1 stycznia 2024 r. wchodzą w życie przepisy wprowadzające kolejne świadczenie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych. Będzie ono wynosić od 636 zł do 3495 zł miesięcznie. Zanim jednak osoby niepełnosprawne zaczną składać wnioski o jego przyznanie, najpierw powinny uzyskać decyzję, w której zostanie ustalony poziom wsparcia, jakiego potrzebują.
Zgodnie z przepisami ustawy z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. poz. 1429) będzie ono przysługiwać bezpośrednio osobie niepełnosprawnej, która jest dorosła. Podstawowym warunkiem jego uzyskania będzie posiadanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia w skali liczącej od 0 do 100 pkt. Jednak, aby świadczenie wspierające zostało przyznane, osoba niepełnosprawna będzie musiała uzyskać minimum 70 pkt w tej skali.
Wysokość świadczenia wspierającego będzie stanowić określony procent renty socjalnej – tym wyższy, im więcej punktów w skali potrzeby wsparcia otrzyma osoba niepełnosprawna. I tak pomoc finansowa będzie miesięcznie wynosić:
- 220 proc. renty socjalnej, gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 95 do 100 pkt – 3495 zł
- 180 proc., gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 90 do 94 pkt – 2860 zł
- 120 proc., gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 85 do 89 pkt – 1907 zł
- 80 proc., gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 80 do 84 pkt – 1271 zł
- 60 proc., gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 75 do 79 pkt – 953 zł
- 40 proc., gdy potrzeba wsparcia zostanie ustalona na poziomie od 70 do 74 pkt – 636 zł
Nowa pomoc finansowa będzie powiązana wysokością z rentą socjalną. Ta zaś podlega corocznej waloryzacji od 1 marca wraz z emeryturami i innymi rentami. W efekcie również od tego miesiąca będzie się zmieniać kwota świadczenia wspierającego wypłacana osobie niepełnosprawnej.
Przepisy ustawy z 7 lipca 2023 r. zakładają stopniowe nabywanie uprawnień do świadczenia wspierającego. W pierwszym roku jej obowiązywania, czyli w 2024, pomoc finansowa będzie bowiem przyznawana osobom niepełnosprawnym, które na decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia będą miały od 87 do 100 pkt. Z kolei w 2025 r. świadczenie będzie dostępne dla osób z decyzjami, na których będzie widniało od 78 do 86 pkt. Natomiast dopiero od 2026 r. wsparcie otrzymają pozostałe osoby, a więc te, które będą miały na decyzji od 70 do 77 pkt.
Jednak od tego harmonogramu przewidziane są dwa wyjątki, które umożliwią uzyskanie świadczenia wspierającego już od przyszłego roku nawet przy mniejszej liczbie punktów (są one zawarte w art. 64 ustawy z 7 lipca br.). Pierwszy dotyczy osób niepełnosprawnych, na które ich opiekun jest uprawniony do: świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego bądź zasiłku dla opiekuna na podstawie obowiązujących przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przyznanie świadczenia wspierającego będzie w tym przypadku wymagało, aby osoba sprawująca opiekę zrezygnowała z wypłacanego jej świadczenia opiekuńczego. Natomiast drugi wyjątek będzie miał zastosowanie, gdy z tytułu opieki nad osobą niepełnosprawną zostanie przyznane świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach, które również wejdą w życie 1 stycznia 2024 r. Przewidują one, że będzie przyznawane do ukończenia 18 lat przez osobę wymagającą opieki. Może się więc zdarzyć tak, że dziecko stanie się pełnoletnie np. w listopadzie przyszłego roku, zostanie złożony wniosek o wydanie decyzji ustalającej potrzebę wsparcia i okaże się, że będzie na niej wskazane 75 pkt. Zgodnie ze wspomnianym kalendarzem wejścia w życie uprawnień do świadczenia wspierającego dorosłe dziecko mogłoby otrzymać je dopiero od 1 stycznia 2026 r. i do tego czasu rodzina byłaby w ogóle pozbawiona wsparcia, bo nie miałaby ani świadczenia pielęgnacyjnego, ani wspierającego. Jednak dzięki art. 64 ustawy z 7 lipca br. tak się nie stanie i świadczenie wspierające zostanie przyznane wcześniej, od momentu ukończenia przez dziecko 18 lat.
Przyznanie świadczenia wspierającego będzie niezależne od wysokości dochodów osiąganych przez osobę niepełnosprawną lub członków jej rodziny. Jej sytuacja materialna nie będzie w ogóle brana pod uwagę przy ustalaniu uprawnienia do tej pomocy finansowej.
Przepisy nie wiążą prawa do świadczenia wspierającego z tym, aby osoba niepełnosprawna była nieaktywna zawodowo. To oznacza, że praca nie będzie stanowiła przeszkody do jego uzyskania. Podobnie, gdy osoba niepełnosprawna będzie uprawniona do emerytury czy renty, np. socjalnej lub z tytułu całkowitej bądź częściowej niezdolności do pracy, nie będzie to skutkować tym, że otrzyma decyzję odmawiającą świadczenia.
Dom pomocy społecznej został wymieniony w ustawie 7 lipca 2023 r. jako jedna z placówek, w których pobyt stanowi przesłankę negatywną do przyznania nowej pomocy finansowej. Do pozostałych należą: rodzinny dom pomocy, placówka zapewniająca całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, zakład karny, zakład poprawczy, areszt śledczy.
Świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, nazywane potocznie 500+ dla osób niepełnosprawnych, jest uzależnione od spełniania kryterium dochodowego. Wliczane są do niego świadczenia pieniężne finansowane ze środków publicznych, otrzymywane przez osobę niepełnosprawną – z wyjątkiem tych, które są wskazane wprost w przepisach. Ich lista od 1 stycznia 2024 r. zostanie rozszerzona właśnie o świadczenie wspierające. Oznacza to, że jeśli osoba otrzymująca świadczenie uzupełniające nabędzie uprawnienie do świadczenia wspierającego, to nie spowoduje to utraty tego pierwszego.
Przepisy nie pozwalają na jednoczesne pobieranie świadczenia wspierającego oraz świadczenia pielęgnacyjnego, a także specjalnego zasiłku opiekuńczego i zasiłku dla opiekuna. Dlatego, aby osoba niepełnosprawna mogła skorzystać z nowej pomocy finansowej, jej opiekun musi zrezygnować ze swojego świadczenia.
ZUS będzie instytucją odpowiedzialną za prowadzenie postępowania w zakresie przyznania świadczenia wspierającego. Do tej instytucji osoba niepełnosprawna lub jej opiekun prawny, gdy jest całkowicie ubezwłasnowolniona, będzie składać wniosek o przyznanie pieniędzy. Co ważne, wnioski będą przyjmowane jedynie w formie elektronicznej i będzie je można wysyłać za pośrednictwem platformy PUE ZUS, portalu Emp@tia lub bankowości elektronicznej (o ile bank, z którego usług korzysta osoba niepełnosprawna, będzie oferował taką usługę). Zanim jednak osoba niepełnosprawna złoży wniosek do zakładu, powinna się postarać o decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia.
Ustalaniem poziomu potrzeby wsparcia w liczącej od 0 do 100 pkt skali będą się zajmować wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. To do nich od 1 stycznia 2024 r. trzeba będzie złożyć wniosek o wydanie decyzji w tej sprawie. Będzie on składany w formie papierowej, a jego wzór określa rozporządzenie ministra rodziny i polityki społecznej z 11 grudnia 2023 r. (Dz.U. poz. 2732). Do tego wniosku trzeba będzie dołączyć dodatkowy kwestionariusz, za pomocą którego osoba niepełnosprawna będzie dokonywać samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z codziennym funkcjonowaniem, które są wymienione w tym druku (jego wzór też zawiera wspomniane rozporządzenie). Natomiast sama ocena tego, jakiego poziomu wsparcia potrzebuje osoba niepełnosprawna, będzie przeprowadzana przez członków zespołu w miejscu jej zamieszkania (lub innym wcześniej uzgodnionym) na podstawie specjalnego formularza, którego wzór znajduje się w rozporządzeniu ministra rodziny i polityki społecznej z 23 listopada 2023 r. (Dz.U. poz. 2581).
Przepisy tego nie wymagają, bo informacje, które zostaną w niej umieszczone – w tym przede wszystkim liczba ustalonych punktów w skali potrzeby wsparcia – ZUS będzie pozyskiwał z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzeczeń o Niepełnosprawności.
Co do zasady prawo do świadczenia wspierającego ZUS będzie ustalał od miesiąca, w którym wpłynie wniosek o jego przyznanie. Jeśli jednak ten wniosek zostanie złożony w okresie trzech miesięcy liczonych od dnia wydania decyzji w sprawie określenia poziomu potrzeby wsparcia, to wtedy świadczenie wspierające będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku o wydanie tej decyzji. Natomiast wojewódzki zespół ds. orzekania o niepełnosprawności będzie miał trzy miesiące na rozpatrzenie wniosku o wydanie decyzji, co w praktyce może skutkować tym, że cała procedura uzyskiwania świadczenia wspierającego może potrwać kilka miesięcy, ale z gwarancją, że pieniądze zostaną wypłacone z wyrównaniem za okres od miesiąca złożenia wniosku o decyzję. Okres wypłaty świadczenia wspierającego będzie taki sam jak okres ważności decyzji w sprawie poziomu potrzeby wsparcia. Decyzja zaś będzie wydawana na czas, na jaki osoba została zaliczona do osób niepełnosprawnych na mocy posiadanego przez nią orzeczenia – z zastrzeżeniem, że nie dłużej niż na siedem lat. To oznacza, że maksymalny okres wypłaty świadczenia wspierającego też będzie wynosił siedem lat, a uprawnienie do niego trzeba będzie cyklicznie odnawiać.
Wprawdzie posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności nie jest wymienione wprost jako przesłanka uzyskania świadczenia wspierającego, ale jest ono konieczne po to, aby osoba mogła zawnioskować o decyzję określającą poziom potrzeby wsparcia. Z przepisów wynika bowiem, że potrzeba wsparcia jest ustalana dla osób zaliczonych do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (nie ma znaczenia, czy lekkiego, umiarkowanego, czy znacznego) lub mających orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika ZUS. Dlatego osoba, która nie ma dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność, powinna się postarać o jego uzyskanie. Co istotne, może ona złożyć do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności dwa wnioski: o wydanie orzeczenia oraz o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Wtedy ten drugi zostanie przekazany do wojewódzkiego zespołu, choć i tak postępowanie w jego sprawie będzie zawieszone do czasu, aż orzeczenie wydane przez powiatowy zespół stanie się ostateczne.
Wzorem innych form pomocy finansowej, takich jak 500+ czy świadczenia rodzinne, również ta nowa nie będzie podlegać zajęciu przez komornika. Będzie też zwolniona z egzekucji prowadzonej w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ponadto świadczenie wspierające będzie nieopodatkowane. ©℗
