Ile miasto może sobie potrącić z opłat z tytułu służebności gruntowych na nieruchomościach SP

PYTANIE: Regionalna Izba Obrachunkowa uważa, że nasze miasto na prawach powiatu pobiera zawyżone dochody z tytułu potrąceń z opłat za ustanowienie służebności gruntowych na nieruchomościach Skarbu Państwa. Pobieramy 25 proc. z tych opłat, jak z wpływów za inne nieruchomości SP, co zdaniem RIO jest wadliwe. Jaką kwotę możemy sobie potrącić?

ODPOWIEDŹ: Ustalenia RIO są prawnie uzasadnione. Miasto na prawach powiatu, realizując zadania związane z gospodarką nieruchomościami (stanowiącymi własność SP) w zakresie służebności gruntowych, nie może pobierać 25 proc. z kwoty uzyskanych opłat z tego tytułu. W tym zakresie zastosowanie ma ogólna zasada odnośnie wysokości potrąceń, czyli 5 proc. pobranych dochodów.

Co to jest służebność gruntowa

Służebność gruntowa ma podstawy normatywne w przepisach Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). W myśl art. 285 par. 1 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:

• właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że
• właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że
• właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności.

Nadto w myśl art. 285 par. 2 k.c. służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa

Z lakonicznego opisu zawartego w pytaniu można wnioskować, że miasto realizuje określone zadania na rzecz Skarbu Państwa, zapewne z uwzględnieniem przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.). Zgodnie z art. 23 ust. 1 u.g.n. „zasobem nieruchomości Skarbu Państwa gospodarują (…) starostowie, wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej, a w szczególności:

• ewidencjonują nieruchomości zgodnie z katastrem nieruchomości;
• zapewniają wycenę tych nieruchomości;
• zabezpieczają nieruchomości przed uszkodzeniem lub zniszczeniem;
• wykonują czynności związane z naliczaniem należności za nieruchomości udostępniane z zasobu oraz prowadzą windykację tych należności;
• współpracują z innymi organami, które na mocy odrębnych przepisów gospodarują nieruchomościami Skarbu Państwa, a także z właściwymi jednostkami samorządu terytorialnego;
• zbywają oraz nabywają, za zgodą wojewody, nieruchomości wchodzące w skład zasobu (…);
• wydzierżawiają, wynajmują, użyczają oraz oddają w użytkowanie nieruchomości wchodzące w skład zasobu, (…);
• podejmują czynności w postępowaniu sądowym, w szczególności w sprawach dotyczących własności lub innych praw rzeczowych na nieruchomości, o zapłatę należności za korzystanie z nieruchomości, o roszczenia ze stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia, o stwierdzenie nabycia spadku, o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie;
• składają wnioski o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości Skarbu Państwa oraz o wpis w księdze wieczystej”.

Z punktu widzenia poruszonej problematyki istotne znaczenie ma również art. 23 ust. 3 u.g.n., w myśl którego od wpływów osiąganych ze sprzedaży, opłat z tytułu trwałego zarządu, użytkowania, czynszu dzierżawnego i najmu nieruchomości Skarbu Państwa, o których mowa w ust. 1, a także od wpływów osiąganych z opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa oddanych w użytkowanie wieczyste, oraz od odsetek za nieterminowe wnoszenie tych należności potrąca się 25 proc. środków, które stanowią dochód powiatu, na obszarze którego położone są te nieruchomości.

Ważne! Należy zauważyć, że ustawodawca w art. 23 ust. 3 u.g.n. wymienił enumeratywnie przypadki, w których przysługuje powiatowi 25 proc. środków z pobranych opłat. Nie wymieniono tam jednak dochodów pochodzących z opłat za służebności. W konsekwencji – nie ma podstaw, aby miasto potrącało na swoją rzecz aż taki odsetek od tych wpływów.

RIO o dochodach ze służebności na gruntach SP

Powyższe założenie potwierdzają ustalenia kontrolne zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie z 13 lutego 2024 r. (znak WK.6130.43.24). Izba ustaliła nieprawidłowość: „dokonywanie w 2023 r. potrąceń stanowiących dochód miasta na prawach powiatu od wpływów osiąganych z tytułu wydawania zgód na wejście w teren nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa oraz z tytułu zapłaty za ustanowienie służebności gruntowej przejazdu i przechodu przez nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa, w wysokości 25 proc. zamiast należnych 5 proc.”. RIO stwierdziła, że w efekcie miasto pobrało nienależnie kwotę 6,4 tys. zł. Jej zdaniem było to niezgodne z prawem. Dlatego w ramach wniosku nakazała jednostce, aby: „dokonywała potrąceń na rzecz miasta (miasta na prawach powiatu) od wpływów uzyskanych w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej, z tytułów innych niż wyszczególnione w art. 23ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, w tym z tytułu wydawania zgód na wejście w teren nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa oraz z tytułu zapłaty za ustanowienie służebności gruntowej przejazdu i przechodu przez nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa, w wysokości 5 proc., zgodnie z postanowieniami art. 5 pkt 8 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego”. Dla przypomnienia, z podanej regulacji wynika zaś, że jednym ze źródeł dochodów własnych miasta na prawach powiatu jest „5,0 proc. dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej”. ©℗