Płatnik powinien wypłacić zasiłek, nawet gdy pracownik spowodował wypadek drogowy w stanie nietrzeźwości

Nasz pracownik zatrudniony na stanowisku kierowcy spowodował wypadek drogowy, w wyniku czego stał się niezdolny do pracy na kilka tygodni. Dowiedzieliśmy się, że w momencie wypadku był w stanie nietrzeźwości. Czy powinniśmy wstrzymać mu wypłatę wynagrodzenia chorobowego i zasiłku? A może tylko za pierwsze 5 dni?

Płatnik mógłby rozważać taką możliwość w oparciu o art. 15 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego. Jednak biorąc pod uwagę stanowisko SN, należy uznać, że płatnik powinien wypłacić świadczenia chorobowe.

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy zasiłkowej to, że niezdolność powstała w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, stwierdza się na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. A więc dopiero takie orzeczenie pozbawia ubezpieczonego prawa do świadczeń chorobowych. Postępowanie sądowe trwa wiele miesięcy, a nawet lat, a płatnik musi pamiętać o terminach wypłaty zasiłków, o których mowa w art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim płatnicy wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, ale nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku. Jeśli płatnik termin ten przekroczy, musi zapłacić odsetki za każdy dzień zwłoki.

Konieczny związek przyczynowy między wypadkiem a niezdolnością do pracy

W opisywanej sytuacji pracownik spowodował wypadek w stanie nietrzeźwości. Wypełnia to znamiona przestępstwa z art. 178a par. 1 kodeksu karnego (dalej: k.k), zgodnie z którym kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Jednak nawet to, że pracownik zostanie prawomocnie skazany za to przestępstwo, nie oznacza, że na pewno utraci prawo do świadczeń chorobowych. Wspomniany art. 1 ustawy zasiłkowej jest bowiem przez sądy rozumiany bardzo wąsko i może być zastosowany tylko w wyjątkowych przypadkach.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na wyrok SN z 19 grudnia 2012 r., sygn. akt I UK 320/12. SN rozpatrywał sprawę ubezpieczonego, który został skazany za popełnienie czynu określonego we wspomnianym art. 178a par. k.k., a który pobrał wcześniej zasiłek chorobowy za okres niezdolności do pracy powstałej w wyniku wypadku spowodowanego w stanie nietrzeźwości. Co ciekawe, zdaniem SN spowodowanie wypadku w tym stanie wcale nie jest jednoznaczne ze spowodowaniem wypadku z powodu tego stanu. Przyjrzyjmy się uzasadnieniu. SN uznał, że ustanowione w art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej wymaganie, aby niezdolność do pracy ubezpieczonego została spowodowana „w wyniku” popełnionego przez niego umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, wskazuje na konieczność wystąpienia pomiędzy tymi elementami związku przyczynowego. Językowo zwrot „w wyniku” znaczy bowiem tyle, co „wskutek”, „w rezultacie”, „w następstwie”, „co wynika z jakiegoś działania”, a więc „co jest następstwem przyczynowym czegoś”. Zaprowadziło to SN do wniosku, że trzeba ustalić, czy gdyby ubezpieczony nie znajdował się w stanie nietrzeźwości, to czy z dużym prawdopodobieństwem nie doszłoby do utraty przez niego panowania nad pojazdem i uderzenia w drzewo, czego konsekwencją było powstanie niezdolności do pracy wskutek odniesionych obrażeń.

SN uznał, że z art. 15 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie można wyprowadzić reguły, że do pozbawienia prawa do zasiłku dochodzi w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek związku między popełnieniem przez niego umyślnego czynu karalnego a powstaniem niezdolności do pracy. Związek ten musi polegać na tym, że gdyby ubezpieczony nie popełnił tego czynu, to z dużym prawdopodobieństwem można byłoby stwierdzić, że niezdolność do pracy (zdarzenie ją powodujące) nie powstałaby. Sąd drugiej instancji takiego związku nie wykazał, zatem SN uznał wyrok pozbawiający prawa do zasiłku za nieprawidłowy i wyrok ten uchylił.

Odzyskanie świadczenia dopiero po wyroku

Zatem płatnik powinien wypłacić ubezpieczonemu zasiłek chorobowy i wynagrodzenie chorobowe, aby nie narazić się na odpowiedzialność odsetkową w związku z brakiem wypłaty tych świadczeń. Jeśli pracownik zostanie uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 178a par. 1 k.k. lub innego umyślnego przestępstwa lub wykroczenia w związku z wypadkiem, ZUS będzie mógł próbować odzyskać zasiłek chorobowy w oparciu o art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa m.in. w art. 15 ustawy zasiłkowej, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Wyda więc w tej sprawie decyzję, która będzie mogła być zaskarżona przez pracownika na zasadach ogólnych.

Inaczej wygląda jednak sytuacja wynagrodzenia chorobowego, które zgodnie z art. 92 kodeksu pracy jest wypłacane ze środków pracodawcy za pierwsze 33 (14 – w przypadku osób powyżej 50. roku życia) dni niezdolności do pracy w danym roku. Zgodnie z art. 92 par. 3 k.p. wynagrodzenie to nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Zatem decyzja ZUS stwierdzająca, że pracownik nie miał prawa do zasiłku na podstawie art. 15 ustawy zasiłkowej, będzie podstawą dla płatnika (pracodawcy) do żądania zwrotu wynagrodzenia chorobowego. Trzeba jednak pamiętać, że pracodawca nie może potrącić tej kwoty z bieżącego wynagrodzenia pracownika bez jego zgody. Jeśli pracownik nie wyrazi zgody na potrącenie, pracodawcy pozostanie jedynie skierowanie do sądu powództwa o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Wymagany kod na zaświadczeniu

W opisywanej sprawie nie może mieć zastosowania art. 16 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności. W tym bowiem przypadku niezdolność do pracy nie została spowodowana bezpośrednio spożyciem (nadużyciem) alkoholu, ale wypadkiem drogowym, który został spowodowany w stanie nietrzeźwości.

Ponadto, aby płatnik mógł nie wypłacać świadczeń chorobowych na podstawie tego przepisu, na zaświadczeniu lekarskim (e-ZLA) musi znaleźć się kod „C”. Lekarz wpisuje ten kod, gdy niezdolność, jak wspomniano wyżej, jest spowodowana bezpośrednio spożyciem alkoholu, a nie gdy ma jakikolwiek związek z jego spożyciem.©℗