RIO: jest sposób na kontrolę dotacji na nauczanie języka mniejszości w szkołach niepublicznych

Zasadnicze regulacje w zakresie kontroli wykorzystywania dotacji przez placówki oświatowe zawiera ustawa o finansowaniu zadań oświatowych (u.f.z.o.), przy czym organ stanowiący jednostki samorządowej ma upoważnienie ustawowe do ustalenia w uchwale trybu przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania.

Z art. 36 u.f.z.o. wynika m.in., że organ dotujący może kontrolować prawidłowość pobrania i wykorzystania dotacji. Ponadto, w myśl tego przepisu osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli mają prawo wstępu do przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oraz wglądu do prowadzonej przez nie dokumentacji organizacyjnej, finansowej i dokumentacji przebiegu nauczania w związku z przekazaną dotacją, a w przypadku szkół niepublicznych, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki – także do wglądu do list potwierdzających uczestnictwo uczniów w zajęciach oraz ich weryfikacji.

Dodatkowo art. 36 ust. 4 u.f.z.o. wskazuje, że organ dotujący w związku z przeprowadzaniem kontroli prawidłowości pobrania i wykorzystania dotacji przez przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego, szkoły i placówki może przetwarzać dane osobowe:

1) dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczniów, wychowanków, uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, uczniów objętych branżowym szkoleniem zawodowym i słuchaczy kwalifikacyjnych kursów zawodowych odpowiednio tych przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek, znajdujące się w dokumentacji (…),

2) osób fizycznych zatrudnionych, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, w tych przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach lub placówkach oraz osób fizycznych prowadzących przedszkole, inną formę wychowania przedszkolnego, szkołę lub placówkę, jeżeli odpowiednio pełnią funkcję dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki albo prowadzą zajęcia w innej formie wychowania przedszkolnego, w związku z przeprowadzaniem kontroli w zakresie przeznaczania dotacji na wynagrodzenia (…)
– w tym z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych służących do gromadzenia danych osobowych.

Kontrola może obejmować okres 5 lat budżetowych poprzedzających rok budżetowy, w którym jest przeprowadzana.

Natomiast w art. 38 ust. 1 u.f.z.o. zawarto ogólne upoważnienie dla organu stanowiącego JST. Z jego treści wynika m.in., że w drodze uchwały, ustala on tryb udzielania i rozliczania przekazanych dotacji oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania, w tym:

• zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania,
• termin przekazania informacji o liczbie odpowiednio dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczniów, wychowanków, uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, uczniów objętych branżowym szkoleniem zawodowym lub słuchaczy kwalifikacyjnych kursów zawodowych, o których mowa w art. 34 ust. 2, oraz
• termin i sposób rozliczenia wykorzystania dotacji.

Źródło problemów

Problem jednak w tym, czy można powyższe mechanizmy kontrolne stosować do niepublicznych placówek oświatowych (szkół), które prowadzą nauczanie w zakresie języka mniejszości i języka regionalnego. Kłopot wynika z tego, że przepisy wykonawcze, tj. rozporządzenie z 18 sierpnia 2017 r. ministra edukacji narodowej w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (dalej: rozporządzenie dotyczące nauczania języków mniejszości) odnoszą się tylko do kontroli placówek publicznych.

W praktyce z punktu widzenia samorządu problemem staje się na przykład kontrola, czy szkoły niepubliczne przestrzegają przepisów o limicie dzieci korzystających z takich form nauczania jak:

• odrębny oddział lub
• grupa międzyoddziałowa lub międzyklasowa.

Przykładowo w myśl par. 1 rozporządzenia dotyczącego nauczania języków mniejszości przedszkola, szkoły i placówki publiczne umożliwiają uczniom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych (w rozumieniu art. 2 ustawy z 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym) oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, o której mowa w tej ustawie, podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej przez prowadzenie:
1) nauki języka mniejszości narodowej lub etnicznej, zwanego dalej ,,językiem mniejszości”, oraz języka regionalnego;
2) nauki własnej historii i kultury.

Z kolei z par. 4 powyższego rozporządzenia wynika, że nauka języka mniejszości lub języka regionalnego w szkołach może być organizowana:
1) w formie dodatkowej nauki języka mniejszości lub języka regionalnego;
2) przez prowadzenie zajęć edukacyjnych w dwóch językach: języku polskim i języku mniejszości lub języku regionalnym;
3) przez prowadzenie zajęć edukacyjnych w języku mniejszości lub języku regionalnym.

Limity

Z kolei, zgodnie z par. 7 rozporządzenia dotyczącego nauczania języków mniejszości postanowiono m.in., że – nauka języka mniejszości lub języka regionalnego w powyższych formach jest prowadzona w odrębnych oddziałach, o ile na naukę języka mniejszości lub języka regionalnego zostanie zgłoszonych:
1) w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej – co najmniej 14 dzieci;
2) w szkole – co najmniej 7 uczniów na poziomie danej klasy.

Jeżeli liczba zgłoszonych dzieci w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej jest mniejsza niż liczba określona w ust. 1 pkt 1, naukę języka mniejszości lub języka regionalnego prowadzi się wyłącznie w formie, o której mowa w par. 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia dotyczącego nauczania języków mniejszości (czyli w formie dodatkowej nauki języka mniejszości lub języka regionalnego – red.) – dla grupy liczącej od 3 do 13 dzieci.

Uwaga! Jeżeli liczba zgłoszonych uczniów w szkole jest mniejsza niż liczba określona w ust. 1 pkt 2, naukę języka mniejszości lub języka regionalnego prowadzi się wyłącznie w formie, o której mowa w par. 4 ust. 1 pkt 1 (w formie dodatkowej nauki języka mniejszości lub języka regionalnego), w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej liczącej od 3 do 16 uczniów.

Zatem z zestawienia powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że powyższe rozporządzenie adresowane jest do placówek publicznych. Biorą pod uwagę literalne brzmienie przepisów - można byłoby więc uznać, że wskazane w nim limity związane z liczebnością uczniów z różnych form nauczania języka mniejszości i języka regionalnego dotyczą wyłącznie tego typu placówek.

Kiedy placówce grozi zwrot dotacji na nauczanie języków mniejszości

Wątpliwości z tym związane są istotne z tego względu, że ewentualne przekroczenie limitu uczniów w jednej z form nauczania może być kwalifikowane przez organ dotujący jako tzw. dotacja pobrana w nadmiernej wysokości. W takiej sytuacji zastosowanie ma art. 252 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), w myśl którego „dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego:

1) wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
2) pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości
– podlegają zwrotowi do budżetu. Co więcej: trzeba je zwrócić wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w ciągu 15 dni od momentu, gdy stwierdzono, że pieniądze zostały niewłaściwie wykorzystane lub pobrane nienależnie (a jeśli termin wykorzystania dotacji jest krótszy niż rok budżetowy – to w terminie 15 dni po upływie terminu wykorzystania dotacji).

Dotacje pobrane w nadmiernej wysokości to w myśl definicji zawartej w art. 252 ust. 3 u.f.p. „dotacje otrzymane z budżetu jednostki samorządu terytorialnego w wysokości wyższej niż określona w odrębnych przepisach, umowie lub wyższej niż niezbędna na dofinansowanie lub finansowanie dotowanego zadania”.

Z kolei odsetki od dotacji podlegających zwrotowi do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nalicza się, począwszy od dnia – następującego po upływie terminów zwrotu dotacji pobranej nienależnie lub w nadmiernej wysokości (art. 252 ust. 6 u.f.p.).

RIO rozwiewa wątpliwości: kontrola dotacji możliwa także w placówkach niepublicznych

Na temat możliwości kontroli wykorzystania dotacji przyznanych szkołom niepublicznym wypowiedziała się Regionalna Izba Obrachunkowa w Gdańsku w piśmie z 18 lipca 2025 r. (znak RP.63.37.2025; https://bip.gdansk.rio.gov.pl). Izba odpowiadała na pytanie gminy Kolbudy, która miała wątpliwości, czy może stosować przepisy dotyczące kontroli zawarte w rozporządzeniu o mniejszościach do postępowań prowadzonych przez organ w sprawie zwrotu dotacji od placówek niepublicznych.

Po analizie przepisów gdańska RIO stwierdziła, że rozporządzenie odnosi się rzeczywiście do placówek publicznych, jednak są argumenty, które jej zdaniem dają przesłanki do zastosowania jego przepisów – przez analogię – do placówek niepublicznych. Mianowicie izba zauważyła, że:

► 1. Z formalnego punktu widzenia podane rozporządzenie „stanowi przepisy wykonawcze do ustawy o systemie oświaty, co nie oznacza, że powinno być interpretowane w oderwaniu od uwarunkowań systemowych związanych z funkcjonowaniem placówek oświatowych określonych odrębnymi przepisami”.

► 2. RIO wskazała, że z kolei inne rozporządzenie, które również dotyczy nauczania języków mniejszości (z 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; dalej: rozporządzenie w sprawie podstawy programowej), ma zastosowanie do szkół niepublicznych. Jak zaznaczyła RIO w załączniku do tego rozporządzenia („Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej”), przewidziano, że na II etapie edukacyjnym, obejmującym klasy IV–VIII, są realizowane następujące przedmioty: język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz język regionalny – język kaszubski. RIO podkreśliła, że na to, iż ma ono zastosowanie także do niepublicznych szkół podstawowych, wskazuje z art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 737 ze zm.).

RIO zaznaczyła, że jeżeli niepubliczna szkoła podstawowa prowadzi nauczanie języka mniejszości lub języka regionalnego, to musi je organizować z uwzględnieniem wszystkich obowiązujących przepisów prawa oświatowego. Oznacza to konieczność stosowania rozwiązań przewidzianych w obu wymienionych rozporządzeniach – co pozwoli zapewnić jednolite zasady oceny funkcjonowania zarówno placówek publicznych, jak i niepublicznych.

Finalnie z powyższych względów RIO uznała, że istnieją uzasadnione przesłanki do przyjęcia stanowiska, że rozporządzenie dotyczące nauczania języków mniejszości powinno być:

• uwzględniane podczas kontroli prawidłowości pobrania dotacji przeznaczonej na naukę języka kaszubskiego przez niepubliczną szkołę podstawową oraz
• brane pod uwagę w ewentualnych postępowaniach dotyczących zwrotu dotacji, z zastosowaniem przepisów ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. ©℗