W naszej gminie powstaną dwa niepubliczne żłobki dla dzieci do lat trzech. Wkrótce rada gminy podejmie uchwałę, w której postanowi o ich dotowaniu w postaci dotacji celowej. Nasza grupa radnych chce, aby dotacja była przeznaczona tylko na dzieci zamieszkałe w naszej gminie, z pominięciem tych, które będą uczęszczać do tych żłobków, chociaż mieszkają w innym gminach. Problem w tym, że ustawa o opiece nad dziećmi do lat trzech stanowi, iż dotacja przysługuje na każde dziecko objęte opieką w takim żłobku.
Za niedopuszczalną należy uznać taką redakcję przepisów uchwały dotacyjnej, która ograniczałaby możliwość objęcia dotacją dzieci wyłącznie uczęszczające do żłobka i zamieszkałe na terenie państwa gminy z pominięciem dzieci mieszkających na terenie innych gmin. Takie zapisy byłyby sprzeczne z art. 60 ust. 1 i 2 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech. Dlaczego – wykazujemy w poniższej analizie.
Brakuje ograniczeń
Po pierwsze, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech (dalej: u.o.d.) podmioty, o których mowa w jej art. 8 ust. 1 prowadzące żłobek lub klub dziecięcy lub zatrudniające dziennych opiekunów, mogą otrzymać na każde dziecko objęte opieką w żłobku lub klubie dziecięcym lub przez dziennego opiekuna dotację celową z budżetu gminy. Podmiotami tymi zgodnie z art. 8 ust. 1 są gminy, osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Na mocy art. 60 ust. 2 u.o.d. wysokość i zasady ustalania oraz rozliczania dotacji celowej określa rada gminy w drodze uchwały.
Ponadto art. 60 ust. 1 u.o.d. poza wskazaniem, że dotacja przysługuje na każde dziecko objęte opieką, nie zawiera żadnych innych ograniczeń i wyłączeń, czy to podmiotowych, czy też przedmiotowych. Uprawnienia do wprowadzania takich ograniczeń i wyłączeń nie otrzymała również rada gminy, bowiem na mocy ust. 2 tego artykułu rada gminy w drodze uchwały określa wysokość i zasady ustalania oraz rozliczania dotacji celowej, o której mowa w ust. 1, czyli dotacji przysługującej na każde dziecko objęte opieką w żłobku lub klubie dziecięcym lub przez dziennego opiekuna. Tak więc organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymał upoważnienia do ograniczania dotacji do określonej kategorii dzieci objętych opieką, jak również nie ma prawa do wprowadzania dodatkowych kryteriów, w tym podmiotowych, gdyż stanowi o dotacji celowej, a nie podmiotowej.
Sądy potwierdzają
Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w ukształtowanej linii orzeczniczej sądów administracyjnych, w tym m.in. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 16 listopada 2012 r., sygn. akt I SA/Kr 1460/12. W uzasadnieniu tego wyroku sąd zauważył, że: „Określenie »każde dziecko« zawarte w art. 60 ust. 1 ustawy z 4 lutego 2011 r. nie może być w żaden sposób zawężane, a zatem jakiekolwiek różnicowanie dzieci pod względem ich miejsca zamieszkania, faktycznej liczby dni, w których przebywają w placówce, czy liczby godzin, w ciągu których sprawowana jest nad nimi opieka, jest całkowicie nieuprawnione. W istocie bowiem takie wprowadzanie dodatkowych, nieprzewidzianych w przepisach prawa kryteriów powoduje, że dotacja celowa, jaką jest z mocy art. 60 ust. 1 cytowanej ustawy dotacja przydzielana z budżetu gminy, przekształca się w dotację o charakterze podmiotowym”.
Podobnie wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 8 stycznia 2015 r., sygn. akt I SA/Gd 1290/14, akcentując m.in., że: „Określenie «każde» dziecko zawarte w art. 60 ust. 1 cytowanej ustawy nie może być w żaden sposób zawężane (...)”. Z kolei w wyroku WSA w Rzeszowie z 28 sierpnia 2012 r., sygn. akt I SA/Rz 698/12, sąd zauważył, że: „Przepis art. 60 ust. 1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do trzech lat poza wskazaniem, że dotacja ma być przyznana na każde dziecko podlegające opiece, nie zawiera innych ograniczeń podmiotowych czy też przedmiotowych. W związku z tym stwierdzić należy, że wprowadzanie przez gminę takich ograniczeń jest nielegalne”.
Warto też pamiętać, że zakres udzielonego w ustawie upoważnienia musi być ściśle interpretowany i nie może być traktowany rozszerzająco. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w wyroku WSA w Krakowie z 25 stycznia 2011 r., sygn. akt I SA/Kr 1673/10.
Wykładnia TK
Z kolei w wyroku z 12 maja 2010 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I OSK 672/10 Naczelny Sąd Administracyjny (odwołując się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 25 maja 1998 r., sygn. akt U/19/97) zwrócił uwagę na to, że przepis ustawy ustanawiający upoważnienie do wydania aktu prawa miejscowego podlega ścisłej wykładni językowej i nie może prowadzić do objęcia zakresem upoważnienia materii w nim niewymienionych w drodze wykładni celowościowej. Organ władzy wykonawczej wykonujący kompetencję prawodawczą zawartą w upoważnieniu ustawowym jest zobowiązany działać ściśle w granicach tego upoważnienia.
Zawarcie w akcie organu stanowiącego gminy przepisów, które wykraczają poza przyznaną temu organowi kompetencję uchwałodawczą, narusza zasadę legalizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji RP, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, a także art. 94 konstytucji, na podstawie którego organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów.
Trzeba również dodać, że Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż z art. 7 konstytucji RP wynika „obowiązek działania zgodnie z obowiązującymi przepisami kompetencyjnymi”, co oznacza nakaz „interpretacji przepisów kompetencyjnych w sposób ścisły i z odrzuceniem w odniesieniu do organów władzy publicznej zasady: co nie jest zakazane, jest dozwolone” (wyrok z 27 maja 2002 r., sygn. akt K 20/01).
Podobne ugruntowane stanowisko odnaleźć można nie tylko we wspomnianym wyżej orzecznictwie sądowym, lecz także w praktyce orzeczniczej organów nadzoru. Przykładowo można przywołać następujące rozstrzygnięcia nadzorcze: uchwała Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 5 grudnia 2011 r., znak 38/160/2011, uchwała Kolegium RIO w Poznaniu z 28 września 2011 r., znak 19/1538/2011, uchwała Kolegium RIO w Łodzi z 30 marca 2012 r., znak 11/46/2012, uchwała Kolegium RIO w Zielonej Górze z 7 listopada 2012 r., znak 486/2012, uchwała Kolegium RIO we Wrocławiu z 18 grudnia 2013 r., znak 114/2013, uchwała Kolegium RIO w Katowicach z 3 lipca 2014 r., znak 251/XV/2014, uchwała Kolegium RIO w Szczecinie z 8 października 2014 r., znak XXIV.156.K.2014, uchwała Kolegium RIO w Krakowie z 7 października 2015 r. znak KI-411/358/2015.
Podstawa prawna
Art. 60 ust. 1 i 2 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1457 ze zm.).