SN: sędzia 65+ nie może orzekać bez zgody Krajowej Rady Sądownictwa

Niedochowanie terminu na złożenie do KRS oświadczenia o woli dalszego zajmowania stanowiska skutkuje automatycznym przejściem sędziego, który ukończył 65. rok życia, w stan spoczynku. Tak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Tym samym wyroki wydane przez sędziów, którzy orzekają, choć nie złożyli oświadczenia, będą mogły być uchylane.

Krajowa Rada Sądownictwa to nie minister sprawiedliwości
Przejście w stan spoczynku z mocy prawa

Jak pisaliśmy w DGP, część sędziów, którzy ukończyli 65. rok życia, uznała, że nie może zwracać się do obecnej Krajowej Rady Sądownictwa o zgodę na dalsze orzekanie. Uznają oni, że obecna KRS nie jest organem, o którym mowa w konstytucji. Sędziowie ci składają oświadczenia o woli dalszego zajmowania stanowiska bezpośrednio ministrowi sprawiedliwości. Resort sprawiedliwości stoi zaś na stanowisku, że taki sędzia – w związku z niezakończeniem postępowania – pozostaje na stanowisku do czasu rozpatrzenia wniosku przez prawidłowo ukształtowaną KRS. Część prawników uważa, że praktyka ta nie ma żadnego oparcia w przepisach prawa, w związku z czym wyroki wydawane przez takich sędziów mogą być w przyszłości uchylane.

Krajowa Rada Sądownictwa to nie minister sprawiedliwości

Poparcie dla tych obaw, przynajmniej pośrednio, można znaleźć w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Z jednego z najnowszych wyroków wydanych w Izbie Karnej SN wynika, że zasiadanie w składzie orzekającym sędziego, który nie otrzymał w terminie zgody KRS na dalsze orzekanie po ukończeniu 65. roku życia, stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą. Trzeba jednak zaznaczyć, że SN nie rozpatrywał w tej sprawie sytuacji sędziego, który świadomie zrezygnował z ubiegania się w KRS o zgodę na dalsze orzekanie i zamiast tego złożył odpowiednie oświadczenie ministrowi sprawiedliwości. W tym konkretnym przypadku chodziło o sędziego orzekającego w Sądzie Okręgowym w Kielcach, który spóźnił się ze złożeniem radzie stosowanego oświadczenia o zaledwie 18 dni. Zgodnie z art. 69 par. 1 prawa o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 334 ze zm.) sędzia musi to zrobić nie później niż na sześć miesięcy i nie wcześniej niż na dwanaście miesięcy przed ukończeniem 65 lat. „Jedynie w takim przypadku Krajowa Rada Sądownictwa może wyrazić zgodę na kontynuowanie służby” – podkreślił SN. I dodał, że ustawodawca przewidział ten termin jako prekluzyjny. A to oznacza, że jego uchybienie jest nieodwracalne i nie podlega przywróceniu.

Kolejny problem w sądach. Będzie to samo, co z neosędziami?

- Konkluzja płynąca z lektury uzasadnienia tego wyroku SN jak najbardziej znajduje zastosowanie także wobec sędziów, którzy świadomie podjęli decyzję o niekierowaniu do KRS wniosków o zgodę na dalsze orzekanie po 65. roku życia – uważa sędzia Marek Antas, prezes zarządu Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury Votum. Jak dodaje, przepisy są tej kwestii jasne.

- To do wyłącznej kompetencji KRS należy decydowanie, czy sędzia po osiągnięciu wieku uprawniającego do przejścia w stan spoczynku może nadal zajmować stanowisko. Skoro więc sędziowie składają wnioski do innego organu, czyli do ministra sprawiedliwości, to nie można uznać, aby były one skutecznie złożone. Nie wyobrażam sobie, aby SN mógł przyjąć jakąś inną wykładnię w tego typu przypadkach. Błędny jest pogląd, że KRS nie jest obecnie organem opisanym w art. 187 konstytucji. Jest natomiast ukształtowana w sposób wadliwy, co jednak nie jest precedensem, taka sytuacja miała również miejsce przed 2018 r. – kwituje Marek Antas.

Przejście w stan spoczynku z mocy prawa

SN w uzasadnieniu opisywanego wyroku odniósł się również do tego, że kielecki sędzia podjął działania zmierzające do przywrócenia terminu na złożenie oświadczenia o woli dalszego zajmowania stanowiska. W tym celu skierował do KRS wniosek, ta jednak postępowanie w tej sprawie umorzyła. Sędzia odwołał się od uchwały KRS do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, która postanowieniem z 29 kwietnia 2021 r. (sygn. akt I NO 23/21) udzieliła zabezpieczenia w ten sposób, że wstrzymała skuteczność zaskarżonej uchwały. Jednak zdaniem SN fakt ten nie miał wpływu na materialnoprawny skutek przejścia kieleckiego sędziego w stan spoczynku, który nastąpił ex lege z dniem osiągnięcia przez niego wieku 65 lat.

Biorąc pod uwagę wszystkie te okoliczności SN uznał, że sędzia nie posiadał statusu uprawniającego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a jego udział w składzie Sądu Okręgowego w Kielcach, który wydał zaskarżony wyrok, kwalifikuje się jako bezwzględna przyczyna odwoławcza. Z tego też powodu zdecydował o uchyleniu wyroku w całości i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. „Sąd Okręgowy w Kielcach będzie zobowiązany do rozpoznania apelacji obrońcy oskarżonego w prawidłowym składzie orzekającym” – podkreślił SN.

Opisywany wyrok SN został wydany w składzie: Andrzej Stępka, Tomasz Artymiuk, Włodzimierz Wróbel.