Brak możliwości zdalnego obradowania organów kolegialnych jednostek samorządu terytorialnego, koniec ułatwień w przenoszeniu pracowników do innych jednostek czy zaciąganiu zobowiązań – to część zmian, które czekają lokalne władze od 1 lipca, wraz ze zniesieniem w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego.

Większość przepisów, które miały ułatwić samorządom funkcjonowanie w czasie pandemii, obowiązuje również w stanie zagrożenia epidemicznego i straci moc dopiero wraz z jego zniesieniem. Dodatkowo część przepisów zawiera trzymiesięczny okres przejściowy. W praktyce przepisy ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm., dalej: specustawa covidowa) wykorzystywane były przez JST głównie w szczycie pandemii.

– Związane było to w głównej mierze trudnościami, jakie pojawiały się z uwagi na większą liczbę zachorowań pracowników samorządowych, obejmowanie ich kwarantanną, która w wielu przypadkach wykluczała wykonywanie jakiejkolwiek pracy – mówi Mateusz Karciarz z Kancelarii Radców Prawnych Jerzmanowski i Wspólnicy.

Najchętniej samorządy korzystały z art. 15zzx specustawy covidowej, który zezwala na prowadzenie zdalnych posiedzeń organów jednostek samorządu terytorialnego oraz kolegialnych organów wykonawczych działających w JST, a także w regionalnych izbach obrachunkowych, samorządowych kolegiach odwoławczych oraz w organach pomocniczych JST. Przepis przestał być tak często wykorzystywany wraz z 12 listopada ub. r., kiedy to zmieniono podmiot zarządzający zdalny tryb pracy – z przewodniczącego organu stanowiącego na cały organ podejmujący decyzję w tej sprawie w drodze jawnego głosowania. Nie wszędzie porzucono jednak zdalne posiedzenia – w marcu br. uchwałę w tej sprawie podjęli chociażby radni rady miejskiej w Gnieźnie.

Od 1 lipca przestanie obowiązywać również art. 15zzz specustawy covidowej, który przewidywał, że w razie niezdolności do pracy wójta, burmistrza lub prezydenta miasta z powodu choroby trwającej do 30 dni jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca. Część wójtów już wcześniej była jednak zabezpieczona na tego typu sytuacje, udzielając zastępcom pełnomocnictw na zasadach ogólnych. Nadal zastępstwo będzie natomiast możliwe w przypadku dłuższej choroby – na podstawie art. 28g ust. 1 pkt 4 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 40 ze zm.).

Moc utracą również przepisy art. 3a i 15zzz1 specustawy covidowej, które ułatwiały przenoszenie pracowników samorządowych do wykonywania pracy innej niż określona w umowie o pracę i w innych jednostkach.

Podczas obowiązywania stanu epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego JST zyskały również uprawnienie do zaciągania lub wyemitowania zobowiązań (kredyty, pożyczki, emisja papierów wartościowych) bez uzyskania opinii RIO o możliwości ich spłaty, jeśli zobowiązania te były przewidziane w prognozie kwoty długu i jednostka uzyskała pozytywną opinię RIO o tej prognozie do odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Z możliwości, jakie daje art. 15zo specustawy covidowej, samorządy nie korzystały jednak zbyt często.

– W przypadku ubiegania się o pożyczkę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska opinia RIO stanowiła obligatoryjny załącznik. Ogłaszając przetarg na kredyt, banki również dopytywały o opinię RIO, którą zresztą Regionalne Izby wydawały w ustawowym terminie. Nie było więc uzasadnienia do niewystępowania o taką opinię – podkreśla Aneta Maciążek, skarbnik gminy Tomaszów Mazowiecki. Podobnie było w Poznaniu. – Instytucje udzielające finansowania często oczekują od kredytobiorcy uzyskania opinii RIO o możliwości spłaty zobowiązań i miasto, pozyskując takie finansowanie, występowało do RIO o wydanie takiej opinii w okresie obowiązywania tego przepisu – wskazuje Piotr Husejko, skarbnik miasta.

Jeszcze przez 3 miesiące obowiązywać będą natomiast przepisy art. 10d oraz art. 11h specustawy covidowej. Na podstawie tego pierwszego premier, na wniosek ministra zdrowia, może nałożyć na JST obowiązek wykonania określonego zadania w związku z przeciwdziałaniem COVID-19. Drugi daje takie uprawnienia również wojewodzie.