Reforma rynku pracy już od 1 czerwca. Dla starosty to nowe wyzwania

Dla wielu powiatów istotne konsekwencje może przynieść zniesienie powiązania osoby bezrobotnej z urzędem pracy właściwym ze względu na miejsce zameldowania. Bezrobotny (jak również poszukujący pracy) będzie mógł się zarejestrować w urzędzie pracy w powiecie, w którym faktycznie mieszka (art. 55 ust. 2 pkt 2 u.r.p.s.z.).

– Nowe regulacje to niewątpliwie krok w dobrą stronę. Poszukujący pracy obywatele dziś często migrują, nie dopilnowując przy tym obowiązku meldunkowego. Meldunek jest wyłącznie instytucją prawa administracyjnego i nie ma powiązania z miejscem zamieszkania (przez które rozumie się miejscowość, w której dana osoba przebywa fizycznie z zamiarem stałego pobytu) – mówi Damian Aptowicz, radca prawny specjalizujący się w tematyce pomocy społecznej. Jak dodaje, dla niektórych powiatów – zwłaszcza w dużych miastach i ich sąsiedztwie – zmiana może oznaczać jednak większą liczbę osób rejestrujących się w pośredniakach.

Rolnik też będzie mógł zapisać się w pośredniaku

Na zwiększenie liczby osób obsługiwanych przez PUP wpłynie również zmiana definicji bezrobotnego. Obecnie art. 2 ust. 1 pkt 2 u.p.z.i.r.p. wśród licznych przesłanek wskazuje, że nie może być on właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowego lub nie może podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe. Od 1 czerwca – w nowej definicji bezrobotnego zawartej w art. 2 pkt 1 u.r.p.s.z. – ta przesłanka zostanie wyeliminowana. Rolnicy będą mogli zatem zapisać się w pośredniaku i skorzystać z pomocy oferowanej przez urząd. Jak wskazał resort pracy w uzasadnieniu do projektu ustawy, „rozwiązanie to będzie istotnym instrumentem w walce z ukrytym bezrobociem na wsi”.

Starosta przyzna bonusy dla przedsiębiorców zatrudniających osoby 50+

Zachętą do zatrudniania osób w wieku powyżej 50 lat oraz w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 lat) przez pracodawców mają być nowe instrumenty oddane do dyspozycji starostów. W myśl art. 141 ust. 1 u.r.p.s.z., starosta będzie mógł, na podstawie zawartej umowy, przyznać pracodawcy lub przedsiębiorcy dofinansowanie wynagrodzenia za zatrudnienie skierowanego:

• bezrobotnego, który ukończył 50. rok życia, a nie ukończył 60 lat – w przypadku kobiety lub 65 lat – w przypadku mężczyzny (dofinansowanie to będzie przysługiwało przez okres 12 miesięcy);
• poszukującego pracy, który ukończył 60 lat – w przypadku kobiety lub 65 lat – w przypadku mężczyzny (dofinansowanie na okres 1 miesiąca).

Przy czym w obu przypadkach przyznanie dofinansowania będzie możliwe pod warunkiem, że osoba skierowana przez starostę nie była zatrudniona lub nie wykonywała innej pracy zarobkowej u danego pracodawcy bezpośrednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny albo poszukujący pracy.

Doradcy ds. zatrudnienia lepiej zaopiekują się bezrobotnymi i poszukującymi zatrudnienia

Reforma rynku pracy wymusza też zmianę sposobu, w jaki powiatowe urzędy pracy świadczą pomoc swoim klientom. Zgodnie z art. 97 ust. 1 u.r.p.s.z. powiatowy urząd pracy wyznaczy bezrobotnemu, poszukującemu pracy i pracodawcy doradcę do spraw zatrudnienia. Mam być to stały doradca. Jak wynika z uzasadnienia, „zrezygnowano z dotychczasowego rozwiązania, zgodnie z którym pracownicy zatrudnieni w PUP na stanowisku pośrednika pracy, doradcy zawodowego, specjalisty do spraw rozwoju zawodowego i specjalisty do spraw programów, mogli pełnić funkcję doradcy klienta”.

Reforma rynku pracy ustala też szczegółowe wymogi, jakie muszą spełniać pracownicy zatrudnieni na stanowiskach doradców do spraw zatrudnienia. W myśl art. 90 u.r.p.s.z. młodszym doradcą do spraw zatrudnienia może zostać osoba, która posiada, co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe oraz co najmniej 6 miesięcy stażu pracy lub wykształcenie wyższe. Doradcą do spraw zatrudnienia może zostać osoba, która posiada wykształcenie wyższe i co najmniej 12 miesięcy stażu pracy. Starszym doradcą do spraw zatrudnienia może zostać osoba, która posiada:

• wykształcenie wyższe i co najmniej 3 lata stażu pracy lub
• wykształcenie wyższe i ukończyła studia podyplomowe z zakresu pośrednictwa pracy lub poradnictwa zawodowego i posiada co najmniej 12 miesięcy stażu pracy, lub
• wykształcenie wyższe z zakresu pośrednictwa pracy lub poradnictwa zawodowego i posiada co najmniej 12 miesięcy stażu pracy.

Uprzywilejowanie dla niektórych grup bezrobotnych

W myśl art. 69 u.r.p.s.z. pierwszeństwo w skierowaniu do udziału w formach pomocy kierowanych do bezrobotnych, poszukujących pracy i osób niezarejestrowanych przysługiwać będzie:

• bezrobotnym posiadającym Kartę Dużej Rodziny;
• bezrobotnym powyżej 50. roku życia;
• bezrobotnym bez kwalifikacji zawodowych;
• bezrobotnym niepełnosprawnym;
• długotrwale bezrobotnym;
• bezrobotnym i poszukującym pracy, będącym osobami do 30. roku życia;
• bezrobotnym samotnie wychowującym co najmniej jedno dziecko.

Dzięki takiemu priorytetowemu podejściu osoby te będą miały realną szansę na szybszą aktywizację zawodową i powrót na rynek pracy – wskazuje uzasadnienie do ustawy. Jednocześnie nastąpi uelastycznienie procesu udzielania pomocy klientom i większa swoboda PUP w indywidualizacji pomocy.

Większe wymogi wobec dyrektora urzędu pracy

Zmienią się wymogi, jakie spełniać musi osoba powoływana na dyrektora powiatowego urzędu pracy. W myśl obowiązującego do 31 maja br. art. 9 ust. 5 u.p.z.i.r.p. „starosta powołuje dyrektora powiatowego urzędu pracy wyłonionego w drodze konkursu spośród osób posiadających wykształcenie wyższe oraz co najmniej 3-letni staż pracy w publicznych służbach zatrudnienia lub co najmniej 5-letni staż pracy w innych instytucjach rynku pracy”.

Z kolei w nowej regulacji wymogi zmodyfikowano i pojawiały się dodatkowe przesłanki, jakie musi kandydat na dyrektora. PUP A mianowicie w myśl art. 19 ust. 4 w zw. z art. 18 ust. 4 u.r.p.s.z. stanowisko dyrektora PUP (podobnie jak dyrektora WUP) może zajmować osoba:

• będąca obywatelem polskim;
• korzystająca z pełni praw publicznych;
• która nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• wobec której nie orzeczono prawomocnie zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi;
• posiadająca wykształcenie wyższe;
• mająca co najmniej 3-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym lub co najmniej 5-letni staż pracy w publicznych służbach zatrudnienia lub OHP;
• ciesząca się nieposzlakowaną opinią.

Z kolei dyrektora PUP, obejmującego obszarem swojego działania kilka powiatów, będą powoływali i odwoływali w porozumieniu właściwi starostowie i prezydenci miast na prawach powiatu.

Dodatek motywacyjny dla pracowników PUP

Dotychczasowy dodatek do wynagrodzenia dla pracowników (w wysokości do 600 zł) zastąpi dodatek motywacyjny w wysokości do 1000 zł. Tak jak dotychczas będzie on przysługiwał pracownikom zajmującym się bezpośrednio sprawami bezrobotnych, wsparciem dla nich i doradztwem zawodowym, pomocą dla pracodawców oraz pracownikom zatrudnionym przy pracach związanych z utrzymywaniem sieci EURES.

Dodatek motywacyjny dla pracowników PUP będzie mógł przyznać dyrektor danego urzędu na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Wysokość dodatku dyrektor określi, biorąc pod uwagę:

• szczególne zaangażowanie pracownika w wykonywanie pracy (nowa przesłanka);
• jakość wykonywanej pracy;
• podnoszenie kwalifikacji lub kompetencji zawodowych związanych z wykonywaną pracą.

Czy starostowie otrzymają większe środki na dodatkowe zadania związane z reformą rynku pracy?

Jak wynika z oceny skutków regulacji, minister właściwy ds. pracy ustala roczne limity wykorzystania środków z Funduszu Pracy dla zadań realizowanych przez powiaty. Starosta wybiera formy aktywizacji bezrobotnych i innych uprawnionych osób w ramach dostępnego limitu środków. W przypadku zwiększonych wydatków na świadczenia obligatoryjne (np. zasiłki dla bezrobotnych), które będą wymagać większych nakładów niż ujęte w projekcie planu finansowego Funduszu Pracy, plan ten zostanie odpowiednio zmieniony poprzez przesunięcie kwot zaoszczędzonych w ramach innych pozycji w planie, np. kwoty zaplanowane na zadania związane z aktywnością zawodową. W przypadku wzrostu kosztów danej formy pomocy starosta, w ramach posiadanego limitu, skieruje do udziału mniej osób lub ograniczy wydatki na inne formy pomocy. Koszty realizowanych zadań będą pokrywane w ramach limitu wydatków Funduszu Pracy ogółem na dany rok i nie będą stanowić podstawy do ubiegania się o dodatkowe środki. W przypadku, gdy starostom zabraknie środków na realizację wydatków obligatoryjnych, wówczas będą mogli wystąpić do ministra właściwego do spraw pracy o środki z rezerwy. ©℗

Wyzwaniem są finanse

Nowa ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia z jednej strony porządkuje dotychczasowe przepisy (które ze względu na wielokrotne nowelizacje stały się już momentami nieczytelne), a z drugiej strony wprowadza zmiany postulowane od dawna – chociażby w zakresie doprecyzowania definicji osoby bezrobotnej. Słuszne są też główne założenia nowej regulacji, w szczególności szersze otwarcie się na osoby poszukujące pracy (które nie mają statusu osoby bezrobotnej, a chcą skorzystać z pomocy powiatowego urzędu pracy przy poszukiwaniu zatrudnienia).

Oczywiście nie ma samych plusów – część przepisów jest zredagowana na tyle wieloznacznie, że już teraz można przewidywać problemy na tym tle, np. artykuły wskazujące, komu nie przysługuje zasiłek dla bezrobotnych. Zapewne będzie trzeba poczekać na ukształtowanie się linii orzeczniczej, a to potrwa.

Największym wyzwaniem dla powiatów przy wdrażaniu nowej ustawy będą bez wątpienia finanse. Nawet najlepsze instrumenty rynku pracy nie będą miały szans właściwie zadziałać, jeśli się nie zapewni ich finansowania. Tymczasem ustawa rozszerza katalog osób uprawnionych do korzystania z Krajowego Funduszu Szkoleniowego, czy też ze środków Funduszu Pracy, a jednocześnie nie nastąpiło zwiększenie tych funduszy. Odnosimy przy tym wrażenie, że Fundusz Pracy jest wykorzystywany jak świnka skarbonka, do której się sięga, gdy trzeba sfinansować jakieś zadanie, na które budżet państwa nie ma pieniędzy – albo nie chce ich przeznaczyć. W konsekwencji z Funduszu Pracy są finansowane zadania, które z aktywizacją zawodową czy przeciwdziałaniem bezrobociu mają niewiele wspólnego. Ubolewamy, że uchwalając nową ustawę, nie zrobiono z tym porządku, najwyraźniej jednak Minister Finansów miał dostatecznie silną pozycję, aby zabezpieczyć interes budżetu państwa – nawet kosztem osób, dla których stworzono Fundusz Pracy. ©℗

Gminy też odczują skutki reformy rynku pracy

Nowe przepisy odpowiadają na potrzeby rynku pracy i prowadzą do dalszej aktywizacji osób bezrobotnych bądź poszukujących pracy. Jednak w konsekwencji niektóre powiatowe urzędy pracy mogą zmagać się z problemami kadrowymi oraz dodatkowym obciążeniem pracowników realizujących te zadania. Wprowadzone zmiany legislacyjne będą się wiązać również z większym zaangażowaniem finansów publicznych.

Wprowadzone zmiany mogą również mieć znaczenie dla gmin i ośrodków pomocy społecznej i ich klientów. Przykładem jest ta polegająca na niewliczaniu do dochodu na potrzeby świadczeń z pomocy społecznej świadczeń „Aktywny rodzic”, o których mowa w ustawie z 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (Dz. U. poz. 858 ze zm.). Z jednej strony może ona zwiększyć dostęp do świadczeń pieniężnych uzależnionych od spełnienia kryterium dochodowego, a z drugiej strony – będzie skutkowała zmniejszeniem opłat ponoszonych przez obywateli za świadczenia niepieniężne (niewliczenie tego świadczenia do dochodu na gruncie u.p.s. powoduje bowiem, że kwota ostatecznego dochodu ulegnie zmniejszeniu). Docelowo aktywizacja osób bezrobotnych i przeciwdziałanie bezrobociu może też doprowadzić do zmniejszenia liczby osób objętych pomocą oferowaną przez ośrodki pomocy społecznej. ©℗