Poniższy przewodnik przedstawia zasady wynikające z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, praktykę sądów oraz przykłady z orzecznictwa.

Na czym polega władza rodzicielska?

Władza rodzicielska obejmuje trzy główne obszary:

• pieczę nad osobą dziecka (wychowanie, zdrowie, edukacja),
• zarząd majątkiem dziecka,
• reprezentację dziecka przed instytucjami i sądami.

Jej wykonywanie musi być zgodne z dobrem dziecka i interesem społecznym.

Kiedy sąd może ograniczyć władzę rodzicielską? - zasada dobra dziecka

Sąd rodzinny ingeruje w wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko wtedy, gdy:

• występuje zagrożenie dobra dziecka, albo
• konflikt między rodzicami uniemożliwia prawidłowe wychowanie.

Najczęstsze podstawy ograniczenia:

• trwały konflikt między rodzicami co do sposobu wykonywania pieczy,
• brak współpracy rodziców w podejmowaniu decyzji o dziecku,
• rażące zaniedbywanie obowiązków wychowawczych,
• stosowanie przemocy psychicznej, fizycznej lub ekonomicznej,
• uzależnienia wpływające na bezpieczeństwo dziecka (alkohol, narkotyki),
• zaburzenia zachowania rodzica (np. niestabilność emocjonalna),
• opuszczanie dziecka lub brak zainteresowania jego potrzebami.

Przykładowe rozstrzygnięcia sądów (orzeczenia)

Sądy rodzinne regularnie ograniczają władzę rodzicielską w przypadkach podobnych do poniższych:

Przykład 1 – konflikt rodziców uniemożliwiający podejmowanie decyzji

Sąd ograniczył władzę ojcu do współdecydowania o leczeniu, edukacji, wyjazdach poza granicę kraju, ponieważ rodzice nie byli w stanie podejmować wspólnych decyzji w prawidłowy sposób (Postanowienie Sądu Rejonowego w Brodnicy, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, sygn. akt III Nsm 471/20).

Przykład 2 – nadużywanie alkoholu

Wobec matki i ojca ograniczono władzę poprzez zobowiązanie do współpracy z asystentem rodziny. Udowodniono, że dzieci wielokrotnie były świadkami awantur, co wpływało na ich prawidłowy wzrost i rozwój (Postanowienie Sądu Rejonowego w Kole, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, sygn. akt III Nsm 466/22).

Przykład 3 – stosowanie przemocy psychicznej

Obojgu rodzicom ograniczono władzę rodzicielską nad ich małoletnimi dziećmi poprzez zobowiązanie ich do wspólnej pracy z asystentem rodziny przez co najmniej rok, odbywania wspólnych konsultacji psychologicznych z psychologiem 1 raz w miesiącu w celu uzgodnienia wspólnych zasad wychowawczych i omawiania bieżących spraw dzieci, podjęcia psychoterapii osobistej przez okres 2 lat, udziału w warsztatach wychowawczych lub warsztatach dla rodziców pozostających w konflikcie okołorozwodowym, zabronić każdemu z rodziców wypowiadania negatywnych treści o drugim z rodziców (w tym wypowiadania się źle nawet przez telefon w obecności dzieci) (Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie, VI Wydział Rodzinny i Nieletnich, sygn. akt VI Nsm 488/16).

Formy ograniczenia władzy rodzicielskiej

Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską m.in. poprzez:

• ustalenie konkretnych obowiązków wobec dziecka (np. leczenie, edukacja);
• ustanowienie nadzoru kuratora sądowego;
• skierowanie rodziców do specjalistów (psycholog, terapia);
• umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce, jeśli sytuacja jest szczególnie poważna;
• ograniczenie zakresu decyzyjności jednego z rodziców, np. tylko do współdecydowania o leczeniu lub edukacji;
• zakaz kontaktu lub kontakty wyłącznie pod nadzorem.

Ograniczenie, zawieszenie i pozbawienie władzy – różnice

Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej – instrukcja krok po kroku

Co powinien zawierać wniosek?

• oznaczenie sądu (sąd rejonowy – wydział rodzinny),
• dane rodziców i dziecka,
• precyzyjne żądanie (np. ograniczenie władzy jednemu z rodziców),
• propozycję zakresu ograniczenia,
• uzasadnienie z przykładami zachowań lub sytuacji,
• dowody (smsy, opinie psychologiczne, notatki Policji, świadkowie).

Przykładowe dowody:

• informacje ze szkoły lub przedszkola,
• dokumentacja medyczna,
• zeznania świadków,
• notatki urzędowe,
• opinie psychologów lub OZSS.

Co mówią eksperci?

Eksperci prawa rodzinnego podkreślają:

• sądy w 2024–2025 roku koncentrują się przede wszystkim na ocenie kompetencji wychowawczych, a nie na konflikcie między rodzicami;
• ograniczenie władzy nie jest karą, lecz środkiem ochrony dziecka;
• w sprawach opiekuńczych sądy coraz częściej korzystają z kuratorów oraz opinii psychologów;
• w sprawach z przemocą lub uzależnieniami reakcja sądów jest bardziej zdecydowana.

FAQ

Czy ograniczenie władzy rodzicielskiej wyklucza kontakty z dzieckiem?

Nie - zakres kontaktów jest ustalany odrębnie.

Czy władza rodzicielska może zostać przywrócona?

Tak - po ustaniu przyczyn i na wniosek rodzica.

Czy samo niepłacenie alimentów powoduje ograniczenie władzy?

Nie automatycznie, ale może być jedną z przesłanek.

Czy przeprowadzka rodzica za granicę jest podstawą ograniczenia?

Tylko wtedy, gdy faktycznie uniemożliwia to wykonywanie obowiązków.

Czy od wyroku można się odwołać?

Tak - przysługuje apelacja do sądu okręgowego.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809)
2. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 49)
3. Praktyka wydziałów rodzinnych sądów rejonowych