Raport Instytutu Reform o transformacji energetycznej

Autorzy zwracają uwagę, że Polska przypomina obecnie „statek bez wyznaczonego kursu” – zamiast aktywnie sterować kierunkiem transformacji energetycznej, ogranicza się do reaktywnego reagowania na zewnętrzne impulsy.Do tych impulsów zaliczają m.in. dostępność funduszy unijnych, wymogi wynikające z unijnej legislacji czy też napięcia geopolityczne i gospodarcze. Taka pasywna postawa w obliczu przyspieszających globalnych przemian – takich jak kryzys klimatyczny, zmiany demograficzne, rozwój technologii i nowe zagrożenia geopolityczne – według analityków może prowadzić do nieodwracalnych kosztów i pogłębiających się napięć społecznych.

Dekarbonizacja gospodarki, podkreślona w raporcie jako przykład największego wyzwania, wymaga działań skoordynowanych, przekrojowych i rozłożonych na wiele sektorów jednocześnie. Zdaniem ekspertów brak jasnego planu w tym obszarze może doprowadzić do zbyt powolnej transformacji energetycznej, co zwiększy jej koszt społeczny i ekonomiczny. Transformacja energetyczno-klimatyczna – zdaniem autorów – nie może być traktowana jako odrębny proces, lecz powinna stać się integralną częścią szerokiej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski.

Raport wylicza fundamenty skutecznego zarządzania transformacją energetyczną, wśród których znajdują się: wyznaczenie jasnych celów i strategii, budowa silnych i skoordynowanych instytucji, systematyczny monitoring działań oraz otwarty dialog z obywatelami i interesariuszami. Zdaniem autorów, żaden z tych elementów nie funkcjonuje dziś w Polsce w sposób wystarczający. Brakuje spójnej wizji rozwoju kraju, a istniejące dokumenty strategiczne są często oderwane od rzeczywistości, pozbawione skutecznych mechanizmów monitoringu, rzadko priorytetyzują cele i bywają zapominane przez decydentów. Problemy te ilustrują – według raportu – przypadki Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz Polityki Energetycznej Polski do 2040 roku.

Autorzy raportu wskazują także na poważne trudności wynikające z silosowości administracji publicznej – czyli braku współpracy i koordynacji pomiędzy resortami, departamentami oraz różnymi szczeblami władzy. Taki stan rzeczy uniemożliwia spójne wdrażanie strategii, powoduje nakładanie się kompetencji i ogranicza zdolność administracji do reagowania na powiązane wyzwania w sposób całościowy. Do tego dochodzi ograniczony dialog między administracją centralną a samorządami, społeczeństwem obywatelskim i przedstawicielami biznesu.

Kto najlepiej radzi sobie z transformacją energetyczną?

W raporcie przywołano także przykłady państw, które skutecznie przeprowadziły lub prowadzą transformację energetyczną.Czechy – mimo że borykają się z podobnymi wyzwaniami – zdołały utrzymać większą stabilność instytucjonalną i zbudować bardziej uporządkowany system strategii. Przykładem może być czeski program odchodzenia od węgla, który angażuje nie tylko sektor energetyczny i związki zawodowe, ale także ekspertów, samorządowców i naukowców. Choć autorzy zauważają, że również w Czechach aktualizacje dokumentów są opóźniane ze względów politycznych, to kraj ten zdaniem Instytutu Reform lepiej radzi sobie z planowaniem i wdrażaniem polityk transformacyjnych.

Wielką Brytanię wskazano jako przykład skutecznego zarządzania transformacją energetyczną. W raporcie podkreślono jej sukces w całkowitym odejściu od węgla w elektroenergetyce, co osiągnięto dzięki niezależnym instytucjom, długofalowym i szeroko popieranym celom, oraz przejrzystemu procesowi tworzenia polityk. Autorzy akcentują znaczenie dialogu społecznego, stabilności instytucjonalnej i opierania się na danych jako warunków koniecznych do osiągnięcia podobnych sukcesów w Polsce. W Wielkiej Brytanii zmiany te miały charakter konsekwentny i były kontynuowane niezależnie od rotacji politycznej u władzy, co – według raportu – może stanowić cenną lekcję dla Polski.

Instytut Reform podkreśla, że 2025 r. będzie dla Polski kluczowym momentem.W nadchodzących miesiącach mają zostać zaktualizowane najważniejsze krajowe strategie, takie jak Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) oraz Polityka Energetyczna Polski do 2040 roku (PEP 2040). Powstaną także istotne dokumenty sektorowe, w tym Plan Społeczno-Klimatyczny oraz Krajowy Plan Renowacji Budynków. Autorzy raportu podkreślają, że to szansa na zbudowanie spójnej ścieżki rozwoju i zaprojektowanie systemu zarządzania transformacją, który odpowie na skalę wyzwań. Niewykorzystanie tej okazji może – ich zdaniem – oznaczać utratę szansy na cywilizacyjny skok i trwałe podniesienie jakości życia w Polsce.