W ciągu 8 lat dwukrotnie wzrosła liczba spraw kierowanych do mediacji. Choć trend jest pozytywny, to udało się osiągnąć jedynie 1/3 zakładanej liczby sporów rozwiązywanych w sposób polubowny. Resort sprawiedliwości przygotowuje strategię rozwoju mediacji na lata 2025–2030.

Dane wynikają z oceny ex-post ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz.U. z 2015 r., poz. 1595). Miała ona pomóc w odciążeniu sądów poprzez usprawnienia proceduralne i organizacyjne zachęcające do mediacji. Rzeczywiście już w 2016 r., pierwszym roku jej obowiązywania, liczba spraw kierowanych do mediacji wzrosła o 1/3 w stosunku do wcześniejszego roku. W 2023 r. w mediacji było już 34,5 tys. spraw, wobec niespełna 18 tys. w 2015 r. Największe wzrosty w pierwszym roku obowiązywania przepisów nastąpiły w sporach z zakresu prawa pracy (o 175 proc.) oraz z zakresu prawa cywilnego (o 56 proc.). Jedynie o 6 proc. zwiększyła się liczba spraw gospodarczych kierowanych do polubownego rozwiązania.

Ministerstwo Sprawiedliwości chce 100 tys. spraw w mediacjach

Osiągnięte wyniki nie zbliżyły się nawet do połowy zakładanych. W ocenie skutków regulacji Ministerstwo Sprawiedliwości postawiło sobie za cel osiągnięcie 100 tys. spraw kierowanych do mediacji w piątym roku obowiązywania nowych przepisów.

„Na niższą niż zakładano wartość wskaźnika mogły mieć wpływ: niewystarczająca świadomość stron postępowania z korzyści, jakie niesie ze sobą mediacja, niewielka aktywność ośrodków mediacyjnych (co było widoczne przy wypełnianiu ankiety), a także częściowo epidemia COVID-19, która ograniczyła aktywność społeczną” – można przeczytać w ocenie ex-post.

Trudno doszukać się jednoznacznego trendu, jeśli chodzi o skuteczność mediacji. W 2015 r., a więc przed zmianą przepisów, wyniosła ona 24,3 proc., w 2016 r. – 21,76 proc., w 2017 r. – aż 32,36 proc., by w roku 2023 znów spaść do 27,29 proc.

Będzie strategia rozwoju mediacji. Co się zmieni?

Na podstawie ankiet wypełnionych przez sądy oraz ośrodki mediacyjne można wywnioskować, że większość nowych przepisów jest oceniana pozytywnie. Dla przykładu nowy obowiązek informowania w pozwie, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu i wyjaśniania przyczyn ich niepodjęcia, pozytywnie oceniło ponad 70 proc. sędziów, a negatywnie mniej niż 20 proc. Z kolei zwrot z urzędu opłat (w całości albo w części) w przypadku zawarcia ugody pozytywnie oceniło aż 90 proc. sędziów przy zaledwie kilku procentach krytykujących to rozwiązanie. Jedynie przepisy przewidujące jednoinstancyjne postępowania w sądach powszechnych o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroków zagranicznych sądów polubownych oraz skracające termin na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z trzech do dwóch miesięcy wzbudziły mniejszy entuzjazm, choć przy niewielkim odsetku głosów negatywnych.

Resort sprawiedliwości przygotowuje strategię rozwoju mediacji na lata 2025–2030. Przewiduje w niej profesjonalizację zawodu mediatora, a także zastąpienie list papierowych z ich danymi, prowadzonych przez sądy okręgowe, ogólnopolskim rejestrem mediatorów sądowych.