W reklamach telewizyjnych ciągle nakłaniają mnie do kupowania suplementów diety. Ładnie uśmiechający się pan w białym fartuchu, przypominający lekarza lub farmaceutę, przekonuje, że bez tych produktów nie będę w pełni zdrowa i aktywna. Odżywiam się dosyć zdrowo, ale zaczęłam się zastanawiać, że może nie aż tak dobrze – opowiada pani Małgorzata. – Czym suplementy różnią się od leków dostępnych bez recepty, np. w sieciowych drogeriach – pyta.
Odbiorcy reklam mogą mieć trudności z odróżnieniem, czy reklamowany produkt to suplement diety, czy lek wydawany bez recepty, czyli tzw. lek OTC (z ang. Over the Counter). Jest to spowodowane świadomymi działaniami marketingowymi producentów, mającymi na celu zwiększenie sprzedaży. Rozróżnienie utrudnia także dostępność jednych i drugich nie tylko w aptekach, ale również na stoiskach ogólnospożywczych,w drogeriach lub nawet na stacjach benzynowych.
Lek jest substancją lub mieszaniną substancji, która posiada właściwości zapobiegania chorobie lub jej leczenia. Aby został dopuszczony do sprzedaży, jego producent musi spełnić wiele wymogów zapewniających m.in. jakość, skuteczność i bezpieczeństwo jego stosowania. W szczególności powinien przeprowadzić odpowiednie badania i testy oraz przygotować dokumentację do rejestracji leku i uzyskania pozwolenia dopuszczającego do obrotu. Każdy lek jest również kontrolowany przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny pod kątem jakości. A warunki wytwarzania, przechowywania, transportu i sprzedaży leków, a także ich oznakowania i reklamy są na bieżąco monitorowane i kontrolowane przez Państwową Inspekcję Farmaceutyczną.
Suplementy diety – podobnie jak leki – produkowane są najczęściej w postaci tabletek, kapsułek, proszków czy płynów i w zasadzie na tym kończy się ich podobieństwo do leków. Suplement diety jest środkiem spożywczym zawierającym witaminy, składniki mineralne i inne substancje wykazujące efekt odżywczy lub inny efekt fizjologiczny. Oznacza to, że w przypadku niemożliwości stosowania wartościowej i zbilansowanej diety może wspomagać wzmacnianie zdrowia. W odróżnieniu jednak od leków nie posiada właściwości zapobiegania chorobom ani ich leczenia. Zadaniem suplementu jest jedynie uzupełnienie niedoboru określonych składników odżywczych w organizmie. Niedozwolone jest zatem sugerowanie, że suplementy mają właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia. Zaliczane są do środków spożywczych (żywności) i powinny spełniać właściwe dla żywności warunki wytwarzania, sprzedaży, oznakowania czy reklamy, które nie są tak rygorystycznie określone jak w przypadku leków. Przykładowo do wprowadzenia suplementu diety na rynek wystarczy jedynie powiadomienie głównego inspektora sanitarnego o wprowadzeniu produktu do sprzedaży i przedstawienie projektu etykiety tego produktu. Nie ma obowiązku wykonywania kontroli jakościowej, prowadzenia badań klinicznych (jak w przypadku produktów leczniczych) czy badań interakcji z lekami ani monitoringu ewentualnych działań niepożądanych. W związku z tym nie zawsze można być pewnym co do skuteczności i bezpieczeństwa stosowania niektórych z tych produktów.
Ze względu na brak wymogów prawnych dotyczących dołączenia informacyjnej ulotki zazwyczaj jej nie zawierają. Dla większości osób głównym źródłem informacji o suplementach diety jest właśnie reklama. ⒸⓅ
WYJAŚNIENIE EKSPERTA
Suplement diety od leku dostępnego bez recepty można odróżnić przede wszystkim po opakowaniu. Na opakowaniu zewnętrznym leku OTC muszą być: informacja o kategorii jego dostępności: „produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza – OTC” oraz m.in. instrukcja użycia, numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, a także oznaczenie dla osób niewidomych w systemie Braille’a, zawierające informację o nazwie produktu leczniczego, jego mocy i postaci farmaceutycznej. Natomiast na opakowaniu zewnętrznym suplementu diety, obok nazwy handlowej, powinno być określenie „suplement diety”. Ponadto informacja o nazwach kategorii składników odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt ze wskazaniem ich właściwości, porcja produktu zalecana do spożycia w ciągu dnia i ostrzeżenie dotyczące jej nieprzekraczania oraz stwierdzenie, że suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety i powinny być przechowywane w sposób niedostępny dla małych dzieci. Na opakowaniu suplementu diety nie znajdziemy natomiast numeru pozwolenia na dopuszczenie do obrotu czy oznaczenia w systemie Braille’a.
Reklama telewizyjna lub radiowa leku powinna zawierać ostrzeżenie następującej treści: „Przed użyciem zapoznaj się z treścią ulotki dołączonej do opakowania bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża twojemu życiu lub zdrowiu”. Ostrzeżenie to musi być odczytane w sposób wyraźny w języku polskim, a czas trwania tego przekazu nie może być krótszy niż 8 sekund. W przypadku wizualnej reklamy leku (np. w prasie czy na billboardach) ostrzeżenie powinno brzmieć: „Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża twojemu życiu lub zdrowiu”. Przepisy określają ponadto, jaką część powierzchni reklamy audiowizualnej i wizualnej powinno zajmować to ostrzeżenie oraz że powinno być umieszczone w dolnej części reklamy. Ostrzeżeń takich nie znajdziemy natomiast w reklamie suplementu diety, ponieważ prawo ich nie wymaga.
Warto także zwrócić uwagę, kto reklamuje te produkty. Osoby znane publicznie, naukowcy, a także osoby posiadające wykształcenie medyczne lub farmaceutyczne nie mogą występować w reklamach leków kierowanych do publicznej wiadomości (m.in. w telewizji, radiu czy prasie). Nie mogą w nich również występować osoby, które sugerują posiadanie takiego wykształcenia (tzw. specjaliści), czyli zwykle aktorzy ubrani w biały fartuch z przyczepionym do niego identyfikatorem, niemający żadnej specjalistycznej wiedzy medycznej lub farmaceutycznej. Inaczej jest z suplementami diety. Nie ma zakazu reklamowania ich przez „specjalistów”, natomiast z udziałem lekarzy i farmaceutów problem jest bardziej złożony. Nie ma bowiem ustawowego zakazu, a wynika on jedynie z przepisów kodeksu etyki zawodowej lekarzy lub farmaceutów. Zatem mogą się zdarzyć przypadki reklam suplementów diety z udziałem lekarza lub farmaceuty.
Jeśli więc w reklamie danego preparatu lub specyfiku pojawia się lekarz, farmaceuta lub innego rodzaju specjalista albo reklama odwołuje się do zaleceń takiej osoby, to można przyjąć, że prezentowany w reklamie produkt nie jest lekiem. Najczęściej będzie to właśnie suplement diety.
Podstawa prawna
Art . 26, art. 55 i art. 59 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271). Art. 27 ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2015 r. poz. 594). Par. 6–9 rozporządzenia ministra zdrowia z 21 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych (Dz.U. nr 210, poz. 1327). Par. 3 rozporządzenia ministra zdrowia z 20 lutego 2009 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowań produktu leczniczego i treści ulotki (Dz.U. z 2015 r. poz. 1109). Par. 5 rozporządzenia ministra zdrowia z 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz.U. z 2015 r. poz. 2032).