Zmiana zasad stwierdzania nieważności decyzji administracyjnych uporządkuje sytuację w gminach, przede wszystkim ukróci roszczenia co do komunalnych nieruchomości.
Tysiące decyzji administracyjnych, nawet tych wydanych np. z rażącym naruszeniem prawa, nie będzie mogło zostać unieważnionych, gdy od ich ogłoszenia lub doręczenia upłynie 10 lat. A gdy minie 30 lat w ogóle nie będzie można wszcząć postępowania nieważnościowego. Taką zmianę wprowadza nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego (Dz.U. 2021 r. poz. 1491), która obowiązuje od dzisiaj.
– W praktyce samorządowej wpływ wchodzącej w życie zmiany kodeksu postępowania administracyjnego jest ogromny i dotyczy różnych aspektów – komentuje Justyna Habrajska, dyrektor biura przejmowania mienia i rewindykacji Urzędu Miasta Krakowa. Nowela obejmie wiele decyzji m.in. środowiskowych, dotyczących nieruchomości czy wydanych na podstawie prawa o aktach stanu cywilnego.
Porządki w samorządach
– Nowe przepisy ułatwią działalność gmin, gdyż to częściej samorządy były i są zainteresowane trwałym pozostawaniem w obrocie prawnym decyzji administracyjnych – zarówno wydanych przez ich organ wykonawczy, jak i przez inne organy – niż ich podważaniem po wielu latach. Znacznie częściej to obywatele byli zainteresowani inicjowaniem procedury nieważnościowej względem decyzji wydanych przed więcej niż 10 lub 30 laty – w ich mniemaniu z rażącym naruszeniem prawa. A stroną, która ponosiła skutki majątkowe decyzji stwierdzających nieważność, była gmina – wyjaśnia Monika Beuth-Lutyk z Urzędu m.st. Warszawy.
– Co do zasady zmianę przepisów k.p.a. należy ocenić pozytywnie. Możliwość stwierdzenia nieważności decyzji jest wyjątkowym uprawnieniem i powinna być obwarowana terminem, z uwagi na realizację zasady trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej oraz ze względu na zaufanie mieszkańca do gminy i stanowionego przez nią prawa – twierdzi Krzysztof Szłapka z Urzędu Miejskiego we Wrocławiu.
Zdaniem samorządowców nowe regulacje uporządkują sytuację. – Można przewidywać, że spadnie liczba spraw o stwierdzenie nieważności decyzji, przynajmniej w tych sytuacjach, w których od dnia ich wydania upłynęło 10 lat, a strona nie poniosła z tytułu jej wydania szkody lub nie jest w stanie jej udowodnić. Z kolei decyzji wydanej przed 30 laty w ogóle nie będzie można poddać procedurze nieważnościowej określonej w art. 156–158 k.p.a., a zatem na zasadzie ogólnej będzie jej służyło (rzeczywiście trwałe) domniemanie legalności – tłumaczy Monika Beuth-Lutyk.
Bałagan w archiwach
Zmiany będą miały największy wpływ na postępowania reprywatyzacyjne.
– Nowelizację należy ocenić pozytywnie przede wszystkim z uwagi na stabilizację stanów prawnych tysięcy nieruchomości, które są obecnie własnością miasta. Chodzi tu o nieruchomości stanowiące przed 1990 r. własność Skarbu Państwa, nabyte przez samorząd warszawski z mocy prawa z dniem jego utworzenia, tj. 27 maja 1990 r. W tysiącach spraw tytuł prawny Skarbu Państwa do nich był podważany przez byłych właścicieli poprzez stwierdzenie nieważności decyzji wywłaszczeniowych wydanych w okresie PRL, z uwagi na ich wydanie z rażącym naruszeniem prawa – wskazuje Monika Beuth-Lutyk. Wyjaśnia, że w ślad za tym upadał tytuł prawny do nieruchomości przysługujący miastu i wracała ona do następców prawnych dawnych właścicieli.
– Powodowało to niepewność co do tytułu prawnego w stosunku do wielu nieruchomości, zarówno tych wykorzystywanych na cele publiczne, jak i tych, na których miasto planowało dopiero inwestycje lub które chciało wystawić na przetarg. Możliwość skutecznego zastosowania trybu nieważnościowego w odniesieniu do szeroko rozumianych decyzji wywłaszczeniowych, wydanych np. przed 60–70 laty, była hamulcem rozwojowym stolicy. Po wejściu w życie nowelizacji k.p.a. ta droga realizacji roszczeń reprywatyzacyjnych zostanie zamknięta, a bezpieczeństwo prawne mienia gmin istotnie wzrośnie – uzupełnia Beuth-Lutyk.
Podobnie zmiany komentują urzędnicy w innych miastach. – Postępowania reprywatyzacyjne czy rewindykacyjne w Krakowie dotyczą spraw, które swój początek miały w większości przypadków bezpośrednio po wojnie, w okresie kształtowania państwa, odbudowywania oraz tworzenia norm prawnych. Decyzje stanowiące podstawę nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa w latach powojennych oraz w okresie Rzeczypospolitej Ludowej charakteryzuje swobodne podejście do przepisów, stąd liczne braki formalne decyzji i orzeczeń o przejęciu nieruchomości, pomimo de facto zasadności tych decyzji – wyjaśnia Justyna Habrajska. – Metody, które dawniej stanowiły normy i standardy działań, obecnie są nie do pomyślenia. Upływ czasu był również jednym z czynników, które doprowadziły do wybrakowania materiałów archiwalnych dotyczących przejmowanych nieruchomości. Te braki są obecnie podstawą składania wniosków o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych. Prowadzi to do odebrania nieruchomości po kilkudziesięciu latach jej posiadania. Za taką niefrasobliwość i niedokładność koszty ponoszą obecnie samorządy, osoby fizyczne i prawne, które w dobrej wierze zainwestowały swój majątek w przejęte obiekty – mówi.
Dodaje, że w praktyce na terenie Krakowa reprywatyzacja czy rewindykacja jest szczególnie dotkliwa, tym bardziej że dotyka obiektów, które wykorzystywane są na cele publiczne. W majątku gminy znajduje się wiele przejętych nieruchomości, które zostały przeznaczone pod budowę placówek oświatowych, boisk, domów mieszkalnych, a także spółdzielczych budynków wielolokalowych.
– Dlatego zmiana k.p.a. ma niewątpliwie bardzo duży wpływ na stabilność majątkową i gospodarczą gminy. Dotychczas, w wyniku ostatecznie negatywnie zakończonych postępowań o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych, gmina zmuszona była zwracać poprzednim właścicielom nieruchomości. Wydaje się, że nowe przepisy w sposób właściwy zmierzają do uzyskania słusznego kompromisu pomiędzy konstytucyjnymi zasadami praworządności, pewności prawa i zaufania obywatela do państwa, a także będą skutkować ochroną słusznych interesów Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego – uważa Habrajska.
Wylicza, że tylko w Krakowie obecnie przed różnymi organami, czyli samorządowym kolegium odwoławczym, wojewodą małopolskim oraz właściwymi ministrami, w toku pozostaje ok. 400 postępowań zmierzających do stwierdzenia nieważności różnych decyzji i orzeczeń dotyczących wywłaszczeń i przejęć nieruchomości. Zdecydowana większość z nich dotyczy okresu przed 1990 r., a co za tym idzie obejmą je zmiany w k.p.a.
Etap legislacyjny
Ustawa weszła w życie 16 września 2021 r.