Zasiłki macierzyńskie w nowej odsłonie. Co się zmieni?

Ostatnia nowelizacja kodeksu pracy wymusiła modyfikację przepisów o świadczeniach z ubezpieczenia chorobowego. Zmiany są znaczące i będą dotyczyć wszystkich, nie tylko ojców korzystających z dodatkowych tygodni urlopu rodzicielskiego.

Nowelizacja wdrażająca przepisy m.in. dyrektywy work-life balance, tj. ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw została opublikowana w Dzienniku Ustaw 4 kwietnia, co oznacza, że działom kadr zostało niewiele czasu na przygotowanie się do rewolucyjnych zmian, jakie wprowadza ta nowela (nowe przepisy wejdą bowiem w życie już 26 kwietnia). A jedną z nich są nowe wymiary urlopów rodzicielskich i tym samym nowa wysokość podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego.

Tyle nowego

Dzisiaj urlop rodzicielski przysługuje w wysokości 32 tygodni (dla jednego dziecka) albo 34 tygodni (dla dwojga lub większej liczby dzieci). Urlop ten w całości może wykorzystać i matka, i ojciec, mogą oni również podzielić się korzystaniem z tego urlopu. Po wejściu w życie nowelizacji urlop rodzicielski ulegnie przedłużeniu o dziewięć tygodni, jednak – co trzeba podkreślić – te dodatkowe tygodnie będą mogły być wykorzystane tylko przez drugiego rodzica. Dodatkowo nowelizacja ustanawia specjalny wymiar urlopu dla rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Będzie on wynosił odpowiednio 65 i 67 tygodni, z analogiczną zasadą, że 9 tygodni będzie zastrzeżone dla jednego rodzica.

Zatem w najbardziej typowym przypadku (tylko 1 proc. ojców w Polsce korzysta z urlopu rodzicielskiego) matka nadal będzie mogła wykorzystać 32 tygodnie (gdy urodziła/przyjęła na wychowanie jedno dziecko) albo 34 tygodnie (gdy urodziła lub przyjęła na wychowanie więcej dzieci), natomiast wówczas z 9 dodatkowych tygodni będzie mógł skorzystać tylko ojciec. Oczywiście zasada ta będzie działać także w odwrotną stronę – jeśli to ojciec będzie korzystał z całego urlopu rodzicielskiego, to tylko matka będzie mogła wykorzystać dziewięć tygodni. Rodzice mogą podzielić się urlopem także w innych proporcjach, z tym jednak zastrzeżeniem, że dziewięć tygodni jest nieprzenoszalne (pisaliśmy o tym w Poradniku Gazecie Prawnej „Work-life balance. 132 pytania o zmiany w kodeksie pracy” DGP nr 154 z 17 marca 2023 r.).

Ile, kiedy i dla kogo

Pochodną omawianych wyżej zmian są również zmiany w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Dziś zgodnie z art. 31 ust. 2 tej ustawy w przypadku dwóch odrębnych wniosków o zasiłek macierzyński za okres pierwszych tygodni urlopu rodzicielskiego (w tym macierzyńskiego) wynosi on 100 proc., a za resztę tego urlopu – 60 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Inaczej gdy kobieta do 21 dni po porodzie złoży jeden, tzw. długi wniosek od razu o udzielenie urlopu macierzyńskiego, i bezpośrednio po nim urlopu rodzicielskiego (analogicznie – rodzic przyjmujący dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub adopcyjna). Wówczas za cały okres przebywania na tych urlopach kobieta otrzymuje zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Dodatkowo, zgodnie z obecnym brzmieniem art. 30a ust. 2 ustawy zasiłkowej, ubezpieczony, nie później niż 21 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie mu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Ustawa zasiłkowa za kodeksem pracy pozwala na wspólne korzystanie z zasiłku macierzyńskiego przez oboje rodziców.

Po zmianach jednoczesne złożenie wniosku od razu o zasiłek macierzyński i rodzicielski nadal będzie możliwe. Ale wówczas zgodnie z nowym brzmieniem art. 30a ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczona – np. matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie, będzie mogła złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem jednak okresu dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego ojcu dziecka. Analogiczna zmiana będzie dotyczyć ust. 2, gdzie określono uprawnienia rodziców zastępczych i adopcyjnych.

Odpowiedniej zmianie ulegnie wraz z tym wysokość zasiłku macierzyńskiego. Zgodnie ze znowelizowanym art. 31 ust. 3 ustawy zasiłkowej w przypadku jednego wniosku miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wyniesie 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku, a gdy ojciec dziecka zdecyduje się wykorzystać 9 tygodni nieprzenoszalnego urlopu, to będzie mu przysługiwał zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Jeśli natomiast wnioski o urlop macierzyński lub urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego a następnie o urlop rodzicielski będą składane odrębnie, to zasiłek za urlop macierzyński i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego będzie wynosił 100 proc. podstawy wymiaru, a za okres urlopu rodzicielskiego – 70 proc. Powyższe zasady stosujemy analogicznie w przypadku rodziców zastępczych i adopcyjnych.

Coś jeszcze?

Po wejściu w życie nowelizacji z ustawy zasiłkowej zostanie usunięty także art. 31 ust. 3d–3e. Zgodnie z ich brzmieniem w przypadku gdy oboje rodzice dziecka mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego od tego samego dnia, okres pobierania tego zasiłku dzieli się proporcjonalnie między rodziców, a gdy zasiłek miałby przysługiwać od różnego dnia – zasiłek ten przysługuje temu z rodziców, który rozpoczął pobieranie tego zasiłku jako pierwszy.

Warto zwrócić także uwagę na zmianę brzmienia art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym, mimo złożenia tzw. długiego wniosku nie pobrano w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego następuje na wniosek ubezpieczonego. ©℗