Brak uwzględnienia diet radnych w katalogu dochodów, które można było uznać za utracone przy ubieganiu się o 500 zł na pierwsze dziecko w rodzinie, narusza zasady sprawiedliwości społecznej, równego traktowania oraz szczególnej pomocy ze strony władz publicznych dla rodzin w trudnej sytuacji materialnej. Takie zarzuty znalazły się w skardze konstytucyjnej skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie programu 500+ (sygn. akt SK 57/22).
Dotyczy ona przepisów ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1577) w brzmieniu obowiązującym od 1 kwietnia 2016 r. do 30 czerwca 2019 r. W tym okresie prawo do 500 zł na pierwsze dziecko w rodzinie było uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego, które wynosiło 800 zł na osobę lub 1200 zł w przypadku wychowywania niepełnosprawnego dziecka. Przy jego ustalaniu obowiązywały regulacje analogiczne do tych, które funkcjonują w świadczeniach rodzinnych. Do kryterium były więc wliczane dochody z roku kalendarzowego poprzedzającego okres świadczeniowy (choć w momencie startu programu był to wyjątkowo 2014 r.), a ich wysokość mogła być pomniejszona o dochody, które zostały utracone, ale tylko te wymienione w art. 2 pkt 19 ustawy.
Skargę do TK złożyła matka, która straciła świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko właśnie ze względu na przekroczenie wspomnianego progu. Do dochodu rodziny zostały bowiem wliczone dochody jej męża z 2014 r., gdy był on radnym, podczas gdy przestał pełnić tę funkcję w kwietniu 2015 r. i od tamtej pory był bezrobotny. Jednak z uwagi na to, że dieta radnego nie znajduje się w katalogu dochodów utraconych, gmina wliczyła ją do dochodu.
Na negatywną decyzję gminy matka złożyła odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a gdy ta nie została uwzględniona, skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a potem Naczelnego Sądu Administracyjnego. One również zostały oddalone, a obydwa sądy w uzasadnieniu podkreślały, że wykaz dochodów utraconych ma charakter zamknięty i organ administracji nie może go swobodnie rozwijać, zgodnie z własnym uznaniem.
Kobieta postanowiła dalej dochodzić swojego prawa do 500 zł na dziecko i skierowała skargę do trybunału. Wnosi w niej o stwierdzenie, że art. 2 pkt 19 ustawy w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2019 r. jest niezgodny z konstytucją w zakresie, w którym ogranicza pojęcie utraty dochodu jedynie do zdarzeń w nim wymienionych i pomija w tym katalogu diety radnych. W konsekwencji skutkuje to tym, że każda inna realna sytuacja, która powoduje faktyczną utratę dochodu, nie jest za taką uznawana.
Zdaniem skarżącej art. 2 pkt 19 ustawy jest sprzeczny z wywodzoną z art. 2 konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej. Kobieta podkreśla, że ustawodawca powinien umożliwiać rodzicom uwzględnienie wszystkich faktycznych uszczerbków w dochodach, a nie tylko niektórych. Wszystkie źródła dochodów gospodarstwa domowego powinny być traktowane jednolicie, bo w przeciwnym razie może dochodzić do poważnego i w niczym nieuzasadnionego wypaczenia oceny sytuacji materialnej rodziny. Z tego względu wspomniany przepis narusza też konstytucyjną zasadę równości oraz zakaz dyskryminacji.
Skarżąca wskazuje, że jakkolwiek ustawa przewiduje stosunkowo szeroki katalog przesłanek utraty dochodu, to dyskryminuje osoby ze względu na pełnioną funkcję społeczną, bo w przypadku utraty prawa do diety nie pozwala skutecznie uwzględniać tej okoliczności przy ustalaniu prawa do 500+.
Ponadto skarżąca uważa, że art. 2 pkt 19 jest sprzeczny z art. 71 ust. 1 konstytucji, który gwarantuje rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej szczególną pomoc ze strony władz publicznych. Argumentuje, że wprowadzenie kryterium dochodowego świadczy o tym, że ustawodawca uznał, że o ile wszystkie rodziny otrzymują 500 zł na drugie i kolejne dzieci, to tym będącym w trudnej sytuacji materialnej przysługuje dodatkowe wsparcie na pierwsze dziecko. W związku z tym powinien stosować kryteria obiektywnej i realnej oceny dochodów gospodarstwa domowego i traktować jako utracony każdy dochód niezależnie od tego, czy wiązał się z pracą zawodową, działalnością gospodarczą czy pełnioną funkcją społeczną. ©℗
