Co jest podstawą do wypłaty odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy? Kiedy i jakie składki przedsiębiorca musi opłacać za żonę jako osobę współpracującą?

W ostatnich miesiącach powstało kilkutysięczne zadłużenie naszej spółki wobec ZUS. Otrzymaliśmy już upomnienie. Jakie są możliwe dalsze konsekwencje? Czy ZUS może zająć konto firmowe?
W art. 15 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.) m.in. postanowiono, że egzekucja administracyjna wobec dłużnika może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego oraz inne dane niezbędne do prawidłowego wykonania obowiązku przez zobowiązanego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia tego upomnienia. Ponadto upomnienie zawiera pouczenie zobowiązanego, że w przypadku niewykonania w całości obowiązku w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia upomnienia zobowiązany ma obowiązek zawiadomienia wierzyciela, a po doręczeniu zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego ‒ również organu egzekucyjnego, o zmianie adresu jego miejsca zamieszkania lub siedziby. Upomnienie zawiera imię i nazwisko, stanowisko służbowe oraz podpis osoby upoważnionej do działania w imieniu wierzyciela. Upomnienie generowane automatycznie może nie zawierać podpisu tej osoby. Jeżeli wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, to koszty upomnienia są pobierane na rzecz komórki organizacyjnej wierzyciela, do której zadań należy prowadzenie egzekucji.
Jak podano w pytaniu, upomnienie dla spółki zostało już przez ZUS wystawione. Stanowi zaś ono pierwszy krok do kolejnych czynności wierzyciela, już ściśle egzekucyjnych. W szczególności ZUS będzie uprawniony do wystawienia tytułu wykonawczego. Zgodnie z art. 26 par. 2 u.p.e.a. wzór tytułu wykonawczego określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw finansów publicznych. Wzór ten zawiera treść określoną w art. 27 u.p.e.a., a ponadto umożliwia elektroniczne przetwarzanie danych zawartych w tytule wykonawczym. Wspomniany art. 27 zawiera enumeratywne składniki tytułu wykonawczego, m.in. oznaczenie wierzyciela, wskazanie danych podmiotów zobowiązanych, treść podlegającego egzekucji obowiązku i wiele innych elementów.
Po wystawieniu upomnienia kolejną czynnością ze strony ZUS będzie więc wystawienie tytułu wykonawczego, a w konsekwencji wszczęcie egzekucji administracyjnej. To zaś będzie skutkowało z wysokim prawdopodobieństwem zastosowaniem przez wierzyciela różnych sposobów (środków) egzekucji. Wśród nich występuje zarówno egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych, jak i egzekucja z ruchomości. Odnośnie do tego pierwszego sposobu warto przywołać art. 80 par. 1 u.p.e.a., z którego wynika, że organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego poprzez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami egzekucyjnymi. Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności, lecz niezwłocznie po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu na pokrycie egzekwowanej należności albo zawiadomił organ egzekucyjny o przeszkodzie w dokonaniu wpłaty, w tym również o nieprowadzeniu rachunku bankowego zobowiązanego. Z kolei zasady egzekucji odnośnie do ruchomości ustawodawca zawarł w art. 97‒110 u.p.e.a.
Reasumując, upomnienie jest czynnością poprzedzającą formalnie egzekucję. W razie braku uregulowania zobowiązania składkowego spółka musi liczyć się z wszczęciem egzekucji przez ZUS i zajęciem zarówno rachunków bankowych, jak i majątku firmowego.
Podstawa prawna
•art. 15 ust. 1‒3, art. 26 par. 2 i 4, art. 27, art. 80 par. 1, art. 97‒110 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2127)
Pracownik, schodząc z piętra na parter, doznał urazu stawu skokowego, przez co kilka dni nie mógł pracować. ZUS odmówił wypłaty odszkodowania, bo nie stwierdzono stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Organ jednak nie kwestionuje samego wypadku. Czy decyzja ZUS jest słuszna?
Skoro w pytaniu pojawił się aspekt jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, w pierwszej kolejności na uwagę zasługuje art. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa). I tak, w ust. 1 postanowiono, że ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający sześć miesięcy, mogące ulec poprawie. Natomiast oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Z kolei szczegółowe zasady orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu oraz tryb postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku i wypłacaniu jednorazowego odszkodowania ‒ kierując się koniecznością zapewnienia ochrony interesów ubezpieczonego oraz koniecznością przejrzystości i sprawności postępowania w sprawie o jednorazowe odszkodowanie – określono w rozporządzeniu z 18 grudnia 2022 r.
Z kontekstu pytania wynika, że ZUS odmówił przyznania jednorazowego odszkodowania w związku z wypadkiem przy pracy wobec niestwierdzenia naruszenia czynności organizmu powodującego stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Stało się tak, mimo że ZUS nie kwestionował samego zdarzenia wypadkowego. Jak wynika z art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na kanwie podanego stanu faktycznego i podanych przepisów prawnych pomocne może być stanowisko zawarte w wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 29 lutego 2016 r. (sygn. akt VIII U 12815). W podanej sprawie ZUS również odmówił przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, ponieważ nie stwierdzono u poszkodowanej stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w związku z tym zdarzeniem. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej jednorazowe odszkodowanie przysługuje jedynie ubezpieczonemu, który na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. W dalszej analizie sąd wskazał, że odpowiednie rozporządzenie zawiera precyzyjne określenie (w skali procentowej) stopnia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, w powiązaniu z określonymi urazami. W załączniku do rozporządzenia, w pozycji 162 dotyczącej stawu skokowego i stopy, istnienie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu połączono jedynie z sytuacjami, w których skutkiem urazu stało się ograniczenie ruchomości i zniekształcenia w stawach skokowych (w następstwie wykręcenia, zwichnięcia, złamania kości tworzących staw, zranień, ciał obcych, blizn itp.) ‒ w zależności od ich stopnia i dolegliwości bez zniekształceń, ze zniekształceniem, upośledzeniem funkcji ruchowej i statycznej stopy lub powikłane przewlekłym zapaleniem kości i stawu, przetokami, martwicą aseptyczną, zmianami neurologicznymi itp. Dalej zaznaczono, „że choć na skutek zdarzenia (…) odwołująca doznała urazu w postaci skręcenia lewego stawu skokowego, to jednak po przeprowadzeniu prawidłowego leczenia nie spowodował on u odwołującej ograniczenia sprawności kończyny lewej w postaci ograniczenia zakresu jej ruchomości, jak również nie ograniczył stabilności tej kończyny”.
Mając na uwadze powyższe argumenty prawne, z dużym prawdopodobieństwem stanowisko ZUS jest uzasadnione. Sam fakt występowania urazu stawu skokowego u ubezpieczonego nie oznacza jeszcze, że ten stan oznacza stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Przesłanką do wypłaty odszkodowania byłby uraz powodujący ograniczenie ruchomości i zniekształcenie w stawach skokowych.
Podstawa prawna
•art. 3 ust. 1, art. 11 ustawy z 20 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189)
•rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 233)
Prowadzę działalność gospodarczą. Z powodu kryzysu nie stać mnie na pracownika „z zewnątrz” i chcę zatrudnić małżonkę na pół etatu. Do końca 2023 r. mam jeszcze preferencyjny ZUS. Czy za małżonkę też zapłacę takie składki czy jednak pełne jak za osobę współpracującą?
Skoro podane zapytanie dotyczy osoby współpracującej, to przede wszystkim warto przytoczyć odpowiednią definicję. Można ją znaleźć w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi (wskazanymi w art. 18 ust. 1 prawa przedsiębiorców), o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4‒5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Przy czym nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Podkreślić należy, że występowanie wspomnianej współpracy (powodującej obowiązek ubezpieczeń społecznych) przedkłada się na konieczność opłacania składek od etatu małżonka ‒ jednak w wysokości, jak w przypadku składek przedsiębiorcy, a nie w wysokości określanej z tytułu zatrudnienia na podstawie stosunku pracy (co by oznaczało znaczne niższe składki od połowy etatu).
W pytaniu pojawił się także aspekt składek preferencyjnych, o których mowa w art. 18a ustawy systemowej. W ust. 1 postanowiono, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych (o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1), w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Należy zauważyć, że ustawodawca określając podmioty uprawnione do tej preferencji, odsyła do art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej. Z tego przepisu zaś wynika, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie prawa przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a. Zatem ustawodawca odsyła jedynie do osoby prowadzącej działalność gospodarczą w rozumieniu prawa przedsiębiorców. Jak zaś podano w art. 4 prawa przedsiębiorców, przedsiębiorca jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
Jednocześnie dodać należy, że wspomniana wyżej definicja osoby współpracującej (z ustawy systemowej) została ustanowiona wyłącznie w kontekście i na potrzeby podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Mając na uwadze ww. uwarunkowania prawne, przyjąć należy, że uznanie pracownika (np. małżonka) za osobę współpracującą będzie wiązało się z koniecznością ponoszenia obciążeń składkowych za tę osobę w pełnym zakresie (standardowej wysokości), bez możliwości stosowania składek preferencyjnych. Prowadzi to do wniosku, że osoba współpracująca (w tym przypadku małżonka przedsiębiorcy) nie może skorzystać z preferencyjnego ZUS. Oznacza to konieczność ponoszenia obciążeń składkowych w takiej wysokości, jak w przypadku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą. W tych okolicznościach znacznie korzystniejsze składkowo będzie zawarcie umowy zlecenia z małżonką, wtedy punktem odniesienia przy obliczeniu składek jest już wysokość wynagrodzenia zleceniobiorcy.©℗
Podstawa prawna
•art. 8 ust. 6, 6a, 11, art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
•art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1570)