Choroby dające bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności 2026. Aktualna lista i nowe zasady

Dobra wiadomość jest taka, że przy wielu schorzeniach komisje mają obowiązek wydawać orzeczenia na dużo dłużej – minimum 7 lat lub do 16. roku życia dziecka, a przy najcięższych – mogą i powinny orzekać bezterminowo. Zła – katalog jest zamknięty, a część ważnych chorób wciąż się w nim nie znalazła.

Jeśli szukasz odpowiedzi na pytanie „czy moja choroba daje prawo do bezterminowego orzeczenia”, musisz dziś patrzeć na dwie rzeczy naraz: katalog 208 chorób z rozporządzenia i praktykę komisji po 11 czerwca 2025 r.. Te dwa światy nie zawsze idealnie się pokrywają. Poniżej tłumaczymy krok po kroku, jak działa nowa lista, od kiedy obowiązuje i przy jakich chorobach masz realną szansę na orzeczenie „na stałe”, a kiedy „tylko” na 7 lat.

Co naprawdę oznacza „bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności” i kto może je dostać po zmianach z 2025 r.

W języku potocznym „bezterminowe orzeczenie” oznacza jedno: komisja wydaje decyzję raz, a ty już nigdy nie musisz wracać po nowy dokument. I rzeczywiście – przepisy przewidują możliwość orzekania na czas nieokreślony, bez daty końcowej. Nowelizacja z maja 2025 r. wprowadziła jednak dodatkowy mechanizm: minimalne okresy ważności orzeczeń dla osób z rzadkimi chorobami genetycznymi i zespołem Downa. Oznacza to:

• dzieci – orzeczenie na minimum 3 lata, maksymalnie do 16. r.ż.,
• dzieci z katalogiem 208 chorób lub zespołem Downa – orzeczenie z automatu do 16. roku życia,
• dorośli z chorobą z katalogu – orzeczenie na co najmniej 7 lat.

Rozporządzenie nie nakazuje automatycznego wydawania orzeczeń bezterminowych, ale daje komisjom silną podstawę, by przy chorobach o nieodwracalnym przebiegu wydawać decyzję na stałe zamiast na 7 lat.

Lista 208 chorób: czy obowiązuje już teraz, czy dopiero od 2026? Wyjaśniamy bez wątpliwości

To jedno z najczęściej zadawanych pytań. Tak – lista 208 chorób już obowiązuje. Weszła w życie 11 czerwca 2025 roku wraz z publikacją rozporządzenia w Dzienniku Ustaw. Od tego dnia powiatowe i wojewódzkie zespoły muszą stosować nowe zasady, ale katalog obejmuje również sprawy w toku, czyli te, które nie zostały jeszcze rozstrzygnięte. Minimalne okresy orzekania o niepełnosprawności 7 lat / do 16 r.ż. są już standardem.

Jakie choroby najczęściej dają bezterminowe orzeczenie? Oto najważniejsze grupy z katalogu 208 jednostek

Katalog obejmuje 208 rzadkich chorób genetycznych i zespołów o trwałym przebiegu. W praktyce to właśnie one najczęściej prowadzą do orzekania „na stałe”, jeśli dokumentacja medyczna jasno opisuje brak rokowań poprawy. Poniżej opisujemy najważniejsze grupy chorób.

1. Choroby neurologiczne i neurodegeneracyjne

Są to schorzenia stopniowo niszczące układ nerwowy, z roku na rok ograniczające funkcjonowanie.

Przykłady:

• ataksja Friedreicha,
• ataksja-teleangiektazja,
• młodzieńcza postać choroby Huntingtona,
• neuronalna lipofuscynoza ceroidowa,
• zapalenie rdzenia i nerwów wzrokowych,
• zanik wieloukładowy (w tym wariant parkinsonowski).

W praktyce: choroby te niemal zawsze mają przebieg trwały – dlatego komisje często orzekają bezterminowo, jeśli dokumentacja jest kompletna.

2. Choroby mięśni i układu nerwowo-mięśniowego

To m.in. ciężkie, postępujące dystrofie i miopatie:

• dystrofia mięśniowa Duchenne’a,
• dystrofie obręczowo-kończynowe,
• dystrofia z niedoborem laminy alfa-2,
• miopatia nemalinowa,
• rdzeniowy zanik mięśni (SMA).

Tu również poprawa nie następuje – przeciwnie, stan zdrowia stopniowo się pogarsza. Dlatego bezterminowe orzeczenia są typowe, zwłaszcza przy znacznym stopniu niepełnosprawności.

3. Choroby metaboliczne i wrodzone zaburzenia metabolizmu

Przykłady:

• fenyloketonuria,
• tyrozynemia typu 1,
• choroba syropu klonowego,
• kwasice organiczne,
• zaburzenia beta-oksydacji kwasów tłuszczowych,
• choroby spichrzania glikogenu (GSD).

Nawet jeśli współczesna medycyna pozwala kontrolować objawy, uszkodzenia neurologiczne i narządowe są trwałe, co często uzasadnia orzeczenia bezterminowe.

4. Choroby mitochondrialne

Są to choroby „elektrowni komórkowych”:

• MELAS,
• zaburzenia fosforylacji oksydacyjnej,
• encefalomiopatie mitochondrialne,
• niedobory białek mitochondrialnych.

To schorzenia postępujące i wielonarządowe – z natury rzeczy trwałe, więc orzeczenia bezterminowe są tu częste.

5. Zespoły genetyczne z głęboką niepełnosprawnością rozwojową

Przykłady:

• zespół Angelmana,
• zespół Cornelia de Lange,
• zespół łamliwego chromosomu X,
• zespół Mowata-Wilsona,
• zespół Kabuki,
• zespół Dravet.

W tych zespołach poprawa funkcjonowania nie następuje – dlatego komisje zwykle wpisują orzeczenia bardzo długie lub bezterminowe.

6. Wrodzone wady rozwojowe, dysplazje kostne i ciężkie wady strukturalne

• achondroplazja,
• wrodzona łamliwość kości (ciężkie postaci),
• dysplazja klatki piersiowej (zespół Jeune’a),
• otwarty rozszczep kręgosłupa,
• wrodzony brak kończyn.

Wady te są nieodwracalne, więc przesłanki do bezterminowego orzeczenia są bardzo silne.

7. Choroby wzroku, krwiotwórcze i zespoły wieloukładowe

• wrodzona ślepota Lebera,
• dziedziczna atrofia nerwu wzrokowego,
• anemia Fanconiego,
• zespoły Bardeta-Biedla, Alströma, CHARGE,
• stwardnienie guzowate,
• zespół Wernera,
• parkinsonizm o wczesnym początku.

W tych chorobach komisje również często orzekają na stałe, bo brak rokowań poprawy jest oczywisty. Przeczytaj też: Nowe zasady orzekania o niepełnosprawności 2026. Kto dostanie orzeczenie na 7 lat, a kto do 16. roku życia

Lista A i B: na czym polega ten podział i jak wpływa na szanse na orzeczenie bezterminowe?

Choć w rozporządzeniu nie znajdziesz podziału na „A i B”, w praktyce funkcjonuje jednak taki schemat:

• Lista A – ok. 150 chorób o nieodwracalnym przebiegu → komisje zwykle orzekają „na maksymalnie długo”, a często bezterminowo.
• Lista B – ok. 58 chorób o bardziej zmiennym przebiegu → orzeczenia zwykle są czasowe (3–7 lat), z prawem do stałej opieki, ale rzadziej bezterminowe.

Ten podział dobrze oddaje to, jak komisje interpretują nowe przepisy w praktyce.

7 lat czy bezterminowo? Kiedy komisja skraca orzeczenie, a kiedy możesz skutecznie domagać się stałego?

Komisja zwykle daje orzeczenie o niepełnosprawności na 7 lat, gdy:

• choroba jest świeżo diagnozowana,
• leczenie może zmienić przebieg choroby,
• dokumentacja jest niepełna,
• stopień niepełnosprawności nie jest jeszcze stabilny.

O bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności warto walczyć, gdy:

• przebieg choroby jest trwale nieodwracalny,
• opinie lekarskie jasno to potwierdzają,
• niepełnosprawność jest znaczna i stała,
• w orzeczeniu pojawia się zaznaczenie „stała opieka”.

Bezterminowe orzeczenie mimo braku choroby w katalogu? Tak — w wielu przypadkach to wciąż możliwe

Katalog 208 chorób nie zamyka możliwości otrzymania orzeczenia bezterminowego dla osób spoza listy. Komisja może orzec „na stałe”, jeżeli:

• niepełnosprawność jest trwała,
• brak jest rokowań co do poprawy,
• dokumentacja jasno to pokazuje.

Dlatego bezterminowe orzeczenia dostają również osoby:

• po obustronnych amputacjach,
• z trwałym paraliżem,
• z nieodwracalną ślepotą,
• z ciężkimi uszkodzeniami neurologicznymi,
• z zaawansowaną niewydolnością serca lub płuc,
• z całkowitą głuchotą obu uszu,
• z utrwaloną padaczką lekooporną,
• z trwałymi deficytami po udarach i urazach mózgu,
• z chorobami psychicznymi o przewlekłym, nieodwracalnym przebiegu,
• z nieodwracalnymi powikłaniami cukrzycy (np. utrata wzroku, nefropatia).

W tych schorzeniach wspólny mianownik jest jeden: brak realnej szansy na poprawę, co w świetle przepisów pozwala komisji przyznać orzeczenie na czas nieokreślony.

Jak dostać orzeczenie bezterminowe w 2026 roku? Praktyczny poradnik krok po kroku

Jak skutecznie zawnioskować o bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności? Należy wykonać kilka poniższych kroków.

1. Sprawdź, czy choroba jest w katalogu 208 jednostek.
2. Zbierz aktualną dokumentację medyczną, najlepiej z ostatnich 12 miesięcy.
3. We wniosku napisz wprost, że prosisz o orzeczenie na czas nieokreślony.
4. Opisz funkcjonowanie w życiu codziennym, nie tylko diagnozę.
5. Gdy dostaniesz 7 lat zamiast bezterminowego, rozważ odwołanie.

Najczęstsze pytania o bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności (FAQ)

1. Czy lista chorób jest zamknięta?

Tak, katalog 208 chorób ma charakter zamknięty. Ale bezterminowe orzeczenie można dostać także przy chorobach spoza listy – jeśli niepełnosprawność jest trwała.

2. Czy choroba z katalogu daje automatyczne prawo do bezterminowego orzeczenia?

Nie. Gwarantuje minimum 7 lat (albo do 16 r.ż.), ale „bezterminowość” zależy od przebiegu choroby i oceny komisji.

3. Czy od 2026 roku coś się zmienia?

Nie – obowiązuje cały czas to samo rozporządzenie. W 2026 roku jedynie więcej spraw będzie już rozpatrywanych według nowych zasad.

4. Czy warto czekać z wnioskiem do 2026 roku?

Nie. Już teraz obowiązują nowe zasady i można otrzymać orzeczenie bezterminowe.

Podstawa prawna i dokumenty

• Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity).
• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. 2025 poz. 682).