Co musi sprawdzić wójt przed umorzeniem zaległych rachunków za wodę pozostałych po zmarłym mieszkańcu?

Zastanawiamy się, jak prawidłowo postąpić w przypadku zaległości w uiszczeniu należności za dostarczoną wodę, jeśli zmarły osoby, z którymi gmina podpisała umowy. Czy wójt gminy może umorzyć te należności z urzędu? Jakie czynności powinien podjąć, aby nie narazić się na odpowiedzialność?

Opłaty za wodę stanowią tzw. należności cywilnoprawne. Gmina musi ma co do zasady je ustalać i dochodzić ich zapłaty. Wynika to z art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.). Zgodnie z nim jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania.

Możliwość umorzenia

W myśl art. 59 u.f,p. ust. 1 w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny, przypadające jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym wymienionym w art. 9 pkt 3, 4 i 13 u.f.p. (chodzi o jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe oraz państwowe i samorządowe instytucje kultury), mogą być umarzane, terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może zostać rozłożona na raty, na zasadach określonych przez organ stanowiący JST. Ponadto zgodnie z ust. 2 organ stanowiący JST określa szczegółowe zasady, sposób i tryb udzielania ulg, o których mowa w ust. 1, warunki dopuszczalności pomocy publicznej w przypadkach, w których ulga będzie stanowić pomoc publiczną, oraz wskazuje organ lub osobę uprawnione do udzielania tych ulg. Z ust. 3 wynika, że organ stanowiący JST może w drodze uchwały postanowić o stosowaniu z urzędu ulg, o których mowa w ust. 1, w przypadku wystąpienia okoliczności wymienionych w art. 56 ust. 1 u.f.p. W myśl zaś przywołanego art. 56 ust. 1u.f.p. należności mające charakter cywilnoprawny mogą być z urzędu umarzane w całości, jeżeli:

„1) osoba fizyczna ‒ zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6000 zł;

2) osoba prawna ‒ została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie;

3) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne;

4) jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej uległa likwidacji;

5) zachodzi interes publiczny”.

Co mówią RIO

Na kanwie przytoczonych wyżej przepisów organ stanowiący JST (np. rada gminy) ma kompetencje, by określić szczegółowe zasady, sposób i tryb udzielania ulg, a jednocześnie postanowić o stosowaniu ich z urzędu w przypadku wystąpienia okoliczności wymienionych w art. 56 ust. 1 u.f.p. Należy jednocześnie zauważyć, że nawet przyjęcie możliwości stosowania ulg z urzędu nie uprawnia do dowolnego ich udzielania przez włodarzy. Podmiot stosujący na mocy uchwały konkretną ulgę (czyli np. wójt gminy, burmistrz lub prezydent miasta) musi udokumentować jej zasadność.

Kwestia ta była akcentowana w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku z 30 sierpnia 2024 r. (znak RIO.I.6001–5/24). W podanym dokumencie zarzucono wójtowi, że nieprawidłowo umorzył zaległość z tytułu opłaty za wodę w kwocie 1149,29 zł wraz z odsetkami w wysokości 63,60 zł. Umorzenia dokonał „w związku ze śmiercią najemcy”. W dokumencie RIO czytamy:„W treści uchwały w zakresie umarzania należności z urzędu postanowiono, że mogą być one umarzane w całości w przypadku wystąpienia okoliczności wymienionych w art. 56 ust. 1 u.f.p.. Zgodnie z art. 56 ust. 1 pkt 1 u.f.p. należności cywilnoprawne mogą być z urzędu umarzane w całości, jeżeli osoba fizyczna zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6000 zł. Z ustaleń kontroli wynika brak dokumentacji poświadczającej, iż podjęcie decyzji o umorzeniu należności było poprzedzone postępowaniem mającym na celu wyjaśnienie sytuacjimajątkowej dłużnika pod kątem przesłanek określonych przywołanym przepisem”.

RIO ustaliła ponadto, że dopiero w czasie kontroli przedstawiciele urzędu sporządzili wyjaśnienia, z których wynikało, iż zmarły dłużnik nie miał żadnego majątku. Zdaniem RIO okoliczności przywołane w wyjaśnieniu powinny zostać udokumentowane na etapie poprzedzającym umorzenie należności, aby wykazać istnienie przesłanki do umorzenia. W ramach wniosku pokontrolnego nakazano jednostce m.in., aby dokumentować potwierdzenia przesłanek stanowiących warunek umożliwiający umorzenie należności cywilnoprawnych.

Stosowanie ulg z urzędu jest więc możliwe, ale nie może być czynione dowolnie. Przed umorzeniem uprawniony podmiot powinien zweryfikować i udokumentować nieściągalność należności, aby zaistniała podstawa do jej umorzenia z urzędu. Nieprawidłowe udzielanie ulg w niektórych sytuacjach może być rozpatrywane jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W myśl bowiem art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, JST lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności. ©℗