Zastanawiamy się nad sposobem pomocy przedsiębiorcom w naszej gminie. Czy z powodu wirusa możemy pozwolić przedsiębiorcy na spłatę długu (np. dzierżawnego) przez pracę fizyczną, np. roboty konserwatorskie?
Odpowiedź na to pytanie tylko z pozoru jest oczywista. W istocie rzeczy w przepisach dotyczących funkcjonowania samorządu terytorialnego czy jego gospodarki finansowej nie znajdziemy konkretnych przepisów umożliwiających zastosowanie takiego rozwiązania. Nie zawiera ich także nowo przyjęta tarcza antykryzysowa. Z drugiej jednak strony należność gminy związana z czynszem dzierżawnym jest typową należnością cywilnoprawną. Związana jest w konsekwencji z gospodarowaniem mieniem komunalnym przez wójta (art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym), gdyż przedmiotem dzierżawy są nieruchomości gminne. W praktyce JST ma więc kompetencje do wydawania zarządzeń dotyczących możliwości odpracowania długów cywilnoprawnych, właśnie w oparciu o ww. regulację ustawy o samorządzie gminnym. Elementami składowymi takich zarządzeń są wzór wniosku dla zainteresowanego podmiotu czy wzór umowy/porozumienia.
Z punktu widzenia materialno-prawnego konstrukcja takiej umowy czy porozumienia wypełnia normę art. 453 kodeksu cywilnego, czyli świadczenia w miejsce wykonania – datio in solutum. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednak gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi. Ten specyficzny mechanizm był akcentowany w orzecznictwie sądowym, m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2013 r. (sygn. akt I ACa 591/13). Podano w nim, że zwolnienie ze zobowiązania wymaga dwóch elementów:
  • umowy o świadczenie w miejsce wykonania, oraz
  • spełnienia na rzecz wierzyciela nowego świadczenia, tzw. świadczenia substytucyjnego.
Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18 października 2018 r. (sygn. akt I Aga 133/18) zaakcentowano, że „świadczenie spełniane w celu umorzenia zobowiązania stanowi tzw. surogat wykonania zobowiązania”. W praktyce zawarcie ww. umowy (i wykonanie pracy fizycznej przez przedsiębiorcę) będzie w skutkach tożsame z zapłatą czynszu dzierżawnego wobec gminy. W następstwie tych okoliczności nie dojdzie ani do naruszenia interesów finansowych gminy, ani do naruszenia przepisów regulujących gospodarkę finansową gminy.
Co istotne, nowelizacja specustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 zawiera przepisy (art. 15zzzg i art. 15zzzh), które umożliwiają organom JST jeszcze dalej idące możliwości aniżeli odpracowanie długu – odstąpienie od dochodzenia należności cywilnoprawnych od podmiotów, które są w trudnej sytuacji z powodu COVID-19. Mało tego, uprawnienie to zostało przyznane bezpośrednio wójtowi gminy, w sytuacji gdy rada gminy nie podejmie wcześniej stosownej uchwały o odstąpieniu od dochodzenia ww. należności.
Podstawa prawna
• art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1815)
• art. 453 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145, ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495)