Jak lekarze rozpoznają symulantów na L4. Joanna Zabielska-Cieciuch o sygnałach, które zdradzają pacjenta

Liczba dni, w trakcie których Polacy przebywają na zwolnieniach lekarskich rośnie z roku na rok. W 2024 r. lekarze wystawili ponad 22 miliony e-ZLA – czyli o prawie 300 tys. więcej niż rok wcześniej. Przeciętny Polak spędził na L4 27 dni w ciągu roku. ZUS i pracodawcy alarmują: co trzeci skontrolowany przypadek okazał się nadużyciem. Najczęściej chodzi o krótkie, kilkudniowe „zwolnienia weekendowe” albo powtarzające się infekcje bez potwierdzenia diagnostycznego.

„Ludzie mają poczucie, że chorobowe to rodzaj bezkarnego urlopu” – mówi lekarz z Mazowsza. „Ale to złudzenie. ZUS ma narzędzia, by to sprawdzić, a lekarz widzi więcej, niż pacjent myśli.”

Jak lekarz rozpoznaje symulację choroby – co widać w gabinecie

„Widzę w systemie, że nie wykupił leków”

Joanna Zabielska-Cieciuch, lekarz POZ z Białegostoku, przyznaje, że większość pacjentów jest uczciwa, ale system e-ZLA i platforma P1 pozwalają zauważyć niekonsekwencje:

Lekarze mają dziś wgląd w informacje o receptach, badaniach i skierowaniach. Gdy pacjent nie realizuje zaleceń, a mimo to wnioskuje o kolejne L4, system automatycznie wzbudza czujność.

Wywiad lekarski – pierwsza linia wykrywania symulacji choroby

Czy lekarz jest w stanie wykryć, czy pacjent symuluje? „Czasami tak, czasami nie. Zawsze jest pytanie: po co to robi?” – pyta Joanna Zabielska-Cieciuch. W praktyce najskuteczniejszym narzędziem nie są systemy, lecz wywiad i badanie przedmiotowe. Lekarz potrafi zauważyć, gdy dolegliwości są niespójne z obrazem klinicznym.

Sygnały ostrzegawcze

Kiedy lekarzom zapala się lampka alarmowa? Gdy pacjenci prezentują poniższe zachowania:

• objawy przesadzone lub teatralne – pacjent reaguje krzykiem przy lekkim dotyku, ale chwilę później bez problemu sięga po telefon;
• zmienne dolegliwości – „tu boli”, po minucie „nie, jednak tam”;
• brak zgodności z badaniem fizykalnym – brak napięcia mięśni, prawidłowe odruchy mimo deklarowanego bólu;
• deklaracje sprzeczne z obserwacją – pacjent twierdzi, że „nie może się schylić”, a chwilę później bez problemu zakłada kurtkę.

Przykład z gabinetu

Pacjent zgłasza silny ból krzyża i prosi o L4. W badaniu wychodzi brak objawów korzeniowych, napięcia mięśni, ograniczenia ruchu. „Jeśli ktoś naprawdę cierpi, to widać – jak wchodzi, jak siada, jak mówi. Symulant często gra rolę, ale nie wie, że ciało zdradza więcej niż słowa” – mówi lekarka.

W takich przypadkach lekarz może:

• wystawić krótkie, kilkudniowe L4 z zaleceniem dalszej diagnostyki;
• zapisać w dokumentacji, że objawy nie zostały potwierdzone badaniem;
• przy powtarzalności – odmówić zwolnienia i skierować do specjalisty.

Dlaczego to trudne?

Nie każdy przypadek symulacji jest oczywisty. Część pacjentów rzeczywiście cierpi, ale przyczyna jest psychosomatyczna: stres, wypalenie, depresja. Inni nie potrafią dokładnie opisać i zlokalizować źródła cierpienia. Jeszcze inni próbują wykorzystać system, by zyskać kilka dni wolnego. Według psychologów pracy mechanizm ten bywa strategią obronną wobec przeciążenia zawodowego. Dlatego lekarze muszą balansować między empatią a kontrolą.

Czerwone flagi, które widzą lekarze POZ

• Zwolnienia wystawiane często w piątki i poniedziałki.
• Pacjent deklaruje chorobę, ale nie stosuje leczenia ani zaleceń.
• Kolejne L4 na te same objawy bez nowych wyników badań.
• Niezgodność między historią medyczną a zachowaniem – np. aktywny udział w mediach społecznościowych podczas zwolnienia.
• Niespójność między stanem a zawodem – np. „ból ręki” u osoby, która maluje ściany na działce.

„Nie mam mocy zamykania pacjentów w domu. Mogę dawać zalecenia – co pacjent z nimi zrobi, to jego sprawa” – dodaje lek. Zabielska-Cieciuch.

Skala zjawiska: co trzecie L4 to nadużycie

ZUS kontroluje rocznie setki tysięcy zwolnień. W 2024 r. zakwestionowano 36 tys. e-ZLA, a firmy audytorskie, takie jak Conperio, wskazują, że nadużycia dotyczą aż 34 proc. wszystkich skontrolowanych L4. To oznacza, że nawet co trzecie zwolnienie w Polsce mogło być wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem.

Najczęstsze wzorce nadużyć to tzw.„L4 weekendowe”– krótkie, kilkudniowe zwolnienia przypadające na piątki i poniedziałki. Wśród najbardziej „chorowitych” miesięcy królują maj, lipiec i grudzień. Polacy lubią brać L4 na weekend, gdyż wiąże się to z pewnymi korzyściami, o czym piszemy w artykule: L4 na weekend 2025. Zysk nawet 300 zł, ale ZUS ostrzega: to skraca twój limit chorobowego.

Najwięcej nieprawidłowości ZUS wykrywa w branżach produkcyjnych i logistycznych, gdzie rotacja pracowników jest duża, a system premiowy oparty na obecności w pracy.

Jak ZUS wykrywa nadużycia na L4 – od P1 po Facebooka

ZUS dysponuje coraz większą bazą danych: system e-ZLA pozwala śledzić częstotliwość zwolnień, a platforma P1 – sprawdzić, czy pacjent realizował recepty i badania.

Kontrola może nastąpić już po jednym dniu nieobecności. ZUS analizuje:

• czy zwolnienie wystawiono zgodnie z diagnozą,
• czy pacjent przebywał w miejscu zamieszkania,
• czy nie podejmował aktywności sprzecznej z zaleceniami.

Jeśli zachodzi podejrzenie symulacji, lekarz orzecznik ZUS może wezwać pacjenta na badanie lub wysłać kontrolera do domu. Zdarza się też, że kontrolerzy analizują profile społecznościowe – zdjęcia z wyjazdów, remontów czy spotkań.

Co grozi za „lewe L4”? Możliwe konsekwencje

Pacjent, który wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, ryzykuje nie tylko utratę zasiłku.

Możliwe konsekwencje to:

• cofnięcie świadczenia i obowiązek zwrotu pieniędzy,
• utrata prawa do zasiłku chorobowego w przyszłości,
• postępowanie dyscyplinarne w pracy (nawet zwolnienie z art. 52 Kodeksu pracy),
• wpisanie do wewnętrznych rejestrów ZUS jako „pacjent problematyczny”.

Dla lekarza konsekwencje mogą być równie poważne:

• kontrola zasadności wystawienia L4,
• obowiązek przedstawienia dokumentacji,
• w przypadku stwierdzenia nadużycia – postępowanie dyscyplinarne lub cofnięcie uprawnień do orzekania o niezdolności do pracy.

Choroba czy ucieczka – dlaczego Polacy symulują choroby

Nie każda „symulacja” jest próbą oszustwa. Coraz częściej eksperci mówią o L4 jako formie ucieczki psychicznej.
W 2024 r. najdłuższe zwolnienia dotyczyły depresji i zaburzeń lękowych – średnio 32 dni na osobę.

Psycholodzy pracy podkreślają, że nadużycia często wynikają z braku równowagi między pracą a odpoczynkiem.
W kulturze, gdzie „chorowanie” bywa wstydliwe, niektórzy wybierają „pozorne L4”, by odzyskać siły, unikając napiętnowania. To nie zawsze jest zła wola. Czasem to desperacja – ludzie są przemęczeni, wypaleni, nie mają jak inaczej odpocząć.

Z tego powodu lekarze coraz częściej stają przed dylematem: czy pacjent naprawdę symuluje, czy po prostu jego problem ma inne – psychiczne lub społeczne – źródło.

Co może zrobić lekarz, gdy wykryje, że pacjent symuluje

Lekarze rodzinni uczą się rozróżniać między symulacją a somatyzacją – czyli fizycznym objawem problemów psychicznych.
Dlatego tak ważny jest wywiad: analiza tonu głosu, postawy, reakcji, niespójności w opisie objawów.

Jeśli lekarz ma wątpliwości, może:

• wystawić krótsze zwolnienie i zaplanować wizytę kontrolną,
• skierować pacjenta do psychiatry lub psychologa,
• odnotować w dokumentacji niespójność objawów,
• odmówić L4, jeśli brak podstaw medycznych.

Symulacja choroby to zjawisko, które wymyka się prostym definicjom. Czasem to zwykłe oszustwo, czasem krzyk o pomoc.
W każdym przypadku to obciążenie dla systemu, lekarzy i uczciwych pracowników.