Jakie badania może zlecić lekarz rodzinny? Ponad 80 procedur w nowej liście POZ 2025

Marta czekała trzy miesiące na wizytę u endokrynologa, żeby dostać skierowanie na USG tarczycy. W gabinecie usłyszała jednak coś, czego kompletnie się nie spodziewała: „To badanie może pani zrobić na skierowanie od lekarza rodzinnego. Od ręki.”
Nie jest jedyna. Podobnych historii są w Polsce tysiące, bo mało kto wie, że POZ może dziś zlecić ponad 80 różnych badań - w tym te, które jeszcze niedawno były domeną specjalistów. A w 2025 roku lista właśnie została rozszerzona.

Dlaczego pacjenci nadal chodzą do specjalistów po skierowania, skoro lekarz rodzinny z POZ może zlecić te same darmowe badania?

W praktyce wygląda to tak: pacjent umawia się do specjalisty, bo potrzebuje USG tarczycy, RTG kręgosłupa, echo serca czy holtera. Czeka tygodniami albo miesiącami, a potem… słyszy, że mógł to zrobić w POZ. Ten systemowy paradoks powtarza się często.

Dlaczego tak jest? Główne powody są trzy:

• Stary nawyk - „bo zawsze tak robiłem”, nawet jeśli prawo zmieniło się kilka razy.
• Brak informacji - nikt nie wysyła SMS-a do pacjentów w stylu: „Twój POZ ma nowe badania”.
• Zmiany w prawie były duże - szczególnie w 2022 r. i 2025 r., a pacjenci zwyczajnie tego nie śledzą.

Tymczasem katalog badań, które lekarz rodzinny może zlecić na NFZ, jest dziś szerszy niż kiedykolwiek. I to nie jest opinia - to literalny zapis w rozporządzeniach Ministra Zdrowia.

Jakie darmowe badania NFZ wykonasz u lekarza rodzinnego? Lista podstawowa POZ jest dłuższa, niż większość sądzi

Podstawowy koszyk badań POZ wynika z części IV załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 24 września 2013 r.
To dokument, który przez lata stanowił fundament diagnostyki w POZ — i który już wtedy obejmował pokaźną listę badań.

Co znajdziemy w „standardzie POZ”? To nie są drobne badania - to pełny pakiet internistyczny:

• morfologia (w różnych wariantach),
• elektrolity (sód, potas, wapń),
• glukoza i test obciążenia glukozą (OGTT),
• kreatynina i mocznik,
• białko całkowite, albumina, proteinogram,
• enzymy wątrobowe i trzustkowe: ALT, AST, GGTP, ALP, amylaza,
• lipidogram (HDL, LDL, TG, cholesterol całkowity),
• TSH, FT3, FT4,
• CRP,
• PSA,
• żelazo, TIBC, transferryna,
• ASO, RF,
• bilirubina całkowita i bezpośrednia.

Dla większości pacjentów zaskoczeniem jest już to, że lekarz rodzinny może zlecić TSH, PSA czy pełny lipidogram.
A to tylko początek.

Jakie badania krwi, moczu i mikrobiologiczne zleci lekarz rodzinny w POZ — bez wizyty u specjalisty

W POZ wykonasz również:

• posiew moczu (z antybiogramem),
• posiew wymazu z gardła,
• posiew kału (Salmonella, Shigella).

Wielu pacjentów nadal sądzi, że posiew może zlecić tylko laryngolog lub urolog. Tak było kiedyś, ale dziś te badania znajdują się w koszyku POZ i są refundowane.

Badania obrazowe na NFZ: USG, RTG i nawet TK płuc - wszystko może zlecić lekarz rodzinny

To jeden z największych obszarów braku wiedzy wśród pacjentów. Lekarz rodzinny może zlecić:

• RTG klatki piersiowej,
• RTG kręgosłupa, miednicy i kończyn,
• RTG zatok, czaszki, jamy brzusznej,
• USG tarczycy,
• USG jamy brzusznej,
• USG nerek, moczowodów, pęcherza,
• USG ślinianek,
• USG węzłów chłonnych.

I tak, większość pacjentów jest szczerze zdziwiona, że USG tarczycy to nie jest „wyłączność endokrynologa”.
Tymczasem to standard POZ od lat. Jeszcze większym zaskoczeniem jest możliwość wystawienia skierowania na TK płuc przez lekarza POZ - jeśli wynik RTG wskazuje na konieczność pogłębienia diagnostyki. Taką możliwość wprowadziła nowelizacja z 2022 r.

Opieka koordynowana w POZ: echo serca, holter, spirometria i inne badania, które zleci lekarz rodzinny

W 2022 r. wydarzyło się coś, co zupełnie odmieniło rolę lekarza rodzinnego - pojawiła się opieka koordynowana.
Ten model pozwala POZ zlecać diagnostykę, która jeszcze kilka lat temu była dostępna wyłącznie w poradniach specjalistycznych. Chodzi o to, aby wyłapać pacjentów wymagających kompleksowej opieki na poziomie POZ.

W załączniku nr 6 do rozporządzenia wymieniono m.in.:

• ECHO serca,
• Holter EKG 24/48/72h,
• Holter RR (ciśnieniowy),
• USG Doppler tętnic szyjnych,
• USG Doppler kończyn dolnych,
• BNP / NT-proBNP,
• albuminuria, UACR,
• spirometria,
• spirometria z próbą rozkurczową,
• badania immunologiczne tarczycy: anty-TPO, anty-TG, anty-TSHR,
• biopsję cienkoigłową tarczycy (BAC).

W praktyce: pacjent, który dziś czeka pół roku na kardiologa, może mieć echo serca lub holter wykonane z poziomu POZ, o ile placówka ma podpisany kontrakt na koordynację. To jest największa zmiana dla pacjentów od czasu wprowadzenia POZ w ogóle.

Nowa lista 2025: jakie dodatkowe darmowe badania dodał NFZ i kto może z nich skorzystać

Rozporządzenie z 30 kwietnia 2025 r. dołożyło do katalogu POZ kolejne procedury diagnostyczne — zarówno dla pacjentów młodszych, jak i dla seniorów. Wśród nowych badań znajdziemy m.in.:

• test HIV (przeciwciała + p24),
• badanie w kierunku hipercholesterolemii rodzinnej,
• wapń całkowity,
• test FIT-OC dla osób 50+,
• bilans zdrowia osoby dorosłej — specjalny pakiet badań, zależny od wieku.

Bilans obejmuje m.in.: morfologię, glukozę, TSH, lipidogram, kreatyninę z eGFR, badanie moczu, a w wybranych grupach wiekowych – także badania dodatkowe. W praktyce oznacza to, że lekarz rodzinny może „wyłapać” wiele chorób przewlekłych we wczesnej fazie, bez konieczności odsyłania pacjenta do specjalisty.

Tabela badań POZ 2025: pełne zestawienie badań, które zleci lekarz rodzinny

Poniższa tabela to kompas, dzięki któremu wiesz, co możesz dostać w POZ, a kiedy rzeczywiście konieczna jest poradnia specjalistyczna.

Co zyskujesz, korzystając z badań w POZ? Krótsze kolejki, mniej skierowań i szybsza diagnoza

Uświadomienie sobie zakresu badań POZ zmienia bardzo dużo. Po pierwsze: skraca drogę do diagnozy. Po drugie: usuwa niepotrzebny stres i bieganie między gabinetami. Po trzecie — pozwala uniknąć wielomiesięcznych kolejek do specjalistów, które często wynikają tylko z niewiedzy.

Lekarze POZ mówią wprost:

W praktyce oznacza to tyle, że w wielu przypadkach to właśnie POZ będzie najszybszą drogą do rozpoczęcia leczenia. System ochrony zdrowia na tym korzysta, ale przede wszystkim korzysta sam pacjent. Jeśli chcesz uniknąć niepotrzebnych wizyt u specjalistów i szybciej uzyskać diagnozę, zacznij od rozmowy z lekarzem rodzinnym.

FAQ: najczęstsze pytania o to, jakie badania może zlecić lekarz rodzinny na NFZ

Podstawa prawna

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej — zał. nr 1, część IV.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 września 2022 r. — nowelizacja, wprowadzająca opiekę koordynowaną — zał. nr 6.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 kwietnia 2025 r. — nowa lista badań, bilans zdrowia dorosłych — część VI.