Celnicy to grupa narażona na wszelkie formy korupcji i nepotyzmu. Aby przeciwdziałać tym zjawiskom, od 1 kwietnia wprowadzono nowe rozwiązania, np. przy korzystaniu z prywatnych urządzeń elektronicznych.
Od 1 kwietnia 2015 r. obowiązują zmiany ustawy o służbie celnej, dokonane nowelizacją z 15 stycznia 2015 r. Wprowadziła ona wiele mechanizmów, które mają zapobiegać korupcji i nepotyzmowi. Chodzi między innymi o rozszerzenie badań psychofizycznych, które obejmują celników pełniących służbę w oddziale granicznym albo starających się tam o posadę. Funkcjonariusze ci są szczególnie narażeni na naciski korupcyjne.
Kolejnymi mechanizmami antykorupcyjnymi są: zakaz korzystania na służbie z prywatnego telefonu komórkowego oraz obowiązek składania oświadczeń o powiązaniach rodzinnych w jednostkach organizacyjnych służby celnej. Szczegółowo kwestie te rozstrzygają rozporządzenia wykonawcze, które ukazały się w Dzienniku Ustaw. Zawarte w nich regulacje także obowiązują od 1 kwietnia.
Zgłoszenie komórek
Zgodnie z art. 125a ust. 1 ustawy ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o służbie celnej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1404 ze zm., dalej: u.s.c.) funkcjonariusz w czasie pełnienia służby w oddziałach celnych granicznych lub w wyodrębnionych komórkach organizacyjnych nie może posiadać ani korzystać z prywatnych przenośnych urządzeń służących do komunikacji elektronicznej, które umożliwiają indywidualne porozumiewanie się na odległość. Wyjątkiem są urządzenia, których posiadanie funkcjonariusz zgłosił przed każdym rozpoczęciem służby, podając dane identyfikujące to urządzenie. Zakres tych informacji określa rozporządzenie ministra finansów z 19 marca 2015 r. (Dz.U. poz. 421). Wśród nich wymieniono:
●rodzaj urządzenia, jego markę, model i indywidualny numer identyfikacyjny oraz
●numer identyfikujący urządzenie w ruchomej publicznej sieci telekomunikacyjnej operatora oraz numer IMEI albo numer ESN – w przypadku urządzenia umożliwiającego prowadzenie rozmów telefonicznych oraz wysyłanie i odbieranie krótkich wiadomości tekstowych lub multimedialnych.
Małżonkowie osobno
W myśl art. 126 u.s.c. małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie albo powinowactwa pierwszego stopnia, a także osoby prowadzące wspólne gospodarstwo domowe nie mogą pełnić służby albo być zatrudnione w jednostkach organizacyjnych służby celnej, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek podległości służbowej.
Mechanizmem, który ma zapewnić kierownikowi urzędu przestrzeganie tego zakazu, jest obowiązek składania przez celników informacji w tym zakresie. Dzięki temu uniknie się podejrzeń o brak bezstronności i obiektywizmu w związku z wykonywaniem zadań służbowych.
Dla zapewnienia jednolitości stosowania tych przepisów, a w szczególności danych, jakie powinny być przekazywane przez funkcjonariusza, przygotowany został wzór składanej przez niego informacji. Wynika on z rozporządzenia ministra finansów z 19 marca 2015 r. (Dz.U. poz. 420) [zobacz wzór informacji].
Rozszerzenie badań
Dotychczas badaniom psychofizjologicznym podlegali tylko funkcjonariusze (lub kandydaci) pełniący służbę w wyodrębnionych komórkach, o których mowa w art. 66 ust. 3 u.s.c., tj. w komórkach zwalczania przestępczości, oraz ci, którzy otrzymali zgodę szefa służby celnej do skierowania ich na szkolenia specjalistyczne.
Obecnie badaniom tym podlegają także celnicy wykonujący zadania w oddziałach celnych granicznych. Szczegółowe zasady przeprowadzania testu sprawności fizycznej, badania psychologicznego i badania psychofizjologicznego funkcjonariuszy celnych określa rozporządzenie ministra finansów z 25 marca 2015 r. (Dz.U. poz. 451).
Badanie psychofizjologiczne obejmuje rejestrowanie specyficznych zmian reakcji występujących u funkcjonariusza poddanego temu badaniu, w szczególności z wykorzystaniem poligrafu. W przypadku celnika pełniącego służbę w wyodrębnionej komórce, oddziale celnym granicznym albo kwalifikowanego do skierowania na szkolenie specjalistyczne badanie obejmuje dokonanie ustaleń:
●lojalności funkcjonariusza wobec Służby Celnej,
●czerpania korzyści w związku ze służbą w Służbie Celnej,
●występowania patologii społecznych oraz uzależnień niepożądanych w służbie albo uniemożliwiających kwalifikowanie do skierowania na określone szkolenie specjalistyczne.
Kandydaci do służby badani są w zakresie:
●weryfikacji danych uzyskanych od funkcjonariusza w trakcie ubiegania się o przyjęcie do służby w Służbie Celnej,
●ustalenia stopnia szczerości osoby poddanej badaniu w prezentowaniu siebie jako funkcjonariusza,
●poszerzenia wiedzy o wcześniejszych typach zachowań funkcjonariusza mających znaczenie dla oceny, czy spełnia on wymóg nieposzlakowanej opinii.
Testy te przeprowadza się indywidualnie w pomieszczeniach zapewniających prawidłowy i zgodny z metodyką przebieg badania, w szczególności pozwalających na zminimalizowanie możliwości wystąpienia zakłóceń ich przebiegu bodźcami zewnętrznymi wpływającymi na reakcje psychofizjologiczne funkcjonariusza.
W trakcie tego badania przeprowadza się co najmniej trzy testy. W ich trakcie nie zadaje się pytań dotyczących wyznania, preferencji seksualnych i przekonań politycznych. Funkcjonariusz może w formie pisemnej złożyć oświadczenie o rezygnacji z tego badania. Złożenie oświadczenia powoduje uzyskanie przez celnika negatywnej opinii.
Analiza predyspozycji psychofizycznych
Test sprawności fizycznej odbywa się w czasie służby na podstawie skierowania kierownika urzędu. Przeprowadza się go w celu ustalenia predyspozycji fizycznych osoby badanej do służby na określonym stanowisku służbowym lub w określonych komórkach organizacyjnych. Test wykonuje się zgodnie z jego opisem stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia. Realizowany jest on w terminie:
●od 1 kwietnia do 15 maja i dodatkowo
●od 1 września do 15 października – w przypadku funkcjonariuszy, którzy uzyskali negatywną ocenę końcową w pierwszym terminie.
Nieusprawiedliwiona nieobecność funkcjonariusza na teście sprawności fizycznej w ustalonym terminie powoduje uzyskanie negatywnej oceny końcowej.
Badanie psychologiczne przeprowadza się w zakresie niezbędnym do oceny sprawności intelektualnej i psychomotorycznej, dojrzałości emocjonalnej i społecznej, funkcjonowania, w tym sposobu działania i podejmowania decyzji w sytuacjach stresowych. Chodzi o zadania związane z:
●użyciem lub wykorzystaniem broni palnej,
●prowadzeniem czynności analitycznych z zastosowaniem analizy kryminalnej,
●obserwowaniem i rejestrowaniem przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom.
Badanie psychologiczne przeprowadza osoba posiadająca tytuł magistra psychologii, przeszkolona w zakresie metod stosowanych w tym badaniu oraz posiadająca trzyletnie doświadczenie zawodowe. Wykonywane jest ono w specjalistycznej pracowni wyposażonej w sprzęt umożliwiający prawidłowy i zgodny z metodyką przebieg. Badanie psychologiczne przebiega w kolejno następujących po sobie etapach polegających na:
●przeprowadzeniu testów psychologicznych wraz z wywiadem i obserwacją psychologiczną,
●analizie i interpretacji wyników testów psychologicznych,
●sporządzeniu opinii z badania psychologicznego.
Przeszkolenie z działań operacyjnych
Celnicy uczestniczą w szkoleniach, które polegają na zapoznaniu ich z zagadnieniami dotyczącymi:
●budowy, działania oraz zasad noszenia, przechowywania, użycia lub wykorzystania broni palnej,
●obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom,
●zastosowania narzędzi i technik analitycznych oraz umiejętności z zakresu tworzenia baz danych w procesie analizy kryminalnej.
Szkolenia są prowadzone na podstawie programów szkoleniowych zatwierdzonych przez szefa Służby Celnej. Realizowane są w trybie stacjonarnym w formie wykładów i ćwiczeń. Szkolenia w formie wykładów kończą się egzaminem końcowym, a poszczególne ćwiczenia zaliczeniem. Szkolenia są organizowane przez urząd obsługujący ministerstwo finansów, izby celne oraz przez Centrum Edukacji Zawodowej resortu finansów.
Po zakończeniu szkolenia funkcjonariusz otrzymuje zaświadczenie, które zawiera:
●imię i nazwisko funkcjonariusza oraz imię jego ojca,
●stanowisko służbowe i stopień służbowy,
●nazwę komórki organizacyjnej, w której pełni lub ma pełnić służbę,
●uzyskaną ocenę z egzaminu końcowego,
●informację o zaliczeniu lub braku zaliczenia ćwiczeń,
●imię, nazwisko i stanowisko oraz podpis kierownika urzędu.
Wzór informacji dotyczącej stosunku podległości służbowej funkcjonariuszy celnych
Adam Kowalski
(imię i nazwisko)
Aspirant celny
Dyrektor Izby Celnej w Warszawie
INFORMACJA
Na podstawie art. 126a ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2013 r. poz. 1404 ze zm.) informuję, że w odniesieniu do niżej wymienionej osoby zaistniały przesłanki określone w art. 126 ww. ustawy [1].
Andrzej Malinowski, teść, Izba Celna w Warszawie
Adam Kowalski
(czytelny podpis osoby składającej informację)
Warszawa, 6 kwietnia 2015 r.
(miejscowość, data)
Objaśnienia:
1. Należy podać imię (imiona) i nazwisko oraz odpowiednio miejsce służby albo pracy funkcjonariusza celnego, członka korpusu służby cywilnej albo pracownika, będącego małżonkiem, osobą pozostającą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie albo powinowactwa pierwszego stopnia albo osobą prowadzącą wspólne gospodarstwo domowe z funkcjonariuszem celnym, członkiem korpusu służby cywilnej, albo pracownikiem składającym informację.
