Na jakie choroby można dostać orzeczenie w 2026 roku? Komisja bierze pod uwagę jeden kluczowy czynnik

W tym tekście zbieramy grupy schorzeń, które najczęściej kończą się orzeczeniem, oraz tłumaczymy „język komisji”: 12 symboli przyczyn i to, co powinno wynikać z dokumentacji. Bo dwie osoby z tą samą diagnozą mogą usłyszeć zupełnie różne decyzje – i często rozstrzyga jeden szczegół w papierach.

Na jakie choroby dają orzeczenie o niepełnosprawności? Komisja patrzy na jedno

Największy mit brzmi: „mam chorobę X, więc należy mi się orzeczenie”. W przepisach i w praktyce jest inaczej: niepełnosprawność to trwałe albo długotrwałe naruszenie sprawności, które utrudnia pełnienie ról społecznych – w tym pracę i samodzielną egzystencję.

Dlatego „lista chorób” działa tylko jako drogowskaz. Prawdziwe pytanie komisji jest bardziej przyziemne:

• czy wychodzisz sam do lekarza i urzędu,
• czy ogarniasz higienę, posiłki, leki,
• czy możesz pracować (i w jakich warunkach),
• czy epizody choroby są nawracające, ciężkie, mimo leczenia,
• czy są powikłania narządowe, deficyty neurologiczne, niewydolność oddechowa, utrwalone ograniczenia.

To brzmi brutalnie, ale bywa też… uwalniające. Bo jeśli twoje ograniczenia są realne i opisane, komisja ma do czego się odnieść.

Orzeczenie o niepełnosprawności w 2026: co oznacza stopień lekki, umiarkowany i znaczny

W 2026 r. system stopni (lekki, umiarkowany, znaczny) nadal opiera się na definicjach z ustawy: różnica nie jest w „nazwie choroby”, tylko w poziomie niesamodzielności i zdolności do pracy.

W uproszczeniu:

• Znaczny stopień niepełnosprawności – gdy potrzebujesz stałej albo długotrwałej opieki/pomocy i często nie jesteś zdolny do pracy (albo tylko w warunkach pracy chronionej).
• Umiarkowanystopień niepełnosprawności – gdy potrzebujesz czasowej lub częściowej pomocy innych osób, a praca bywa możliwa jedynie w określonych warunkach.
• Lekki stopień niepełnosprawności – gdy ograniczenia istotnie obniżają zdolność do pracy, ale wiele rzeczy da się kompensować (np. sprzętem, rehabilitacją).

To jeden z powodów, dla których dwie osoby z tą samą diagnozą mogą dostać różne decyzje – bo mają inne powikłania, inny przebieg, inną odpowiedź na leczenie i inne „życiowe koszty” choroby.

Orzeczenie o niepełnosprawności: 12 symboli, które decydują o decyzji komisji

W orzeczeniu zwykle zobaczysz symbole (maksymalnie do trzech), które opisują przyczynę ograniczeń – nie zawsze „pełną listę diagnoz”. W praktyce te symbole ustawiają potem wiele uprawnień, bo są czytelne dla urzędów i pracodawców.

Najważniejsze symbole niepełnosprawności (skrótowo):

• 01-U – niepełnosprawność intelektualna
• 02-P – choroby psychiczne
• 03-L – głos, mowa, słuch
• 04-O – wzrok
• 05-R – narząd ruchu
• 06-E – epilepsja
• 07-S – układ oddechowy i krążenia
• 08-T – układ pokarmowy
• 09-M – układ moczowo-płciowy
• 10-N – neurologiczne
• 11-I – inne (m.in. endokrynologiczne, metaboliczne, zakaźne, krwiotwórcze, zeszpecenia)
• 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe

I teraz najważniejsze: to nie jest „ranking chorób”, tylko porządek administracyjny. Komisja ma ustalić, jakie naruszenia sprawności stoją za twoją sytuacją.

Choroby psychiczne a orzeczenie o niepełnosprawności: dokumentacja decyduje

W zdrowiu psychicznym w 2026 roku wciąż wraca ten sam problem: „na papierze” ktoś wygląda dobrze, bo w gabinecie mówi spokojnie, a w życiu nie jest w stanie utrzymać pracy, relacji, regularności leczenia. W przepisowych standardach wymienia się m.in. zaburzenia psychotyczne, zaburzenia nastroju o co najmniej umiarkowanym nasileniu, utrwalone ciężkie zaburzenia lękowe czy zespoły otępienne.

Co zwykle robi różnicę w sprawie?

• historia leczenia (ciągłość, hospitalizacje, zmiany leków, terapia),
• opis funkcjonowania (np. nawroty, dezorganizacja, wycofanie),
• zaświadczenia od lekarza prowadzącego i wyniki badań/ocen,
• skutki uboczne leków, ograniczenia w pracy zmianowej, stresie, odpowiedzialności.

Przykład z życia - Kasia choruje na depresję

Kasia ma rozpoznanie depresji. W jednym roku – przerwy w leczeniu, brak dokumentów poza jedną wizytą. Komisja widzi „epizod”. Dwa lata później: stałe leczenie, terapia, powtarzające się nawroty, zwolnienia, wyraźne ograniczenia w pracy i samoobsłudze w zaostrzeniach. Wtedy rozmowa zaczyna wyglądać inaczej, bo są fakty, a nie tylko nazwa choroby.

Choroby neurologiczne a orzeczenie o niepełnosprawności: liczy się deficyt

Neurologia bywa „czytelna” dla komisji, bo deficyt jest często mierzalny: niedowład, zaburzenia chodu, równowagi, mowy, czucia, problemy poznawcze. W standardach pojawiają się m.in. następstwa udarów (różnego typu), guzy OUN zależnie od lokalizacji i deficytów, choroby zapalne układu nerwowego, choroby pozapiramidowe (np. parkinsonizm), choroby rdzenia czy uszkodzenia nerwów.

W praktyce najczęściej uprawniają do orzeczenia o niepełnosprawności:

• następstwa udaru (nawet gdy „na oko” wygląda dobrze, ale są deficyty),
• stwardnienie rozsiane (rzuty, postęp, zmęczenie, zaburzenia równowagi),
• choroba Parkinsona i inne zespoły pozapiramidowe,
• neuropatie i uszkodzenia nerwów, jeśli realnie ograniczają funkcjonowanie.

Na co zwraca uwagę komisja podczas oceny sprawności? Są to między innymi:

• dystans marszu, konieczność kul/balkonika, ryzyko upadków,
• pomoc w ubieraniu, myciu, przygotowaniu posiłków,
• ograniczenia w używaniu rąk (chwyt, precyzja),
• wyniki badań i opisy rehabilitacji.

Choroby narządu ruchu a orzeczenie o niepełnosprawności: sam ból nie wystarczy

W 2026 r. wiele orzeczeń dotyczy układu ruchu, ale to też obszar, gdzie ludzie najczęściej słyszą „brak podstaw”, bo dokumentacja kończy się na jednym zdaniu: „boli kręgosłup”. Standardy uwzględniają m.in. wady wrodzone i rozwojowe, układowe choroby tkanki łącznej (np. RZS zależnie od wydolności), zapalenia stawów, zwyrodnienia (zależnie od stopnia uszkodzeń), zmiany pourazowe i nowotwory narządu ruchu.

Co często przesądza o przyznaniu stopnia niepełnosprawności?

• ograniczenie zakresu ruchu i wydolności (opisane, mierzone),
• deformacje, przykurcze, niestabilność,
• częste zaostrzenia, konieczność stałej rehabilitacji,
• dokumenty o leczeniu operacyjnym, endoprotezach, powikłaniach,
• realny wpływ na pracę: dźwiganie, stanie, schylanie, precyzja dłoni.

Mały, praktyczny haczyk: jeśli pracujesz fizycznie, komisja częściej dopytuje o możliwość przekwalifikowania. Jeśli pracujesz przy komputerze – o możliwość dostosowania stanowiska. To nie „podchwytliwe” pytania, tylko element oceny funkcjonowania.

Wzrok i słuch a orzeczenie o niepełnosprawności: komisja patrzy na wyniki

W sprawach okulistycznych i laryngologicznych mniej jest miejsca na „wrażenia”, a więcej na wyniki. Przykładowo, w standardach wskazuje się m.in. ograniczenia ostrości wzroku w oku lepszym do określonego poziomu po korekcji lub istotne ograniczenie pola widzenia.
W słuchu/mowie uwzględnia się m.in. głuchotę, głuchoniemotę czy obustronne upośledzenie słuchu, jeśli aparat/implant nie poprawia funkcjonowania w wystarczającym stopniu, a także ciężkie zaburzenia mowy po uszkodzeniach mózgu.

W praktyce komisja pyta o jedno: czy to, co masz (okulary, aparat, implant, rehabilitacja), realnie pozwala ci funkcjonować – czy mimo tego nadal są poważne bariery.

Epilepsja a orzeczenie o niepełnosprawności: napady i ryzyko

W epilepsji sama diagnoza nie zawsze wystarczy – ale nawracające napady już tak. Standardy mówią o epilepsji w postaci nawracających napadów różnej etiologii lub z wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi.

Co zwykle waży w sprawie:

• częstość i nieprzewidywalność napadów,
• urazy i ryzyko w pracy/na drodze,
• skutki uboczne leczenia,
• ograniczenia w wykonywaniu konkretnych zawodów (bezpieczne stanowisko).

To jedna z tych sytuacji, gdzie komisja mocno patrzy na ryzyko – bo ryzyko napadu w niektórych pracach oznacza zagrożenie nie tylko dla chorego.

Choroby serca i płuc a orzeczenie o niepełnosprawności: kiedy zapada decyzja „tak”

Tu z kolei często wraca problem: „w wynikach wszystko wygląda lepiej niż w życiu”. Dlatego liczy się całość: duszność, tolerancja wysiłku, niewydolność, hospitalizacje.

Standardy wymieniają m.in. przewlekłe choroby płuc prowadzące do niewydolności oddechowej, nowotwory płuc/opłucnej z niewydolnością, wady serca, chorobę niedokrwienną, kardiomiopatie i zaburzenia rytmu z zaburzeniami hemodynamicznymi, nadciśnienie z powikłaniami narządowymi czy miażdżycę zarostową kończyn (od określonego stopnia).

W codziennej praktyce orzeczenia o niepełnosprawności otrzymują osoby z:

• zaawansowaną POChP i ciężką astmą (zwłaszcza z niewydolnością oddechową),
• niewydolnością serca ograniczającą wysiłek,
• powikłanym nadciśnieniem (gdy są uszkodzenia narządów),
• chorobami naczyń z ograniczeniem chodzenia i gojeniem ran.

Choroby układu pokarmowego a orzeczenie o niepełnosprawności: niewidoczne, ale ciężkie

To grupa, w której ludzie często słyszą: „przecież pan wygląda dobrze”. A jednocześnie choroba potrafi poważnie zaburzyć pracę i życie: bóle, biegunki, przetoki, niedożywienie, wyniszczenie, konieczność częstych wizyt, dieta, leczenie biologiczne.

Standardy uwzględniają m.in. przewlekłe choroby jelit powikłane zespołem złego wchłaniania, przewlekłe choroby wątroby w okresie niewydolności, przewlekłe zapalenie trzustki wymagające długotrwałej farmakoterapii czy stany po resekcji żołądka z powikłaniami.

Co w dokumentach może być decydujące o przyznaniu stopnia niepełnosprawności?

• opisy zaostrzeń i hospitalizacji,
• wyniki badań i opis leczenia (np. biologicznego),
• wpływ na masę ciała, niedobory, funkcjonowanie,
• powikłania (np. stomie – jeśli są i realnie ograniczają życie).

Choroby układu moczowo-płciowego: niewydolność nerek, dializy, nowotwory

W tej grupie niepodważalne bywają sytuacje, gdzie jest niewydolność nerek, mocznica, dializoterapia, ciężkie zaburzenia odpływu moczu lub poważne następstwa leczenia onkologicznego.

Standardy mówią m.in. o zaburzeniach prowadzących do niewydolności nerek, chorobach nerek prowadzących do ostrej lub przewlekłej mocznicy, wielotorbielowatości typu dorosłych czy nowotworach złośliwych układu moczowego i narządów płciowych.

Tu komisja często pyta o:

• samodzielność w czynnościach codziennych,
• częstotliwość leczenia (np. dializ),
• powikłania, ograniczenia w pracy.

Cukrzyca i inne choroby a orzeczenie o niepełnosprawności: decydują powikłania

Symbol 11-I jest pojemny. W standardach wprost wskazuje się m.in.

• choroby endokrynologiczne i metaboliczne zależnie od wyrównania i powikłań mimo optymalnego leczenia,
• choroby zakaźne (w tym zespoły nabytego upośledzenia odporności),
• choroby układu krwiotwórczego
• znaczne zeszpecenia utrudniające kontakty społeczne i pracę.

Najczęstszy scenariusz z życia:

• sama cukrzyca nie zawsze daje orzeczenie,
• ale cukrzyca z powikłaniami (neuropatia, retinopatia, stopa cukrzycowa, niewydolność nerek) potrafi już mocno zmienić ocenę.

Tu znowu wraca zasada numer jeden: komisja ocenia skutki i funkcjonowanie.

Autyzm i niepełnosprawność intelektualna a orzeczenie o niepełnosprawności

W przypadku 12-C standardy wskazują m.in. utrwalone zaburzenia interakcji społecznych/komunikacji i stereotypie zachowań o co najmniej umiarkowanym nasileniu, powstałe przed 16. rokiem życia.
W 01-U mowa o niepełnosprawności intelektualnej (w dokumentach starszych spotkasz inne nazewnictwo), gdzie kluczowy jest poziom samodzielności i potrzeba stałego wsparcia.

W praktyce komisja patrzy na:

• funkcjonowanie w domu, szkole, pracy,
• potrzebę opieki i nadzoru,
• możliwość samodzielnego załatwiania spraw,
• dokumentację z diagnozy i terapii.

Nowotwory: „tak, ale…” – decyduje etap, leczenie i skutki uboczne

Wiele osób pyta wprost: „czy nowotwór daje orzeczenie?”. Odpowiedź brzmi: może dać, ale zwykle decyduje:

• intensywność leczenia,
• powikłania,
• spadek wydolności,
• długotrwałe następstwa po leczeniu,
• przerzuty, wyniszczenie, ograniczenia w samoobsłudze.

W standardach pojawiają się m.in. nowotwory w różnych układach – ale znowu: sam wpis w historii choroby to nie wszystko.

Najczęstszy błąd przy orzeczeniu o niepełnosprawności w 2026 roku

Jeśli mielibyśmy wskazać jedną rzecz, która najczęściej torpeduje drogę ku orzeczeniu o niepełnosprawności, to jest nią uboga dokumentacja: jedno zaświadczenie, brak wyników, brak opisu leczenia, brak ciągłości.

A procedura jest dość konkretna: składasz wniosek do powiatowego/miejskiego zespołu, dołączasz zaświadczenie lekarskie (na druku) i dokumenty potwierdzające stan zdrowia. W oficjalnych instrukcjach jest też ważny detal: zaświadczenie lekarskie ma określony termin ważności.

O co warto zadbać, jeśli chcemy ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności? Są to:

• aktualne zaświadczenie od lekarza prowadzącego,
• wypisy ze szpitali, konsultacje, opisy badań,
• dokumenty z rehabilitacji, psychoterapii, leczenia przewlekłego,
• lista leków i opis działań niepożądanych (jeśli istotne),
• opis funkcjonowania: co konkretnie jest trudne (nie ogólniki).

Odwołanie od orzeczenia o niepełnosprawności: terminy i zasady

System jest dwuinstancyjny: od orzeczenia powiatowego zespołu można się odwołać do wojewódzkiego zespołu w terminie 14 dni od doręczenia. Od orzeczenia wojewódzkiego zespołu przysługuje droga do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (z terminem wskazywanym w pouczeniu).

To ważne, bo wiele osób odpuszcza po pierwszej decyzji – a czasem dopiero na etapie odwołania dokumentacja zostaje dobrze ułożona i uzupełniona.

Najczęstsze pytania czytelników o orzeczenie o niepełnosprawności 2026 (FAQ)

Podstawa prawna i dokumenty

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.