Dyrektorzy szkół nie unikną przygotowania arkusza organizacyjnego niezgodnie z prawem. Ale czy będzie mieć to wpływ na los postępowań sądowych dotyczących zwolnień pedagogów? Eksperci są podzieleni.
W ostatnim numerze Kadr i Płac (DGP z 30 marca, nr 63/2017) pisaliśmy o tym, że niezależnie od tego, na jakich przepisach oprą się dyrektorzy szkół przy opracowaniu arkusza organizacyjnego, i tak złamią prawo. Powód? MEN zaleca im bowiem stosowanie rozporządzenia z 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. poz. 649), które jeszcze nie weszło w życie. Tymczasem dokument ten ma niebagatelne znaczenie przy dokonywaniu redukcji zatrudnienia, a także podlega badaniu przez sąd pracy w razie gdy nauczyciel zakwestionuje zwolnienie.
Jest zagrożenie...
Analiza orzecznictwa wskazuje, że sądy pracy orzekając w sprawie odwołania nauczyciela zwolnionego na podstawie art. 20 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm., dalej: KN) dotychczas nie badały prawidłowości procedury uzgadniania arkusza organizacyjnego. Czy obecnie, w związku z wątpliwościami co do trybu ustalenia treści tego dokumentu, będą to robiły? I czy dyrektorzy muszą się obawiać skutecznego zakwestionowania zwolnień z powołaniem się na niewłaściwą ścieżkę uzgodnień?
– Opracowanie arkusza na podstawie nieobowiązujących regulacji może być podstawą roszczenia nauczyciela o przywrócenie do pracy. Może ono zostać uznane przez sąd pracy za zasadne wtedy, gdy arkusz na rok szkolny 2017/2018 zostanie opracowany na podstawie regulacji prawa oświatowego oraz rozporządzenia nieobowiązującego jeszcze w momencie jego przygotowania – twierdzi Michał Łyszczarz, ekspert z zakresu prawa oświatowego.
Podobnego zdania jest także inny ekspert z zakresu prawa oświatowego – dr Patryk Kuzior. Uważa on, że sąd pracy, badając zasadność wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn dotyczących szkoły, powinien dokonać analizy arkusza, co powoduje z kolei, że w razie stwierdzenia wadliwości tego dokumentu, możliwe jest stwierdzenie niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.
– W przypadku ustalenia, że arkusz organizacji został opracowany niezgodnie z przepisami, a więc np. na podstawie przepisów nieobowiązujących, sąd pracy może uznać, że wypowiedzenie jest nieuzasadnione i orzec o jego bezskuteczności, a jeżeli stosunek pracy uległ już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu – wskazuje dr Patryk Kuzior.
...ale i wątpliwości
Jednak nie wszyscy eksperci podzielają ten pogląd. – Choć przed 1 września 2017 r. nie ma podstaw prawnych do stosowania rozporządzenia z 17 marca 2017 r., uważam jednak, że kwestionowanie rozwiązania stosunków pracy z nauczycielami, które oparto by na argumencie o zatwierdzeniu arkusza na podstawie tego aktu, a nie przepisów zawartych w ramowych statutach publicznych szkół, byłoby słabo uzasadnione – stwierdza dr hab. Mateusz Pilich, autor komentarza do ustawy o systemie oświaty. I dodaje, że zatwierdzenie arkusza jest wprawdzie doniosłą czynnością organów nadzorujących szkołę, ale jego konsekwencje są w zasadzie techniczne. To nie zatwierdzenie ma znaczenie kluczowe, tylko kryteria, na jakich oparł się dyrektor szkoły, organizując rok szkolny i przypisując czynności do poszczególnych nauczycieli.
– Wydaje się, że sądy pracy tą drogą raczej nie pójdą, jakkolwiek oczywiście należy spokojnie poczekać na rozwój orzecznictwa w tym zakresie – zastrzega.
Również zdaniem Andrzeja Marka, sędziego Sądu Okręgowego w Legnicy, w sprawach dotyczących rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami kwestia dotycząca samej formalnej podstawy sporządzania arkusza organizacyjnego – w przypadku wystąpienia rzeczywistych zmian organizacyjnych w szkole – sama w sobie nie powinna przesądzać o korzystnym dla pracownika rozstrzygnięciu sporu.
– Arkusz organizacyjny nie reguluje wyłącznie praw i obowiązków jednego nauczyciela, ale całej szkoły – zauważa z kolei Bartosz Góra, radca prawny. I dodaje, że sąd pracy nie ma zatem możliwości żadnego wpływu na stwierdzenie nieważności arkusza (wad przy jego zatwierdzeniu ) w całości. – Można jednak przychylić się do konkluzji, że przyjęcie przez sąd pracy nieprawidłowości przy procedowaniu arkusza będzie mieć bezpośrednie przełożenie na prawo konkretnego nauczyciela, który w tym zakresie zakwestionuje otrzymane wypowiedzenie – twierdzi. [opinia] ⒸⓅ
OPINIA EKSPERTA
Dotychczasowe orzecznictwo nie koncentrowało się na ocenie sposobu powstania arkusza organizacyjnego, ale na ocenie efektu końcowego, tj. arkusza zatwierdzonym przez organ prowadzący. W obecnej sytuacji może jednak dojść do oceny przez sąd pracy kolejnego elementu, jakim będzie zastosowanie właściwego trybu poprzedzającego zatwierdzenie arkusza przez organ prowadzący. W nowych realiach MEN wymaga wydania do niego opinii przez kuratora, a wcześniej również zaopiniowania arkusza przez związki zawodowe. Przyjmując nawet, że nowe rozporządzenie MEN jest stosowane przedwcześnie, to i tak obowiązujący art. 31 ust. 1 pkt 10b ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1934 ze zm.) uprawnia kuratora do żądania poddania arkusza organizacyjnego jego opinii. Obecnie kuratorzy przewidują już stosowanie nowej ścieżki opiniowania arkuszy. W konsekwencji samorządy unikające stosowania wytycznych MEN mogą spotkać się ze skutecznym zarzutem braku należytego zatwierdzenia arkusza, a w konsekwencji istotnym zarzutem w przypadku zwolnienia nauczyciela w oparciu o tak przyjęty dokument. Niezastosowanie przez dyrektora uprzedniego trybu opiniowania arkusza przez związki zawodowe otwiera im drogę do złożenia umotywowanego zastrzeżenia w przypadku przedstawionego im zamiaru zwolnienia nauczyciela na podstawie art. 20 ust. 5a KN.
