Trzynastka przysługuje tylko niektórym grupom pracowniczym - nie jest to świadczenie wynikające z przepisów Kodeksu pracy.
Trzynastka dla urzędnika
Prawo do dodatkowego rocznego wynagrodzenia przysługuje pracownikom sfery budżetowej na mocy ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 z późn. zm.).
Na trzynastą pensję mogą więc liczyć między innymi pracownicy oświaty, pracownicy urzędów państwowych i urzędów gmin i miast, a także zatrudnieni w biurach poselskich i senatorskich.
Warunkiem otrzymania dodatkowych pieniędzy jest jednak zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, tj. na umowę o pracę, mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę.Trzynastki nie dostaną więc osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenia czy o dzieło).
Dodatkowe wynagrodzenie otrzymują również pracownicy służby cywilnej.
Staż pracy i wysokość trzynastki
Aby otrzymać trzynastkę, pracownik budżetówki musi także przepracować u tego samego pracodawcy cały rok kalendarzowy. Trzynastkę ustala się wtedy w wysokości 8,5 proc. sumy wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając składniki wynagrodzenia przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.
Natomiast jeśli dana osoba pracuje krócej, ale co najmniej 6 miesięcy, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego, ale w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu.
Proporcjonalnie obliczana jest także trzynastka w przypadku stażu pracy u danego pracodawcy mniejszego niż pół roku - ale przysługuje ona wtedy, gdy chodzi o nawiązanie stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły.
Ponadto trzynastka - po zmianach przepisów - została przyznane także kobietom korzystającym z podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego, w tym mężczyznom na tacierzyńskim, zostali oni bowiem zwolnieni z obowiązku przepracowania minimum pół roku u pracodawcy, aby zyskać prawo do wynagrodzenia rocznego.
Kiedy wypłacana jest trzynastka
Pracodawca ma obowiązek wypłacić trzynastkę nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie - czyli w praktyce pracownik dodatkowe pieniądze powinien mieć na koncie do 31 marca.
Tylko pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, trzynastkę wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Kiedy trzynastka nie przysługuje
Wysokość trzynastki nie jest zależna od stażu pracy pracownika - zarówno osoba z krótkim, jak i długim okresem pracy otrzyma dodatkowe wynagrodzenie w pełnej wysokości. Na jego wpływ nie mają również pracownicze błędy popełnione przez pracownika, co więcej nie można z jakiegokolwiek powodu obniżyć wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Jednak przepisy przewidują sytuacje, gdy pracownik trzynastki w ogóle nie otrzyma. Dzieje się to w razie:
- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni,
- stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,
- wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Dobrowolna trzynastka od pracodawcy
Także pracownicy spoza sfery budżetowej mogą dostać trzynastkę, o ile zostanie im ona przyznana dobrowolnie przez pracodawcę.
W tym wypadku przepisy płacowe nie regulują wysokości dodatkowego wynagrodzenia - regulacje te nie mogą być tylko sprzeczne z przepisami prawa pracy i nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż powszechnie obowiązujące przepisy.
Szczegóły dotyczące trzynastki powinny w tym wypadku zostać określone w umowie o pracę lub w wewnętrznych aktach obowiązujących u pracodawcy, czyli na przykład w regulaminach wynagradzania, regulaminach premiowania i nagradzania lub też w układach zbiorowych pracy.