Trybunał Konstytucyjny rozpoczął we wtorek o godz. 9 rozprawę, podczas której ma orzec w sprawie tzw. janosikowego - przepisów zmuszających niektóre gminy, powiaty i miasta na prawach powiatu do obowiązkowych wpłat do budżetu na rzecz biedniejszych samorządów.

Wniosek w tej sprawie złożyły rady miast: Warszawy i Krakowa.

Janosikowe to obowiązkowa wpłata do budżetu państwa, którą płacą najbogatsze gminy, powiaty i miasta na prawach powiatu z przeznaczeniem "na część równoważącą subwencji ogólnej" dla gmin. Chodzi o to, by dochody najbogatszych samorządów trafiały do samorządów biedniejszych i by w ten sposób wyrównać ich sytuację finansową.

Przeciw temu rozwiązaniu od dawna protestują bogate miasta. W 2011 r. powstał komitet inicjatywy ustawodawczej, który zaproponował zmianę zasady naliczania janosikowego, czyli nowelizację ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Społeczna akcja pod hasłem "STOP Janosikowe" rozpoczęła się w maju 2011 r. w Warszawie, a podpisy były zbierane także m.in. w Krakowie, Płocku, Poznaniu, Katowicach i Gdańsku.

Rafał Szczepański, Pełnomocnik Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

Niezależnie od tego Rada Miasta Stołecznego Warszawy złożyła w sierpniu 2010 r. wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z konstytucją kilkudziesięciu przepisów ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Podobny wniosek złożyła Rada Miasta Krakowa w listopadzie 2011 r.

We wniosku do Trybunału Rada Miasta Stołecznego Warszawy wyjaśniła, że jej celem nie jest kwestionowanie samych wpłat wyrównawczych i że rozumie "obowiązek solidarności z innymi", który wynika z preambuły do konstytucji. Rada nie zgadza się jednak na to, by wpłaty wyrównawcze prowadziły do "karania za starania" albo do "nagradzania za niedbalstwo".

Rada zakwestionowała przede wszystkim zgodność z konstytucją przepisów określających, które konkretnie gminy i powiaty są bogatsze, a które biedniejsze. Jej zdaniem kryteria te powinny nawiązywać do obiektywnych potrzeb samorządów, związanych z koniecznością realizowania zadań publicznych. Nie jest natomiast dopuszczalne, by wpłaty wyrównawcze były traktowane jako środek mający na celu eliminowanie nierówności, które mogą być skutkiem niegospodarnych decyzji władz lokalnych.

"Nie jest konstytucyjnie dopuszczalne "przerzucanie" na inne jednostki samorządu kosztów tego typu decyzji, niezwiązanych z czynnikami obiektywnymi, które utrudniają osiągnięcie stabilnej sytuacji finansowej" - napisała Rada we wniosku do Trybunału. Z drugiej strony - jak podkreśliła - nie można pozbawiać bogate gminy i powiaty środków, które są wynikiem tylko ich starań i inicjatyw społeczności lokalnych.

Samorząd: Zmiany w ustawie zmniejszą haracz Mazowsza i powiatów
Samorząd: Zmiany w ustawie zmniejszą haracz Mazowsza i powiatów

Zobacz również

Rada Miasta Krakowa dodała w swoim wniosku do TK, że obecny system prowadzi do sytuacji, w której nie wszystkie gminy i powiaty względnie bogate są zobowiązane do wpłat z tytułu tzw. janosikowego i nie wszystkie gminy i powiaty rzeczywiście biedniejsze są beneficjentami tych pieniędzy.

Zdaniem obu wnioskodawców przepisy ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego są niezgodne z konstytucyjnymi zasadami: proporcjonalności, adekwatności, równości jednostek samorządu terytorialnego oraz zaufania jednostek samorządu terytorialnego do państwa i stanowionego przez nie prawa.