Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi czy przedsiębiorcy, który stał się̨ niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Jednak zarówno osoby podlegające temu ubezpieczeniu obligatoryjnie (np. pracownicy), jak i na swój wniosek (np. osoby prowadzące działalność gospodarczą) nie zawsze otrzymają zasiłek od razu – od pierwszego dnia niedyspozycji. Trzeba bowiem przez określony czas podlegać temu ubezpieczeniu, aby wypracować sobie świadczenie (musi upłynąć tzw. okres wyczekiwania). Jak bowiem stanowi art. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;

2) po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.

Przy czym do powyższych okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy tego ubezpieczenia, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana:

  • urlopem wychowawczym,
  • urlopem bezpłatnym albo
  • odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Prawo do zasiłku przysługuje również wtedy, gdy niezdolność do pracy rozpoczęła się podczas ubezpieczenia chorobowego z jednego tytułu, a następnie osoba zaczęła podlegać ubezpieczeniu z innego źródła. Warunkiem jest, by niezdolność do pracy trwała nieprzerwanie. [przykład 1]

Przykład 1

Umowa o pracę i prowadzona działalność

Pracodawca rozwiązał z pracownicą umowę o pracę z 31 lipca 2025 r. Jeszcze w trakcie zatrudnienia, od 1 stycznia do 31 grudnia 2025 r., kobieta wykonywała działalność gospodarczą, z tytułu której do końca lipca nie była objęta ubezpieczeniem chorobowym. Zgłosiła się do niego dobrowolnie od 1 sierpnia. Pracownica była niezdolna do pracy od 20 lipca do 31 sierpnia. Za okres od 20 do 31 lipca przysługuje jej zasiłek z tytułu zatrudnienia. Natomiast za okres od 1 do 31 sierpnia miała prawo do świadczenia z tytułu prowadzonej działalności, ponieważ nieprzerwana niezdolność do pracy rozpoczęła się jeszcze w czasie, gdy kobieta podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik.

Zasiłek po ustaniu tytułu do ubezpieczenia

Ustawa zasiłkowa przewiduje również prawo do zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego dla osoby, która stała się̨ niezdolna do pracy:

1) w czasie trwania tytułu ubezpieczenia, gdy niezdolność́ ta trwa nieprzerwanie po jego ustaniu;

2) po ustaniu tytułu ubezpieczenia – jeśli spełnione są warunki określone w art. 7 ustawy (m.in. powstanie niezdolności w ciągu 14 dni od ustania tytułu, trwającej nieprzerwanie co najmniej 30 dni).

Kiedy świadczenie nie przysługuje

Jednak zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:

1) ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;

2) kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby;

3) nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia – nie upłynął tzw. okres wyczekiwania;

4) jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;

5) podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do tego zasiłku.

Przykład 2

Brak prawa do zasiłku po ustaniu zatrudnienia

Pracownik zatrudniony od kilku lat na podstawie umowy o pracę zakończył zatrudnienie 31 lipca 2025 r. Jeszcze w czasie trwania stosunku pracy, 19 lipca, stał się niezdolny do pracy z powodu choroby, a niezdolność trwała do 17 sierpnia. Jego miesięczne wynagrodzenie wynosiło 6000 zł. Jednocześnie prowadził działalność gospodarczą, z której do końca lipca nie podlegał żadnym ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu. Do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności przystąpił dopiero 7 sierpnia, czyli już po zakończeniu zatrudnienia. Osobie tej zasiłek przysługuje tylko za część okresu orzeczonej niezdolności do pracy, choć powstała ona w czasie ubezpieczenia ze stosunku pracy i trwa nieprzerwanie także po jego zakończeniu. Jednak, po pierwsze, osoba ta kontynuuje działalność zarobkową, a po drugie, nie zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności gospodarczej od razu po ustaniu stosunku pracy, a więc razem z obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi, lecz później. To oznacza, że za sześć dni sierpnia nie ma prawa do świadczenia. Dopiero od 7 sierpnia, od kiedy została objęta ubezpieczeniem chorobowym, nabyła prawo do zasiłku ze względu na zaliczenie do okresu wyczekiwania ubezpieczenia chorobowego z pracy na etacie.

Podstawa wymiaru dla pracownika…

Na odmiennych zasadach ustala się podstawę wymiaru zasiłku dla osób w stosunku pracy (pracowników) i osób niebędących pracownikami, czyli np. przedsiębiorców czy zleceniobiorców. W przypadku pracowników zasiłek jest obliczany z wynagrodzeń wypłaconych za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc powstania niezdolności lub za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, jeżeli okres zatrudnienia nie obejmował okresu rocznego.

Przykład 3

Wyliczenie świadczenia krok po kroku

Pracownik z długim stażem pracy zachorował w lipcu 2025 r. Podstawę zasiłku za okres od 19 do 31 lipca (13 dni) stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od lipca 2024 r. do czerwca 2025 r. Ponieważ przez cały ten okres pracownik zarabiał 6000 zł, to takie wynagrodzenie powinno być przyjęte jako podstawa zasiłku, po odliczeniu części składkowej 13,71 proc. finansowanej ze środków ubezpieczonego. Taki wynik daje podzielenie sumy wynagrodzenia za 12 miesięcy przez 12. Zasiłek za 13 dni należy obliczyć w następujący sposób:

  • 6000 zł x 13,71 proc. = 822,60 zł – składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika,
  • 6000 zł – 822,60 zł = 5177,40 zł – podstawa wymiaru zasiłku chorobowego,
  • 5177,40 zł: 30 = 172,58 zł – dniówka zasiłku,
  • 172,58 zł x 80 proc. = 138,06 zł – pomniejszona dniówka zasiłku,
  • 138,06 zł x 13 dni = 1794,78 zł – kwota należnego zasiłku z tytułu umowy o pracę.

…i osoby, która nim nie jest

Z kolei podstawę̨ wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność́ do pracy. W przypadku krótszego okresu ubezpieczenia przyjmuje się przychód za pełne miesiące kalendarzowe tego ubezpieczenia. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla osoby niebędącej pracownikiem uwzględnia się̨:

  • kwoty stanowiące podstawę̨ wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. tej podstawy wymiaru,
  • przychód uzyskany za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z tytułu z którego przysługuje zasiłek,
  • przychód w faktycznej wysokości, bez uzupełniania.

Choroba przed upływem miesiąca od rozpoczęcia ubezpieczenia

Jeżeli niezdolność do pracy:

  • powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego oraz
  • okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia z innego tytułu,

przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględniana jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc kalendarzowy, w którym powstała niezdolność do pracy, po jej uzupełnieniu (zgodnie z przepisem art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Gdy podstawę stanowi zadeklarowana kwota

W szczególny sposób ustala się podstawę wymiaru zasiłku w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, dla którego podstawę̨ wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota i którego niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego oraz okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się̨ po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia z innego tytułu. Wówczas podstawę wymiaru zasiłku stanowi suma:

1) miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstała niezdolność́ do pracy, po pomniejszeniu o kwotę̨ odpowiadającą 13,71 proc.;

2) kwoty stanowiącej iloczyn jednej dwunastej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek, po jej uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, którą ubezpieczony uzyskałby za pełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia, w części przewyższającej miesięczną najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (nadwyżki), za miesiąc kalendarzowy, w którym powstała niezdolność́ do pracy, po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71 proc., oraz liczby pełnych kalendarzowych miesięcy aktualnego ubezpieczenia (liczby 1), powiększonej o liczbę̨ pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu.

Kwota uzupełnionego przychodu nie może przekroczyć kwoty 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, po odliczeniu 13,71 proc. (tj. ograniczenia miesięcznej podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe). W 2025 r. jest to kwota 13 009,50 zł.

Obliczmy podstawę i zasiłek dla osoby z przykładu 2. Zakładamy, że przedsiębiorcę obowiązuje najniższa podstawa wymiaru składek tj. 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w 2025 r. wynosi 5203,80 zł), jednak zamierza on opłacać składki od podstawy zadeklarowanej, wyższej niż ta minimalna. Załóżmy, że za sierpień opłaci składki od podstawy wynoszącej 4500 zł.

Ponieważ̇ niezdolność́ do pracy powstała w czasie ubezpieczenia chorobowego, któremu ubezpieczony podlegał jako pracownik i trwa nieprzerwanie nadal, ma on prawo do zasiłku chorobowego z tytułu objęcia ubezpieczeniem chorobowym jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, tj. za okres od 7 do 17 sierpnia. Za sierpień osoba ta otrzyma więc zasiłek za 11 dni. Okres zatrudnienia jest wliczany do okresu ubezpieczenia, od którego uzależnione jest prawo do zasiłku chorobowego, z uwagi na to, że przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nie była dłuższa niż̇ 30 dni.

Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego wynosi 8598,20 zł i została obliczona w następujący sposób:

  • najniższa podstawa wymiaru składek za sierpień 2025 r.: 5203,80 zł – (5203,80 zł x 13,71 proc.) = 4490,36 zł,
  • kwota zadeklarowana w przeliczeniu na pełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia tj. sierpień 2025 r.:

4500 zł – (4500 zł x 13,71 proc.) = 3883,05 zł,

3883,05 zł: 14 dni x 31 dni = 8598,18 zł.

Nadwyżka kwoty zadeklarowanej ponad najniższą podstawę:

8598,18 zł – 4490,36 zł = 4107,82 zł.

Obliczenie 1/12 tej nadwyżki:

4107,82 zł: 12 = 342,32 zł.

Kwota stanowiąca podstawę wymiaru zasiłku chorobowego:

  • 342,32 zł x 12 m-cy (1 miesiąc ubezpieczenia z działalności gospodarczej + 11 miesięcy ubezpieczenia z uprzedniego stosunku pracy) = 4107,84 zł,
  • 4490,36 zł + 4107,84 zł = 8 598,20 zł (suma najniższej podstawy wymiaru składek społecznych oraz uśrednionych nadwyżek ponad tę kwotę).

Należy zaznaczyć, że liczba pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnionych z poprzedniego i aktualnego tytułu nie może przekraczać 12. Stąd, z tytułu etatu przyjmujemy 11 miesięcy.

Zasiłek chorobowy za 11 dni sierpnia 2025 r. zostanie naliczony w wysokości 2522,19 zł, co wynika z poniższego obliczenia:

8598,20 zł: 30 dni = 286,61 zł – stawka dzienna zasiłku,

286,61 zł x 80 proc. = 229,29 zł – pomniejszona stawka dzienna zasiłku,

229,29 zł x 11 dni = 2522,19 zł. ©℗

Podstawa prawna

• art. 3 pkt 3, pkt 4, art. 4, art. 6, art. 13, art. 36, art. 48, art. 49 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 501)