Marcin Nagórek, radca prawny
Wbrew obiegowym opiniom w prawie pracy istnieją tylko niewielkie ograniczenia dla kobiety, która urodziła dziecko. Nie może ona odmówić pójścia na urlop macierzyński u swojego podstawowego pracodawcy, pracodawca zaś nie może dopuścić jej do wykonywania pracy. Może jednak podjąć pracę na innej podstawie i nie spowoduje to pozbawienia prawa do zasiłku macierzyńskiego.

mit 1: istnieje zakaz pracy przez jakiś czas po porodzie

Przepisy nie przewidują dla kobiety ogólnego zakazu pracy (bycia aktywnym zawodowo) po porodzie. Jedyne ograniczenie, jakie istnieje, to brak możliwości świadczenia umowy o pracę na rzecz pracodawcy, u którego była zatrudniona w dniu porodu i który udziela jej urlopu macierzyńskiego.
Urlop ten jest obowiązkowy i nie można się go zrzec. Trwa on 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka i odpowiednio dłużej, gdy dzieci urodziło się więcej. Po porodzie pracownica ma obowiązek wykorzystać przynajmniej 14 tygodni, o ile pozostała część urlopu wykorzystana jest przez ojca dziecka. W okresie 20 lub 14 tygodni (przy skróceniu urlopu) pracownica nie może podejmować pracy u swojego pracodawcy, ale przepisy nie zabraniają, aby zawarła umowę o pracę z inną firmą.
Żadne ograniczenia nie dotyczą umowy zlecenia lub innych umów o świadczenie usług, nie ma przeszkód, aby zawrzeć je tuż po porodzie – nawet z własnym pracodawcą lub zleceniodawcą. Podobnie nie ma żadnych przeszkód, aby podejmować działalność gospodarczą w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Urlop macierzyński należy odróżnić od urlopu rodzicielskiego. Ten drugi trwa co do zasady 32 tygodnie i jest udzielany po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Ten rodzaj urlopu nie jest obowiązkowy i pracownica może z niego zupełnie zrezygnować albo łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.

mit 2: zasiłek macierzyński nie przysługuje, gdy wykonuje się pracę w trakcie jego pobierania

Nie ma podstaw prawnych, aby ZUS pozbawiał zasiłku macierzyńskiego osobę, która podejmuje aktywność zawodową podczas jego pobierania. I bez znaczenia jest to, czy jest to osoba, która pobiera ten zasiłek jako pracownik, zleceniobiorca czy przedsiębiorca. Wiele osób błędnie zakłada, że ma w tej sytuacji zastosowanie art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z jego ust. 1 ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Przepisy ustawy zasiłkowej nie przewidują jednak, żeby ta zasada miała zastosowanie do zasiłku macierzyńskiego. Pobierający zasiłek macierzyński nie jest do niego bowiem uprawniony jako „niezdolny do pracy”, ale z powodu urodzenia dziecka.
Rodzic pobierający zasiłek macierzyński, a jednocześnie pracujący, nie powinien więc obawiać się o zasiłek.

mit 3: pracując podczas pobierania zasiłku, płaci się podwójne składki

To tylko częściowo prawda. Będzie tak w przypadku, gdy osoba pobierająca zasiłek macierzyński wykonuje jednocześnie umowę o pracę w innej firmie. Wtedy składki opłacane są zarówno z tytułu pobierania zasiłku, jak i wykonywania pracy.
W praktyce jednak najczęściej wystąpi sytuacja, w której osoba pobierająca zasiłek, którego podstawą był stosunek pracy, zawiera umowę zlecenia. W tym zakresie nadal aktualne pozostaje stanowisko ZUS z 2 października 2013 r. (DI/100000/451/1170/2013), w którym m.in. wskazano, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in. osoby pobierające zasiłek macierzyński. W sytuacji gdy taka osoba dodatkowo została zatrudniona przez inny podmiot niż pracodawca na podstawie umowy zlecenia, zastosowanie znajduje art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. A zgodnie z nim zleceniobiorcy, spełniający jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom z tego właśnie tytułu. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów. Oznacza to, że osoba pobierająca zasiłek macierzyński zatrudniona jednocześnie na umowę zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tego zasiłku, z tytułu zaś zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla takiej osoby charakter dobrowolny.
W przypadku wykonywania działalności gospodarczej zasada będzie podobna. Pobierając zasiłek macierzyński i prowadząc firmę, ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniu tylko z tytułu pobierania zasiłku. W ich przypadku będą obowiązywały podobne zasady, jak w przypadku umów cywilnoprawnych Przede wszystkim możliwość korzystania z zasiłku macierzyńskiego jest zależna od przystąpienia przedsiębiorcy do ubezpieczenia chorobowego. W kwestii zaś obciążeń składkowych zastosowanie będzie miał wspomniany art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Także wykonywanie działalności gospodarczej w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego nie spowoduje powstania dodatkowych obciążeń składkowych. W tej sytuacji bowiem osoby te podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a nie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorca będzie jednak zobowiązany do ponoszenia kosztów ubezpieczenia zdrowotnego.
Warto jednak wspomnieć o wyjątkowym rozwiązaniu, gdy zasiłek nie przekroczy 1000 zł miesięcznie. Wówczas przedsiębiorca będzie w ogóle zwolniony z opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne. To uprawnienie wynika z art. 82 ust. 9a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Podstawa prawna
•art. 82 ust. 9a ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285)
•art. 5 i 17 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133)
•art. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 794)