W kwestii Trybunału Konstytucyjnego trzeba pilnie zmienić konstytucję

Na temat kryzysu konstytucyjnego w Polsce powstało bardzo wiele opracowań popularnonaukowych oraz naukowych. Przedstawiono liczne postulaty de lege ferenda. W praktyce jednak nie została uchwalona ani jedna ustawa, która uporządkowałaby ten niezwykle ważny ustrojowo problem.

W świetle obowiązującej konstytucji z 1997 r. łatwiej jest zostać sędzią Trybunału Konstytucyjnego niż np. rzecznikiem praw obywatelskich, którego wybiera Sejm za zgodą Senatu. Do 2015 r. stan ten nie budził większych kontrowersji. Doskonale znane i niewymagające przypomnienia wydarzenia wokół trybunału mające swój początek w 2015 r. zmieniły ten obraz i pokazały, że wybór sędziów konstytucyjnych przez Sejm zwykłą większością głosów jest niewystarczający.

Jednocześnie w składzie TK zasiadają obecnie sędziowie, których status jest kwestionowany wskutek nieodebrania przez prezydenta ślubowania od trzech sędziów powołanych na miejsce sędziów, których kadencja upłynęła 6 listopada 2015 r. i którzy w świetle wyroku TK z 3 grudnia 2015 r. (K 34/15) mogli zostać wybrani przez Sejm VII kadencji.

Wyroki ETPCz nie pozostawiają wątpliwości

W tym zakresie na szczególną uwagę zasługują wyroki wydane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który stwierdził, że nieprawidłowości w polskiej procedurze wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego podważają legitymację jego składu orzekającego jako „trybunału ustanowionego przez ustawę” w rozumieniu art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (tak: wyroki ETPC w sprawach: Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. p. Polsce z 7 maja 2021 r., skarga nr 4907/18 oraz M.L. p. Polsce z 14 grudnia 2023 r., skarga nr 40119/21).

Polska jako strona Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności jest zobowiązana do przestrzegania ostatecznego wyroku ETPC we wszystkich sprawach, w których jest stroną (art. 46 ust. 1 konwencji). Zatem tak długo, jak w TK orzekać będą sędziowie, których status jest kwestionowany, Polska będzie narażona na uznanie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, że narusza art. 6 ust. 1 konwencji w zakresie prawa do rzetelnego procesu sądowego.

Nie oceniam oceny senackiego projektu ustawy z 6 marca 2024 r. o zmianie Konstytucji RP, zakładającego m.in. wygaszenie kadencji wszystkich dotychczasowych sędziów TK, ale istnieje niewielkie prawdopodobieństwo jego uchwalenia przez Sejm wymaganą do zmiany konstytucji większością 2/3 głosów. Dlatego też należy zaproponować rozwiązania kompromisowe, które będą miały realną szansę na ich uchwalenie przez Sejm, a następnie w jednolitym brzmieniu przez Senat.

Zmiana ustroju TK poprzez zmianę Konstytucji

Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem byłaby zmiana ustroju trybunału poprzez nowelizację art. 194 ust. 1 Konstytucji RP i ustalenie, że TK składać się będzie z 12, a nie 15 sędziów. To pozwoliłoby na przejście sędziów, których status jest kwestionowany, w stan spoczynku. Rozwiązanie to pozostaje w zgodzie z art. 180 ust. 5 ustawy zasadniczej, który pozwala przenieść sędziego w stan spoczynku w razie zmiany ustroju sądów. Jednocześnie, nowelizując art. 194 konstytucji, należy wprowadzić regułę, że sędziowie TK wybierani będą przez Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów, a nie jak do tej pory większością zwykłą. Dzięki proponowanym zmianom Sejm obecnej kadencji będzie mógł do końca 2025 r. powołać czterech sędziów, co stanowić będzie 1/3 składu „odchudzonego” TK.

Przedstawiam zatem projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP mojego autorstwa. Być może będzie stanowić przyczynek do dyskusji nad wprowadzeniem realnych i, jak sądzę, oczekiwanych przez społeczeństwo zmian ustrojowych, które wygaszą trwający już 10 lat spór wokół Trybunału Konstytucyjnego w Polsce, mający niejednokrotnie wpływ na życie obywateli. ©℗