PROBLEM: Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 października 2015 r. (sygn. SK 9/14) orzekł, że niekonstytucyjny jest przepis (par. 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, Dz.U. nr 161 poz. 1106 ze zm.) w części, w której każe płacić składki od przeciętnego wynagrodzenia za tych pracowników, którzy za granicą zarabiają mniej niż ta średnia. Jest to niesprawiedliwe, bo osoby, które uzyskują kwoty równe przeciętnemu wynagrodzeniu lub wyższe od niego, płacą ZUS od rzeczywistych przychodów. Czy wyrok TK dotyczy także odbywających podróż służbową?
OPINIE EKSPERTÓW
Marta Derewicz
aplikant adwokacki w kancelarii Tomczak i Partnerzy
Zasada dotycząca podwyższenia kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek, w przypadku gdy jest ona niższa od przeciętnego wynagrodzenia, ma zastosowanie przede wszystkim do pracowników delegowanych. Nie jest jednak wykluczone jej stosowanie również do pracowników odbywających zagraniczną podróż służbową. Tym samym również orzeczenie TK znajdzie zastosowanie do obu tych grup zatrudnionych. Brak jest bowiem w tym przepisie wskazania, aby odnosił się on jedynie do pracowników delegowanych do pracy na terytorium innego państwa członkowskiego UE zgodnie z zasadami dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 maja 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.Urz. WE z 1966 r. L 18, s. 1).
Zgodnie ze wskazówkami Sądu Najwyższego przepis uznany za niekonstytucyjny stosuje się w sprawach wytoczonych przed określonym przez TK terminem utraty jego mocy obowiązującej (wyrok z 16 października 2014 r., sygn. akt III CZP 67/14). Niekonstytucyjny przepis rozporządzenia składkowego w dalszym ciągu obowiązuje i będzie obowiązywał jeszcze przez rok, tym samym nie jest możliwe podejmowanie działań mających na celu uchylenie się od jego stosowania. Przez ten okres ZUS nie jest zobligowany brać pod uwagę wskazań wynikających z orzeczenia TK, jak również nie są nim związane sądy rozpatrujące sprawy niezakończone na dzień orzekania przez trybunał.
Nadal zasadne jest odprowadzanie wyższych składek od wynagrodzenia pracownika delegowanego, w sytuacji gdy wynagrodzenie to jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia. Kwestionowanie takiej praktyki będzie możliwe z momentem utraty mocy obowiązującej przepisu. Jeśli więc pracodawca opłaci składki od realnego wynagrodzenia, a ZUS stwierdzi konieczność ich zapłaty w wyższej kwocie, decyzja ZUS będzie wiążąca. Będzie jednak można ją wzruszyć w trybie wznowienia postępowania na podstawie art. 145a ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.). Natomiast co do żądania zwrotu nienależnie zapłaconych składek lepiej jest poczekać do czasu utraty mocy obowiązującej przez przepis – w chwili obecnej ciągle bowiem on obowiązuje, a organy, działając na podstawie i w granicach prawa, są zobligowane do jego stosowania.
Paulina Kutrzebka
dyrektor Departamentu Life Science, Kancelaria Prawna Świeca i Wspólnicy
Zaskarżony przepis dotyczy obliczania składek za osoby zatrudnione lub świadczące usługi za granicą i pozostające w polskim systemie zabezpieczenia społecznego, tj. pracowników oddelegowanych. W tym zakresie należy rozróżnić pojęcie podróży służbowej określonej w art. 775 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.) od oddelegowania. Zgodnie z definicją podróż służbowa polega na wykonywaniu na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy. Przy podróży służbowej nie następuje zmiana miejsca świadczenia pracy zapisanego w umowie o pracę. Brak jest jednoznacznej definicji oddelegowania pracownika, jednakże wraz ze skierowaniem pracownika do pracy w innej miejscowości następuje zmiana umowy o pracę dotycząca stałego miejsca pracy.
Mając na względzie konsekwencje, jakie zapewne wywoła przedmiotowe orzeczenie, TK odroczył o 12 miesięcy termin utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu. Przez ten czas regulacja pozostanie w mocy. Uprawnienie firm do żądania od ZUS zwrotu należności za nadpłacone składki ukonstytuuje się dopiero po upływie powyższego okresu. Warto również dodać, że istnieje szeroka grupa przedsiębiorców, wobec których w omawianych sprawach zapadły prawomocne orzeczenia sądowe. W ich przypadku po upływie powyższego terminu ukonstytuuje się uprawnienie do wytoczenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia z powodu błędnej wykładni przepisu.
W obliczu odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej przepisu płatnicy nie zostali zwolnieni od obowiązku postępowania zgodnie z nim. Należy podkreślić, że konkluzja orzeczenia trybunału jest zgodna z poglądem reprezentowanym w odniesieniu do zaskarżonego przepisu przez Sąd Najwyższy (wyroki SN: z 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 204/13, z 2 października 2013 r., sygn. akt II UK 78/13, z 10 października 2013 r., sygn. akt II UK 104/13). Płatnicy mogliby kwestionować obecną praktykę ZUS, powołując się na stanowisko SN. W mojej ocenie natomiast ZUS mógłby zaniechać działań zmierzających do podnoszenia podstawy wymiaru składek do poziomu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej i nieuwzględniania wysokości wypłaconego wynagrodzenia.
