoszący, że pedagodzy mają mniej pracy. – Kiedy kończę zajęcia lekcyjne, zabieram swoje rzeczy i idę do domu. Tam mojej pracy nikt nie widzi. A ja wchodzę, robię sobie kawę i do wieczora pracuję. W szkole nie ma do tego warunków – opowiada. I nie chodzi tu tylko o miejsce przy stole i ciszę, o którą trudno w pokoju nauczycielskim. W domu ma wszystkie niezbędne narzędzia: laptop, drukarkę, tusz, papier. Szkoła nie zapewnia tych materiałów. – Efekt jest taki, że ze swojej i tak mizernej pensji jeszcze dofinansowuję szkołę – dodaje Korczyc.
Przede wszystkim święty spokój
Moje rozmowy z nauczycielami burzą jeszcze jeden stereotyp: leniwej kawki w pokoju nauczycielskim w trakcie przerwy. – Koniec lekcji to dla mnie początek biegu, bo tak naprawdę z chwilą dzwonka powinnam znaleźć się gdzieś indziej: na korytarzu, na którym mam dyżur. W międzyczasie mam też obowiązek odnieść dziennik do pokoju nauczycielskiego – mówi Anna Zając, nauczycielka języka angielskiego.
– Jeśli mówimy o naszym czasie pracy i tym, jak wygląda nasz dzień, na jak wysokich obrotach pracujemy i ile rzeczy mamy dziennie do załatwienia, proszę sobie pomyśleć o naszej pracy jak o pracy z klientem. Niech będzie tak jak pan premier mówi, że mam cztery lekcje dziennie. To oznacza, że dziennie muszę obsłużyć jakieś 90 klientów – tłumaczy Marcin Korczyc.
Nauczyciele mówią głównie o zarobkach, bowiem – jak przekonuje Jarosław Pytlak, nauczyciel z długim stażem, od 30 lat dyrektor szkoły – opinia społeczna rozumie wyłącznie ten argument. Poza tym w nauczycielach tkwi niezgoda na to, że policjantom, którzy zarabiali podobnie, przyznano podwyżki w wysokości 1150 zł, a nauczycielom proponuje się 300 zł. – Dlaczego nas robi się w konia? – pyta retorycznie. A odpowiedź znajdujemy w danych GUS. Jak wyliczył portal OKO.press, pedagodzy zarabiają 74 proc. tego, co inni pracownicy budżetówki.
Ale jak podkreśla Pytlak, kryzys w oświacie jest o wiele głębszy i jeśli nie zaczniemy o nim rozmawiać, a ministerstwo nie przestanie udawać, że nie widzi prawdziwych problemów polskiej szkoły, to niedługo system szkolnictwa całkowicie się rozleci. Jeśli nie z powodu braku nauczycieli, którzy uciekają z tego zawodu, to dlatego, że ci, którzy zostaną, nie będą umieli poradzić sobie z dziećmi, rodzicami i dyrekcją.
– Współczesna szkoła zamienia się w placówkę opieki psychiatrycznej dla dzieci – słyszę od mojego rozmówcy. Do niedawna 10 proc. uczniów wymagało szczególnego traktowania, dziś w mojej ocenie jest to około 30 proc. – Przez przypadek trafiłem niespełna dwa lata temu na relację z I Kongresu Zdrowia Psychicznego. Psychiatrzy, nie nauczyciele, mówili, że w tej chwili mamy około 200 psychiatrów dziecięcych, a tak naprawdę do sprawnego funkcjonowania systemu i zapewnienia opieki wszystkim, którzy tego potrzebują, przydałoby się ich co najmniej 1,5 tys. – mówi Pytlak.
Z roku na rok zauważa coraz większą liczbę dzieci z problemami emocjonalnymi i intelektualnymi. – To nie znaczy, że te dzieci są mniej zdolne. Chodzi o to, że gorzej radzą sobie z problemami. Kiedyś jak uczeń usłyszał od drugiego „nie lubię cię”, to co najwyżej usiadł smutny w kącie. Dzisiaj urasta to do prawdziwego dramatu egzystencjalnego. I tym dzieciom trzeba pomagać – tłumaczy. Tymczasem współczesna szkoła całkowicie pomija ten aspekt. Nie rozwiązuje problemów uczniów, bo nie ma na to czasu. Dyrektor zamiast przeznaczyć dodatkowe godziny, np. na zajęcia z psychologiem, woli dołożyć zajęcia z matematyki czy fizyki. To gwarantuje mu spokój: będzie miał podkładkę, że zrobił wszystko, co było w jego mocy, by dziecko dobrze wypadło na teście i w ten sposób obroni się przed ewentualnymi pretensjami rodziców. – Wszyscy z nas chodzili do szkoły. To daje rodzicom poczucie, że wiedzą, jak szkoła powinna funkcjonować i jak nauczyciele powinni radzić sobie z dziećmi – mówi Marcin Korczyc. – Tymczasem współczesna szkoła i współczesne dzieci nie mają nic wspólnego z tym sprzed 30 lat. Tego, co pamiętają rodzice i opinia publiczna ze swoich czasów, już nie ma – tłumaczy.
Z perspektywy rodziców szkoła zmieniła się w usługodawcę. Straciła misyjny charakter: jej jedynym celem jest dostarczyć usługę, a nauczyciel jest traktowany jako element wyposażenia szkoły. A jeżeli usługa jest źle świadczona, to można ją skrytykować. Jeśli dodamy do tego brak autorytetów i zaufania społecznego – mamy gotowy przepis na katastrofę.
Papier przyjmie wszystko
Mówi się, że rodzice są roszczeniowi, ale zdaniem Jarosława Pytlaka nie chodzi o roszczeniowość. – Żyjemy w świecie, w którym teoretycznie każdy problem da się rozwiązać. Nie radzisz sobie z dzieckiem? Wpisujesz to w Google i masz setki stron z gotowymi odpowiedziami, co robić, żeby dziecko było grzeczne. Pomijając wartość merytoryczną tej wiedzy, w rodzicu budzi się przekonanie, że jeśli mimo tej całej wiedzy dostępnej na wyciągnięcie ręki ma z dzieckiem kłopot, to coś z nim samym jest nie tak. Narasta w nim poczucie winy, że nie zrobił wszystkiego. Cały czas tkwi w lęku przed zaniechaniem i ten lęk przynosi do szkoły i od nauczycieli oczekuje tego, co myśli, że mu się należy – tłumaczy pedagog. Dobrym przykładem jest tu dysleksja. Nawet wiele lat terapii często skutkuje tylko niewielką poprawą. Tymczasem już po roku rodzice przychodzą z pretensjami, że nic się dziecku nie poprawiło, że chodzi na terapię i nic, nie ma żadnego efektu.
Frustruje to także nauczycieli. Chcieliby mieć możliwość indywidualnej pracy z podopiecznymi. Problemy są jednak dwa: umiejętności i czas. Nauczycieli nie kształci się bowiem, aby umieli radzić sobie np. z dziećmi z zespołem Aspergera. Jeśli chodzi o uczniów ze specjalnymi potrzebami, to pedagodzy są zdani sami na siebie. A nawet jeśli umieją sobie z takim uczniem poradzić, to nie mają na to czasu.
Winą za ten stan rzeczy obarczają m.in. nową podstawę programową. Problemy z nią są trzy. Przede wszystkim jest chaotyczna i nieskorelowana. Uczniowie na fizyce uczą się o wektorach, wykresach i funkcjach, nie znając tych pojęć. Fizyk, zanim przejdzie do omawiania zagadnień ze swojego przedmiotu, musi wytłumaczyć matematykę. Podobnie jest z historią i językiem polskim – kolejne epoki są omawiane bez powiązań na tych dwóch przedmiotach. Nauczyciele nie mogą założyć, że uczeń coś wie na dany temat z innego przedmiotu. Muszą wyjaśniać wszystko od początku. A to zabiera cenny czas, którego szczególnie brakuje w ósmej klasie. Uczniowie, którzy są pierwszym rocznikiem reformy, mają bardzo trudną sytuację: to, czego wcześniej uczyli się przez dwa lata, muszą opanować w rok.
Po drugie – podstawa programowa tkwi w XIX w. Jej reforma to tylko zastąpienie starych treści innymi starymi treściami. – Nowa podstawa programowa jest przeładowana, ale i niezwykle szczegółowa. W zasadzie nie zostawia ona nauczycielowi żadnej możliwości wykroczenia przez nią. A żeby się wyrobić, nauczyciele tylko przekazują wiedzę. W czasie lekcji nie ma szans na przećwiczenie jej. To z tego powodu zadają tyle prac domowych. My rozumiemy wściekłość rodziców, też nie chcielibyśmy zadawać tych prac domowych, ale musimy, bo inaczej się nie da – słyszę od jednego z nauczycieli, który przyłączył się do inicjatywy „Protest z wykrzyknikiem”, wzywającej do szkolnego strajku i walki o podwyżki pensji.
Tak dochodzimy do kolejnej zmory – biurokracji. Jak mówią mi nauczyciele, szkoła stała się dla nich instytucją opresyjną. Nieustanne kontrole ich pracy nie mają na celu wyłapania problemów i ich rozwiązania. Są nastawione na znalezienie błędu. Pokazuje to też całkowitą fikcję systemu – kontroluje się bowiem dokumentację, a nie realne osiągnięcia. – A papier wszystko przyjmie. Jednym z celów realizacji podstawy programowej jest umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy w praktyce. Lecz jeśli któryś z nauczycieli poświęca na to czas, to niejako działa na granicy prawa. Ale wystarczy zapisać, że realizuje się ten element i wszystko jest w porządku – słyszę od mojego rozmówcy.
Tym razem się nie poddamy
Zdaniem Pytlaka reforma Anny Zalewskiej całkowicie zniszczyła poczucie bezpieczeństwa nauczycieli, ale proces szczucia rodziców na nauczycieli zaczął się już wcześniej. – To Joanna Kluzik-Rostkowska apelowała do rodziców, że jeśli mają problem z nauczycielem, niech piszą do MEN – mówi.
Marcin Korczyc: – Choćby i najlepszy nauczyciel trafił do Ministerstwa Edukacji Narodowej, to niezbyt wiele zdziała, ponieważ z miejsca staje się politykiem, który ma realizować cele polityczne.
Dodaje, że nauczycieli bardzo bolą powszechne kłamstwa na temat ich pracy. – Całe moje zawodowe życie polegało na tym, aby być poważnym, uczyć szacunku do prawdy. I kiedy słyszę te bzdury, jakie padają z ust polityków na temat szkoły i nauczycieli, to wszystko się we mnie gotuje – mówi. Dlatego pracownicy oświaty bardzo by chcieli, aby nad zmianami w szkole pracowały grona eksperckie, a nie politycy. Bo szkoła nie lubi polityki i tylko w tym widzą szansę na przeprowadzenie realnych zmian. Czego jeszcze oczekują? Aby poważnie zacząć traktować zapisy w konstytucji, która mówi, że to państwo jest odpowiedzialne za edukację. Tymczasem dzisiaj największy ciężar jej prowadzenia spoczywa na barkach samorządów, które muszą borykać się z nieustannym niedofinansowaniem. Jak wylicza Marcin Korczyc, 10 lat temu do subwencji oświatowej samorządy dokładały 20 proc. budżetu szkół. Dzisiaj jest to 40 proc. – A na co? Na polityczne decyzje, które nie mają nic wspólnego z dobrem dzieci – mówi.
Moi rozmówcy zdają sobie sprawę z tego, że środowisko nie myśli jednolicie. – Jest nas 700 tys. Część pewnie powinna odejść z zawodu, część uzupełnić wykształcenie, choćby w aspekcie psychologii, ale i tak zostaje cała masa naprawdę dobrych nauczycieli, którym się chce. Bo do tego zawodu w dzisiejszych realiach gospodarczych idą już tylko pasjonaci i tylko pasjonaci nie odejdą – mówi Pytlak. Ale niedługo nawet ci pasjonaci nie zostaną. – Nie możemy karmić się tylko uśmiechem dziecka. To, co się dzieje wokół nauczycieli, to, jakimi inwektywami jesteśmy obrzucani, ten zerowy szacunek do nas i naszego zawodu sprawia, że frustracja urosła do niespotykanego wcześniej poziomu – mówi Marcin Korczyc. Jak mówią, walka toczy się o odzyskanie poczucia godności i szacunku. Od wszystkich słyszę: Tym razem się już nie poddamy.
