Życie pisze różne scenariusze. Może się zdarzyć, że wskutek wypadku z dnia na dzień osoba może stać się niezdolna do pracy. Jak otrzymać rentę? Ile ona wynosi? Jakie warunki trzeba spełnić?
Komu przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy
Odpowiedzi należy szukać w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2022.504).
Na wstępie odpowiedzmy jednak na pytanie kim niezdolny do pracy? Zgodnie z ww. ustawą jest to osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;
- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat.
Niezdolność do pracy można orzec na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.
Przejdźmy teraz do warunków, jakie trzeba spełnić aby otrzymać to świadczenie.
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
- jest niezdolny do pracy;
- posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy, odpowiedni do wieku powstania niezdolności do pracy;
- niezdolność do pracy powstała we wskazanych przez ustawodawcę ściśle określonych okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.
Ustawodawca przewidział jednak pewne odstępstwo od tego ostatniego warunku. Mianowicie nie będzie konieczne spełnienie tego warunku jeżeli ubezpieczony udowodni okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Nie będzie zatem dotyczył osób, u których utrzymuje się jedynie częściowa niezdolność do pracy.
Jak wskazał bowiem Sąd Apelacyjny w Warszawie prowadzenie - obok konieczności zaistnienia niezdolności do pracy - dodatkowych kryteriów formalnych wynika z faktu, że renta z tytułu niezdolności do pracy nie jest świadczeniem o charakterze socjalnym na rzecz osób niezdolnych do pracy, pozostającym bez związku z tytułem ubezpieczenia rentowego (wyrok SA w Warszawie z dnia 19 września 2000 r., III AUa 1405/99).
Warto pamiętać również, że zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wykonywanie zatrudnienia przez ubezpieczonego, który kwalifikuje się do osób trwale niezdolnych do pracy, nie pozbawia go prawa ubiegania się o świadczenia rentowe z ubezpieczenia społecznego (wyrok SN z 17.01.2002 r., II UKN 709/00).
Renta: Ile wynoszą okresy składkowe i nieskładkowe
Jak to już zostało wspomniane, jednym z warunków koniecznych do otrzymania renty jest posiadanie odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego, odpowiedniego do wieku powstania niezdolności do pracy.
Ile one wynoszą?
- 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;
- 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;
- 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;
- 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;
- 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
Ten ostatni okres powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Przy czym do okresu dziesięciolecia nie wlicza się okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty rodzinnej czy okresów pobierania świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Warunek posiadania odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego spełnia także osoba, która nie ma wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, ale została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole (ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej) oraz do dnia powstania niezdolności miała, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.
Ponadto z wymogu wykazania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego zwolnione są osoby, u których niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Na ile można otrzymać rentę?
Osobie, która spełniła wcześniej wspomniane warunki przysługuje:
- renta stała - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała;
- renta okresowa - jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa.
Jak już zostało wspomniane, co do zasady niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat. Można ją orzec na okres dłuższy, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy.
W tym miejscu warto przytoczyć pogląd Sądu Apelacyjnego w Katowicach, zgodnie z którym „odnoszona jest do trwałości niezdolności do pracy, a nie "trwałości" prawa do renty. Orzeczenie o niezdolności do pracy na okres dłuższy niż 5 lat nie jest orzeczeniem stwierdzającym tę niezdolność na zawsze, jest tylko prognozą - zgodną ze stanem wiedzy medycznej - że wcześniej nie zajdą zmiany zdrowia badanego, uzasadniające zmianę oceny niezdolności do pracy” (wyrok SA w Katowicach z 22.10.2013 r., III AUa 124/13).
Ile wynosi renta?
Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:
- 24 proc. kwoty bazowej;
- po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych;
- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych;
- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny 60 lat.
Osoba częściowo niezdolna do pracy otrzyma 75 proc. ustalonej renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.
Od marca br. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 1338,44 zł brutto, a z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 1003,83 zł brutto.
