Znaczenie ma wysokość miesięcznego dochodu w przeliczeniu na członka rodziny uzyskiwanego zarówno przez opiekuna, jak i osobę, którą się on zajmuje. Przy czym to niejedyny warunek, jaki trzeba spełnić, by mieć prawo do tego rodzaju wsparcia
Bardzo często opieka – zwłaszcza nad starszym czy schorowanym – członkiem rodziny wymaga od opiekuna pełnego poświęcenia swojego czasu i uwagi. To zaś praktycznie wyklucza możliwość podjęcia pracy zarobkowej. Aby wynagrodzić – przynajmniej częściowo – wiążącą się z tym utratę dochodów, ustawodawca wprowadził m.in. specjalny zasiłek opiekuńczy. Otrzymanie tego świadczenia jest jednak obwarowane wieloma warunkami.
Nie można pracować
Zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych specjalnych zasiłek opiekuńczy przysługuje małżonkowi albo osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Jednak do otrzymania tego świadczenia konieczne jest spełnienie specjalnych wymagań. Chodzi tu o tych, którzy nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej po to, aby podjąć opiekę nad współmałżonkiem bądź inną osobą, z którą łączy ich obowiązek alimentacyjny. Jednocześnie brak aktywności zawodowej musi mieć konkretny cel, a mianowicie jest związany ze sprawowaniem stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz – w przypadku nieletnich – konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Mówiąc inaczej, podstawą przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego jest związek pomiędzy obowiązkiem alimentacyjnym a koniecznością jego wypełnienia – w zakresie sprawowania opieki nad wymagającą jej osobą – poprzez rezygnację z aktywności zawodowej. Dlatego o to świadczenie można starać się przede wszystkim wówczas, gdy dana osoba wymaga właściwie stałej opieki, której w żaden sposób nie można pogodzić z zarobkowaniem. Co istotne – dla ustalenia prawa do wskazanego tu zasiłku nie ma znaczenia to, że ubiegający się o to świadczenie posiada status bezrobotnego lub jest zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy. Natomiast ma znaczenie wysokość miesięcznego dochodu w przeliczeniu na członka rodziny – i to uzyskiwanego zarówno przez rodzinę osoby sprawującej opiekę, jak i rodzinę osoby wymagającej opieki. Wysokość dochodu uprawniającego wnioskodawcę do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się tak samo jak w przypadku spraw o zasiłek rodzinny, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. Procedurę ustalania tej kwoty określa art. 19 ustawy o świadczeniach rodzinnych, a obecnie wynosi ona 764,00 zł.
Obowiązek alimentacyjny
W każdym razie kluczową kwestią przy ustalaniu, kto ma prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, jest ustalenie zakresu obowiązku alimentacyjnego oraz osób, które muszą się z niego wywiązywać. Odpowiedzi na te pytania znajdują się w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z jego art. 128 obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu uprawnionemu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obciąża on krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Mówiąc o „alimentach”, najczęściej mamy na myśli obowiązki finansowe rodziców względem dzieci. Tymczasem – co jasno wynika z przytoczonego powyżej przepisu – jest to o wiele szerszy obowiązek. Przede wszystkim polega on na dostarczaniu – przez zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych na rzecz osoby, która jest do nich uprawniona – „środków utrzymania”. I nie chodzi tu tylko o pieniądze. Obowiązek alimentacyjny może zostać wypełniony np. poprzez zapewnienie wyżywienia, mieszkania, opieki, wizy lekarskich itp. Natomiast w stosunku do dzieci wchodzą w grę jeszcze „środki wychowania”, a więc m.in. edukacja.
Obowiązek alimentacyjny dotyczy rodzeństwa i krewnych w linii prostej, a więc – znowu przykładowo – rodziców i dzieci czy dziadków i wnuków. Przy czym alimenty działają w dwie strony – owszem najczęściej tego rodzaju świadczenia wypełniają rodzice wobec swoich dzieci, lecz gdy dzieci się usamodzielnią, a rodzice wymagają opieki, obowiązek alimentacyjny „przechodzi na drugą stronę” – wówczas to dzieci muszą zapewnić swoim rodzicom środki utrzymania. Oczywiście pod warunkiem, że nie są oni w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Warto także pamiętać, że alimenty – zwłaszcza gdy nie dotyczą dzieci – polegają na zaspokajaniu podstawowych potrzeb.
Dzieci przed wnukami
Powiązanie wypłaty specjalnego zasiłku opiekuńczego z obowiązkiem alimentacyjnym nie sprowadza się tylko do określenia kręgu osób, którym takie świadczenie przysługuje. Otóż z tego zasiłku mają prawo korzystać tylko ci, którzy faktycznie wywiązują się z obowiązku alimentacyjnego, a więc sprawują opiekę nad swoim współmałżonkiem bądź krewnym w linii prostej. Sam fakt pozostawania w związku małżeńskim lub posiadania bliskich więzów krwi z osobą wymagającą stałej opieki nie wystarczy. Orzecznictwo w tej kwestii jest właściwie jednolite i konsekwentnie odmawia prawa do pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego osobom, które lekceważą sobie swoje obowiązki alimentacyjne. Zresztą przyjęcie odmiennej perspektywy otwierałoby pole do nadużyć. Zarazem faktyczne sprawowanie opieki nad wymagającą tego osobą samo w sobie nie uprawnia do pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego. Chodzi tu zarówno o sytuację, gdy przed opiekunem istnieją osoby, na których w pierwszej kolejności ciąży obowiązek alimentacyjny (np. dzieci przed wnukami), jak i wówczas, gdy opiekę taką sprawuje osoba niebędąca współmałżonkiem lub krewnym w linii prostej osoby wymagającej stałej opieki. ©℗
Podstawa prawna
• art. 16 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; ost.zm. poz. 1265)
• art. 128 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)
• par. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna (Dz.U. z 2021 r. poz. 1481)
