Opiekun niepełnosprawnego znów z małą emeryturą

Będzie to dotyczyło także osób, które będą sprawować opiekę nad pobierającym świadczenie wspierające. Składki sfinansuje budżet państwa, ale podstawa ich wymiaru będzie bardzo niska.

Od początku przyszłego roku wchodzi w życie ustawa o świadczeniu wspierającym, która wprowadza nowy rodzaj wsparcia dla osób niepełnosprawnych. Przyznaje im świadczenie wspierające, które – jak wynika z ustawy – ma służyć częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Dodatkowo za jednego z opiekunów osoby, której takie świadczenie zostanie przyznane, budżet państwa będzie finansował składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Podobne rozwiązanie, choć ograniczone w czasie, już funkcjonuje. [ramka]

I tak samo w przypadku nowych przepisów składki opłacane za opiekunów też są bardzo niskie, co będzie oznaczało dla nich niską emeryturę w przyszłości.

Kilka warunków do spełnienia

Dodany do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych art. 6c będzie od 1 stycznia 2024 r. stanowił, że obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlegają osoby, które nie podjęły zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę udzielenia wsparcia osobie pobierającej świadczenie wspierające, pod warunkiem wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania przez okres sprawowania opieki. Podleganie ubezpieczeniu z tego tytułu jest zatem wykluczone, gdy dana osoba wykonuje jakąkolwiek pracę zarobkową (nie tylko taką, która sama w sobie rodzi obowiązek podlegania ubezpieczeniom jak stosunek pracy, lecz także umowę o dzieło), ale także wtedy, gdy ma ustalone prawo do emerytury lub renty.

I choć ustawa systemowa mówi w nowym art. 6c o „obowiązkowym” podleganiu ubezpieczenia, ale tak naprawdę to od danej osoby zależy, czy do tych ubezpieczeń się zgłosi, czy nie. Ustawa systemowa przewiduje bowiem, że takie osoby składają „wniosek o zamiarze podlegania przez nie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz o zgłoszenie członków ich rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego”. Samego zgłoszenia do ubezpieczeń dokonuje jednak ZUS.

Wniosek taki (ZUS zapewne przygotuje wzór) będzie zawierał nie tylko podstawowe dane dotyczące osoby niepodejmującej zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (imię, nazwisko, PESEL) i osoby, która świadczenie wspierające pobiera, lecz także:

• dzień rozpoczęcia sprawowania opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające;
• dzień zakończenia sprawowania opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające;
• oświadczenie o wspólnym zamieszkiwaniu i gospodarowaniu.

Informacje te będą składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywego oświadczenia. Wniosek będzie składany jedynie w formie elektronicznej za pośrednictwem PUE. Jeśli się okaże, że wniosek został wypełniony nieprawidłowo, ZUS wezwie do poprawienia lub uzupełnienia go w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Niezastosowanie się do wezwania będzie skutkować pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia. Co ciekawe, nowe przepisy zobowiązują ZUS wprost także do zapewnienia pomocy przy składaniu wniosku.

Nie ma oczywiście przeszkód, aby wniosek taki złożyć ponownie, a nawet wielokrotnie. Będzie to miało jednak swoje skutki związane z dodanym do ustawy systemowej art. 13 pkt 13b, z którego wynika, że osoby, które podlegają ubezpieczeniom na omawianej podstawie, podlegają im od dnia określonego we „wniosku o zamiarze podlegania” jako dzień rozpoczęcia sprawowania opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony, do dnia wskazanego we wniosku jako dzień zakończenia sprawowania opieki nad tą osobą. Zatem w przeciwieństwie do innych obowiązkowych tytułów do ubezpieczenia w tym przypadku ubezpieczenie nie powstanie z mocy prawa (jak np. w przypadku umowy o pracę, gdzie zgłoszenie do ubezpieczeń ma jedynie charakter deklaratoryjny), lecz z momentem złożenia „wniosku o zamiarze podlegania”. Zatem mimo że podleganie ubezpieczeniom z tytułu opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające jest określone jako „obowiązkowe”, to w praktyce ma w zasadzie charakter dobrowolny. Do podobnych wniosków można dojść na podstawie lektury nowo dodanego art. 6c ust. 2, z którego wynika, że prawo (mimo że art. 6c ust. 1 mówi o „obowiązku”) do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednej osobie sprawującej opiekę.

To niejedyna różnica w stosunku do innych obowiązkowych tytułów. Zgodnie bowiem z ogólną zasadą wynikającą z art. 12 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jednak osoby rezygnujące z pracy w związku z opieką nad osobą pobierającą świadczenie wspierające zostały zaliczone do wyjątków określonych w ust. 2 tego artykułu. Nie będą one zatem podlegać temu ubezpieczeniu. Takie osoby nie będą również podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, bo nie zostały wymienione w ustawie systemowej jako osoby podlegające mu obowiązkowo (art. 11 ust. 1) ani dobrowolnie (art. 11 ust. 2). Oznacza to, że nie będą miały prawa do np. zasiłku chorobowego i macierzyńskiego.

Wymagany staż

Złożenie „wniosku o zamiarze podlegania” ubezpieczeniom będzie oznaczać, że za taką osobę ZUS zacznie odprowadzać składki. Będą one finansowane w całości przez budżet państwa, a ZUS w tym przypadku będzie jedynie pośrednikiem (płatnikiem). Podstawą wymiaru składek dla takich osób będzie – co stanowi dość oryginalną konstrukcję – kwota otrzymywanego świadczenia wspierającego przez osobę, która osoba podlegająca ubezpieczeniom się opiekuje, a więc od 40 proc. do 220 proc. renty socjalnej. Wysokość podstawy wymiaru składek będzie miała znaczenie przede wszystkim dla wysokości przyszłej emerytury przyznawanej na zasadach ogólnych, a więc po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego. Składka za osoby rezygnujące z pracy, tak samo jak wszystkich osób podlegających ubezpieczeniu emerytalnemu, będzie ewidencjonowana na koncie i subkoncie ubezpieczonego w ZUS i waloryzowana zgodnie z ogólnymi regułami.

W tym miejscu trzeba jednak wspomnieć o pewnym ograniczeniu, które dotyczy minimalnej emerytury. To gwarantowana ustawowo kwota minimalnego świadczenia dla osób, które mają odpowiednio długie okresy składkowe i nieskładkowe (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Jeśli obliczona na podstawie zgromadzonych składek emerytura jest niższa niż gwarantowana kwota, a emeryt ma wymagany staż, budżet państwa dopłaca różnicę. Jednak trzeba pamiętać, że jeden miesiąc pracy nie zawsze równa się jednemu miesiącowi okresu składkowego wymaganego do skorzystania z dopłaty; jest tak tylko wtedy, gdy podstawa wymiaru składek za ten miesiąc jest co najmniej równa minimalnemu wynagrodzeniu. Jeśli jest niższa, okres składkowy będzie proporcjonalnie niższy (np. jeśli podstawa wymiaru składek wynosiła połowę minimalnego wynagrodzenia, do limitu 20/25 stażu zaliczone zostanie jedynie pół miesiąca). Skoro więc podstawa wymiaru składek poszczególnych osób sprawujących opiekę nad pobierającymi świadczenie wspierające może się różnić i jest dodatkowo uzależniona od zmieniającej się co roku renty socjalnej, nie można z góry precyzyjnie przewidzieć, w jakim tempie ubezpieczony będzie zyskiwał staż potrzebny do pobierania ewentualnej minimalnej emerytury.

Informacja o zmianach

Jak już wspomniano, wraz z podjęciem pracy zarobkowej albo nabyciem prawa do emerytury lub renty ustanie podleganie ubezpieczeniu z tytułu sprawowania opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające. Ustawa systemowa nakłada w takim przypadku na ubezpieczonego obowiązek złożenia do ZUS w terminie siedmiu dni od dnia zaistnienia tych okoliczności informacji o zaprzestaniu spełniania warunków do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ubezpieczeniem zdrowotnym. Samego wyrejestrowania dokona już ZUS na podstawie otrzymanej informacji. Podobnie jak „wniosek o zamiarze podlegania ubezpieczeniom” będzie można złożyć jedynie elektronicznie za pomocą PUE ZUS.

Co jednak może się wydarzyć, gdy ubezpieczony nie poinformuje, że utracił prawo do podlegania ubezpieczeniu z omawianego tytułu i nie złoży wymaganej informacji w ciągu siedmiu dni? W większości przypadków i tak ZUS będzie o tym wiedział, bo np. przyzna tej osobie emeryturę albo ta osoba zostanie zgłoszona do ubezpieczeń. Jednak tam, gdzie ZUS sam się o tym nie dowie, a ubezpieczony o tym nie zawiadomi, ustawa nie wprowadza sankcji. ©℗