Mąż prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą zatrudnił żonę na umowę o pracę od 2 stycznia 2023 r. za wynagrodzeniem 5000 zł. Żona zachorowała w lutym 2023 r. Jak rozliczyć jej niezdolność do pracy – czy przysługuje jej wynagrodzenie chorobowe czy zasiłek? Małżonka przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego, a przed podjęciem pracy u męża była zatrudniona na umowę zlecenia do końca listopada 2022 r. i miała opłacaną składkę chorobową.

odpowiedź

W tym przypadku osobie współpracującej nie przysługuje wynagrodzenie chorobowe tak jak pracownikom. Nie przysługuje jej również zasiłek chorobowy ze względu na brak odpowiedniego okresu ubezpieczenia chorobowego (tzw. okres wyczekiwania).

Między krewnymi

W świetle prawa pracy członek rodziny osoby prowadzącej działalność gospodarczą może być u niej pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy. Pracownikiem jest tu osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie ma tym samym zakazu nawiązywania stosunku pracy np. ze współmałżonkiem, synem czy ojcem. Strony takiego układu są wobec siebie pracownikiem i pracodawcą ze wszystkimi konsekwencjami w zakresie wzajemnych praw i obowiązków. Jednym z takich uprawnień pracowniczych jest zachowanie prawa do wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. Jest to wynagrodzenie chorobowe za okres niezdolności trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Za czas niezdolności do pracy trwającej łącznie dłużej niż 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia, trwającej łącznie dłużej niż 14 dni w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia społecznego. Przy czym prawo do wynagrodzenia chorobowego, a następnie do zasiłku, wywodzi się z ubezpieczenia chorobowego, któremu każdy pracownik podlega obowiązkowo. Tytułem do tego ubezpieczenia jest stosunek pracy i posiadanie statusu pracownika.

Ubezpieczenia małżonka

Artykuł 8 ust. 1 ustawy systemowej definiuje pracownika jako osobę pozostającą w stosunku pracy, ale z zastrzeżeniem. Jeżeli bowiem pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.
Osobą współpracującą jest z kolei małżonek, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzic, macocha i ojczym oraz osoba przysposabiająca, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność (lub działalność nierejestrową) we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności. Nie dotyczy to jedynie osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Pojęcie osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą lub nierejestrową funkcjonuje jedynie w sferze ubezpieczeń społecznych. Współpraca w firmie, a także przy działalności nierejestrowej, która nie jest działalnością gospodarczą, stanowi bowiem odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Oznacza to, że jeżeli np. żona przedsiębiorcy, zatrudniona w jego firmie na etacie spełnia dalsze przesłanki dla osób współpracujących, to musi być zgłoszona do ubezpieczeń nie jako pracownik, lecz właśnie jako osoba współpracująca.
Osoba współpracująca podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na takich samych zasadach jak osoba prowadząca działalność. Oznacza to, że jeżeli nie ma innego tytułu do ubezpieczeń, to ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, zdrowotne z racji współpracy są obowiązkowe. Chorobowe jest dobrowolne. Przystępuje się do niego na wniosek, a zgłoszenia dokonuje płatnik składek. Osoba współpracująca pozostaje w ubezpieczeniach od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia.
Składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne za taką osobę opłaca i finansuje w całości z własnych środków osoba prowadząca działalność. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest kwota zadeklarowana, ale nie niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. Co ważne, za współpracownika nie można opłacać składek od preferencyjnej podstawy stanowiącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dwuletnia ulga dla rozpoczynających działalność gospodarczą nie dotyczy bowiem osób współpracujących.
W 2023 r. minimalna podstawa składek społecznych z tytułu działalności gospodarczej i współpracy przy niej wynosi 4161 zł. Do zgłoszenia współpracownika służy druk ZUS ZUA (lub ZUS ZZA, jeśli współpracownik podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu) z kodem tytułu ubezpieczenia 0511 xx.
Podstawą wymiaru składki zdrowotnej osób współpracujących jest kwota stanowiąca 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kw. roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez prezesa GUS w „Monitorze Polskim”. Obecnie wynosi 5224,46 zł.

Okres wyczekiwania

Jak już wyżej objaśniono, małżonek przedsiębiorcy z zawartą umową o pracę podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu, jak przedsiębiorca. Tym samym w razie niezdolności do pracy z powodu choroby tytułem, z którego przysługują odpowiednie świadczenia jest ta współpraca, a nie stosunek pracy. W razie choroby nie przysługuje wynagrodzenie chorobowe, mimo że małżonek jest w świetle kodeksu pracy pracownikiem. To oznacza, że małżonek nabywa prawo jedynie do zasiłku chorobowego, na takich zasadach jak osoby prowadzące działalność gospodarczą. Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie nabywa prawo do zasiłku chorobowego dopiero po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Jest to okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy. Do okresu wyczekiwania zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu – zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie – jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego. W drodze wyjątku prawo do zasiłku chorobowego bez okresu wyczekiwania, z uwagi na posiadanie co najmniej 10-letniego okresu ubezpieczenia, mają tylko osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo i pod warunkiem, że okres ten był okresem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.
W omawianym przypadku żona przedsiębiorcy została objęta ubezpieczeniem chorobowym z tytułu współpracy. Jednak współpraca, a tym samym objęcie ubezpieczeniami, zaczęła się od 2 stycznia br. Niezdolność do pracy powstała w drugim miesiącu ubezpieczenia. Poprzednie ubezpieczenie chorobowe, również dobrowolne, w związku z umową zlecenia, wygasło z końcem listopada 2022 r. Przerwa między tymi ubezpieczeniami przekroczyła 30 dni. Zatem ten poprzedni okres ubezpieczenia nie zostanie zaliczony do obecnego. Małżonka, zanim nabędzie prawo do zasiłku, musi więc przejść okres wyczekiwania wynoszący 90 dni. Okres wyczekiwania upłynie 1 kwietnia 2023 r. Począwszy od 2 kwietnia, w razie dalszej lub kolejnej niezdolności chorobowej, małżonce będzie przysługiwał zasiłek.

Podstawa zasiłku

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem okresu 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Pełnym miesiącem kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego dla ubezpieczonych niebędących pracownikami jest miesiąc, w którym ubezpieczenie rozpoczyna się od pierwszego dnia miesiąca. Jako niepełny kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia traktuje się zatem miesiąc, w którym przed datą objęcia ubezpieczeniem przypada sobota lub dzień ustawowo wolny od pracy.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnia się przychód uzyskany za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z tytułu którego przysługuje zasiłek. Przychodem są w tym przypadku kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. tej podstawy wymiaru.
Skoro zatem w opisywanej sytuacji małżonka została objęta ubezpieczeniem chorobowym od 2 stycznia 2023 r. (1 stycznia to święto – Nowy Rok), to ten miesiąc należy potraktować jak niepełny miesiąc ubezpieczenia. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku przychód za ten miesiąc nie będzie brany pod uwagę. Przychodem nie będzie tu oczywiście wynagrodzenie z umowy o pracę, lecz podstawa ubezpieczenia chorobowego. Stanowi ją podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, przy czym nie może ona przekraczać miesięcznie 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2023 r. – 17 337,50 zł). W przypadku gdy za osobę współpracującą przedsiębiorca opłaca składki społeczne od najniższej podstawy, przychodem dla celów zasiłkowych będzie kwota 4161 zł za miesiąc, a po odliczeniu wartości 13,71 proc. – 3590,53 zł.
Należy zatem uznać, że w opisywanym przypadku za okres choroby przypadającej w lutym 2023 r. osobie współpracującej nie przysługuje zasiłek chorobowy.

Składki społeczne i zdrowotna za luty

Za luty br. składki społeczne będą należne od pełnej podstawy wymiaru, bez prawa do obniżenia jej o okres niezdolności do pracy. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 9 ustawy systemowej za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie, i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Powyższe zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
W opisanym przypadku osoba współpracująca nie spełnia warunków do otrzymania zasiłku, dlatego jej płatnik nie ma też prawa do zmniejszenia podstawy składek społecznych.
Za luty będzie też należna pełna składka zdrowotna, ponieważ jest ona miesięczna i niepodzielna. ©℗
Podstawa prawna
•art. 2, art. 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; Dz.U. z 2023 r. poz. 240)
•art. 3 pkt 4, art. 4 ust. 1 pkt 2, ust. 2, art. 48 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
•art. 6 ust. 1 pkt 5, pkt 5a, art. 8 ust. 1, ust. 2, ust. 2a, ust. 11, art. 16 ust. 5a, art. 18 ust. 10, art. 20 ust. 1, ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2707)
•art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c, art. 79, art. 81 ust. 2ya, art. 85 ust. 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2770)