Takie zarzuty zostały postawione w skardze, która wpłynęła do Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 76/25). Dotyczy ona art. 17 ust. 1 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1208) w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2023 r. Zgodnie z tym przepisem świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało matce, ojcu lub innej osobie obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym, a także opiekunowi faktycznemu dziecka i osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną dla niepełnosprawnego dziecka.

Rodzina zastępcza niezawodowa bez wsparcia za opiekę

Skargę konstytucyjną złożyła osoba, którą sąd ustanowił rodziną zastępczą niezawodową – nie mogła zostać spokrewnioną, bo taką mogą być tylko zstępni lub rodzeństwo dziecka. Kiedy rodzic zastępczy złożył wniosek o świadczenie pielęgnacyjne, ośrodek pomocy społecznej odmówił jego przyznania właśnie z uwagi na to, że nie należał on do kręgu osób uprawnionych do jego otrzymywania. Nie był bowiem ani rodzicem zastępczym spokrewnionym, ani opiekunem faktycznym, którym jest osoba zajmująca się dzieckiem, która wystąpiła do sądu o jego przysposobienie. Ta decyzja została utrzymana w mocy przez samorządowe kolegium odwoławcze. Efektu nie przyniosły też skargi składane przez rodzica, najpierw do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a następnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Dlatego wyrok tego ostatniego postanowił zaskarżyć do TK.

Zdaniem skarżącego przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, które były podstawą wydania decyzji odmownej, są sprzeczne z przewidzianą w art. 32 konstytucji zasadą równego traktowania obywateli przez władze publiczne. W jego ocenie nie ma różnicy pomiędzy sprawowaniem opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem przez osobę, która wystąpiła do sądu z wnioskiem o jego adopcję, a osobą, która faktycznie się nim zajmuje na mocy orzeczenia sądowego ustanawiającego ją rodziną zastępczą niezawodową. Rodzic podkreśla, że zarówno organy administracji publicznej, jak i sądy administracyjne pierwszej i drugiej instancji zastosowały wyłącznie literalną wykładnię art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Nowe przepisy korzystne dla rodzin zastępczych

Ponadto skarżący uważa, że wspomniane przepisy, skutkujące brakiem finansowego wsparcia dla opiekuna niepełnosprawnego dziecka, który nie jest spokrewniony z podopiecznym, naruszają również art. 72 ust. 1 konstytucji. Ta regulacja zakłada, że dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy ze strony władz publicznych. Rodzic zastępczy argumentuje, że osoba odpowiedzialna za utrzymanie niepełnosprawnego dziecka, nad którego wychowaniem i rozwojem państwo powierzyło pieczę, ma prawo skutecznego domagania się pomocy w sprawowaniu opieki, w tym pomocy materialnej. Tymczasem, jak wskazuje skarżący, art. 17 ust. 1 ustawy uniemożliwia mu skorzystanie z tego uprawnienia.

Co istotne, skarga odnosi się do stanu prawnego, który obowiązywał do końca 2023 r. 1 stycznia 2024 r. weszła zaś w życie nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych, która zmieniła treść art. 17 ust. 1 w ten sposób, że o świadczenie pielęgnacyjne może ubiegać się teraz każda rodzina zastępcza niezależnie od tego, czy jest spokrewniona, niezawodowa czy zawodowa. ©℗