Specjalista nie może odmówić ubezpieczonemu udzielenia świadczenia zdrowotnego, którego sam nie chce wykonać ze względu na przekonania, nie wskazując innego miejsca, gdzie można skutecznie uzyskać pomoc

Czy lekarz musi wskazać innego świadczeniodawcę

Pacjentce przysługuje prawo do legalnej aborcji, ponieważ badania prenatalne wykazały, że płód jest znacząco uszkodzony. Dziecko najprawdopodobniej urodzi się martwe lub umrze wkrótce po urodzeniu. Ginekolog odmówił jej wykonania zabiegu przerwania ciąży, ponieważ twierdzi, że nie pozwalają mu na to jego przekonania religijne. Nie wskazał jednocześnie innego lekarza lub placówki, gdzie takie świadczenie zainteresowana mogła uzyskać. Czy lekarz złamał prawo?
Lekarze są grupą zawodową, która ma prawo korzystać ze szczególnej regulacji prawnej – klauzuli sumienia, która pozwala im powstrzymać się od udzielenia niektórych świadczeń zdrowotnych, jeśli są one niezgodne z ich przekonaniami. Uprawnienie takie przyznaje im ustawa regulująca zasady wykonywania ich zawodu. Klauzula nie upoważnia lekarza do zaniechania leczenia pacjentki w ogóle, lecz wyłącznie do rezygnacji z tych procedur, które kłócą się z jego sumieniem. Jedną z nich może być aborcja. Medykowi w takiej sytuacji przysługuje ograniczone prawo do odmowy leczenia. Zezwala mu na to także kodeks etyki lekarskiej. Zgodnie z jego art. 7 w szczególnie uzasadnionych wypadkach może się nie podjąć lub odstąpić od leczenia chorego, jednakże z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki. Odmowa ta może dotyczyć tylko określonego świadczenia zdrowotnego, a nie osoby pacjenta. Ustawodawca przyznając lekarzom takie prawo, nałożył jednak na nich obowiązki. Osoba, która powołuje się na klauzulę sumienia, musi uzasadnić odmowę świadczenia i wskazać pacjentowi realne możliwości uzyskania go u innego medyka lub w innej placówce. W przypadku legalnej aborcji nie wystarczy, że lekarz ogólnie poinformuje pacjentkę np. o tym, iż zabieg taki wykonają specjaliści z kliniki uniwersyteckiej. Powinien wskazać konkretnie miejsce, skąd zainteresowana na pewno nie zostanie odesłana. Odmowę i spełnienie obowiązku poinformowania pacjenta o docelowym miejscu udzielenia świadczenia powinien odnotować w dokumentacji. W omawianym przypadku lekarz dopuścił się złamania prawa, ponieważ nie dopełnił wspomnianych obowiązków.
Podstawa prawna
Art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 ze zm.).

Czy medyk bez etatu powiadomi szefa o odmowie

Ginekolog był zatrudniony w szpitalu na kontrakcie. Trafiła do niego pacjentka w ciąży. Lekarz odmówił wykonania badań prenatalnych, ale nie powiadomił o tym przełożonego. Czy miał taki obowiązek?
Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty zobowiązuje osoby wykonujące obie te profesje, które odwołują się do klauzuli sumienia, aby powiadamiały o tym przełożonych. Zgodnie z przepisami takie powiadomienie powinno się odbyć na piśmie i mieć miejsce uprzednio. Przepisy nie precyzują jednak, czy chodzi o przekazanie takiej informacji, np. zanim lekarz odmówi udzielenia świadczenia, czy raczej o to, aby pracodawca wiedział, że jego podwładny odwołuje się do klauzuli sumienia i odpowiednio zorganizował mu pracę. Jednak przepisy obligują do powiadamiania przełożonych o odmowie wykonania pewnych świadczeń tylko tych medyków, którzy wykonują swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby. To oznacza, że lekarz zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej nie mają takiego obowiązku. Tym samym pacjentka nie może mu zarzucić złamania prawa.
Podstawa prawna
Art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 ze zm.).

Czy specjalista zawsze musi ratować chorego

Pacjent z wypadku został przywieziony do szpitala. Na dyżurze przebywał lekarz, który jest świadkiem Jehowy. Pacjent zmarł na stole operacyjnym. Rodzina zmarłego obwinia medyka, że ze względów religijnych nie przetoczył ich bliskiemu krwi, choć ta procedura mogła mu uratować życie. Czy zarzuty krewnych zmarłego są zasadne?
Lekarz nie może się zasłaniać klauzulą sumienia, gdy zagrożone jest życie ludzkie. Ustawa o wykonywaniu zawodu zobowiązuje go do udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia. Jeżeli jakaś procedura jest niezbędna do ratowania chorego, nie może odmówić jej wykonania, powołując się na swój światopogląd.
Podstawa prawna
Art. 30 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 ze zm.).

Czy aptekarz może stosować klauzulę sumienia

Farmaceuta odmówił kobiecie zrealizowania recepty na środki antykoncepcyjne. Twierdził, że w jego aptece nie są one w ogóle wydawane, ponieważ byłoby to niezgodne z jego przekonaniami religijnymi. Odesłał pacjentkę do innej placówki. Czy miał do tego prawo?
Polskie przepisy przyznają prawo do powoływania się na klauzulę sumienia przedstawicielom tylko trzech zawodów medycznych. Oprócz lekarzy uprawnienie to przysługuje także pielęgniarkom i położnym. Na klauzulę nie mogą się powoływać farmaceuci, ponieważ nie przewiduje jej prawo farmaceutyczne regulujące zasady funkcjonowania aptek. Te są zobowiązane do posiadania pełnego asortymentu leków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych. Farmaceuta nie może decydować o tym, jakie leki chce sprzedawać. Apteka ta jest w praktyce jedynym miejscem, gdzie można nabyć tego typu produkty lecznicze. Gdy brakuje w niej jakiegoś leku, farmaceuta zobowiązany jest sprowadzić go w terminie uzgodnionym z pacjentem. Regulacje te mają zagwarantować chorym dostęp do wszystkich środków leczniczych, które są dopuszczone do obrotu w Polsce.
Podstawa prawna
Art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 ze zm.).
Art. 12 ust. 2 ustawy z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 174, poz. 1039 ze zm.).
Art. 95 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271 ze zm.).

Czy przysługuje skarga na lekarza

Pacjentka jest w ciąży. W jej rodzinie występuje rzadka choroba genetyczna. Jest nią zagrożone także jej dziecko. Poprosiła lekarza o skierowanie na badania prenatalne. Ten odmówił, powołując się na klauzulę sumienia. Czy może zaskarżyć taką decyzję?
Pacjentka powinna złożyć skargę na piśmie do kierownika danej placówki medycznej, który jest pracodawcą lekarza. Ten zaś wskazać jej możliwość uzyskania danego świadczenia u innego lekarza w tym podmiocie. Skargę można też skierować do NFZ i rzecznika praw pacjenta. RPP ma prawo zbadać, czy powstrzymanie się od wykonania świadczeń zdrowotnych przez lekarza odbyło się z zachowaniem wymogów formalnych. W przypadku stwierdzenia naruszenia prawa może wystąpić do osoby kierującej podmiotem leczniczym o wyciągnięcie konsekwencji służbowych w stosunku do danego specjalisty. Ponadto placówki medyczne są związane z NFZ umowami na udzielanie konkretnych świadczeń i są zobligowane do przestrzegania kontraktów. Jeśli tego nie robią, NFZ po wyjaśnieniu sprawy może nałożyć na nie karę finansową.
Podstawa prawna
Art. 47 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 159 ze zm.).

Czy chory ma prawo podważyć opinię lekarza

Ciężarna kobieta, której grozi utrata wzroku, dwukrotnie spotkała się z odmową aborcji. Prawo do świadczenia potwierdził okulista, lecz dwóch ginekologów nie stwierdziło podstaw do wykonania zabiegu. Czy jakieś niezależne gremium może ocenić, czy kobiecie przysługiwało prawo do legalnego zabiegu przerwania ciąży?
Pacjent może zaskarżyć opinię lub orzeczenie lekarza do specjalnej komisji lekarskiej działającej przy rzeczniku praw pacjenta (RPP). Powinien tego dokonać w ciągu 30 dni od wydania spornej opinii albo orzeczenia. Komisja została powołana na podstawie art. 32 ust. 5 ustawy o prawach pacjenta. W jej skład wchodzą trzej lekarze, w tym dwaj tej samej specjalności, co ten, który wydał kwestionowaną opinię albo orzeczenie. Komisja powinna być bezstronna. Sprzeciwu wniesionego przez pacjenta nie może rozpatrywać lekarz, którego decyzja jest przedmiotem skargi. Tę składa się na piśmie za pośrednictwem RPP. W celu skutecznego wniesienia sprzeciwu należy poprosić lekarza o sformułowanie odmowy wykonania świadczenia na piśmie. Przepisy nie przewidują możliwości zgłoszenia sprzeciwu wobec decyzji lekarza wyrażonej ustnie. W przypadku niespełnienia tych wymagań sprzeciw jest zwracany osobie, która go wniosła. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną. Komisja ma prawo zlecić ponowne przebadanie chorego i na jego podstawie podjąć ostateczną decyzję. Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą uczestniczyć we wszystkich posiedzeniach komisji, z wyjątkiem tego końcowego, podczas którego odbywają się narada i głosowanie nad orzeczeniem. Chory ma także prawo udzielać informacji i wyjaśnień w sprawie. Komisja wydaje orzeczenie w ciągu 30 dni od wniesienia sprzeciwu przez pacjenta. Jest wydawane w formie pisemnej i powinno zawierać uzasadnienie. Do postępowania przed komisją nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Tym samym decyzja jest ostateczna i nie można się od niej odwołać do organu wyższej instancji.
Podstawa prawna
Art. 31–32 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 159 ze zm.).
Rozporządzenie ministra zdrowia z 10 marca 2010 r. w sprawie komisji lekarskiej działającej przy rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. nr 41, poz. 244).

Czy lekarz może odmówić antykoncepcji

Pacjentka poprosiła lekarza rodzinnego o przepisanie tabletek antykoncepcyjnych, które zlecił jej ginekolog. Medyk odmówił jej, powołując się na ogólne przeciwwskazania do stosowania. Czy miał do tego prawo?
Klauzula sumienia przyznaje lekarzowi prawo do odmowy leczenia, a nie innych świadczeń, które nim nie są, takich jak zlecanie antykoncepcji. Ponadto medyk nie może odmówić przepisania środków antykoncepcyjnych, tłumacząc się jakimiś ogólnymi przeciwwskazaniami do ich stosowania. Metody te zostały bowiem dopuszczone do użycia, a więc można je stosować, chyba że występują przeciwwskazania u konkretnej pacjentki. Wtedy jednak decydują względy medyczne, a nie klauzula sumienia.
Podstawa prawna
Art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 ze zm.).