Celem reformy systemu emerytalnego zapoczątkowanego w 1999 roku było ograniczenie prawa do szybszego zakończenia aktywności zawodowej. W miejsce wcześniejszych emerytur miały pojawiać się pomostowe.
Oznaczałoby to, że przestanie obowiązywać rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz załącznik do tego rozporządzenia (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Zgodnie z nim hutnicy i górnicy mogli wcześniej zakończyć pracę zawodową. Przeciągające się spory partnerów społecznych dotyczące sposobu rozwiązania tego problemu spowodowały, że zniecierpliwieni górnicy wymusili na Sejmie w 2005 roku uchwalenie odrębnych zasad przechodzenia na emerytury.

Górnik przy biurku

W starym górniczym systemie emerytalnym okresy zatrudnienia pracowników – inżynierów, techników zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji w zakresie górnictwa, w zarządach spółek węglowych, byłych gwarectwach, zrzeszeniach i zjednoczeniach kopalń i przedsiębiorstw oraz w urzędach górniczych – traktowane były jako okresy pracy równorzędnej, a nie samej górniczej.
Z uwagi na wejście w życie z 1 stycznia 1999 r. reformy systemu emerytalno-rentowego zasada traktowania określonych okresów zatrudnienia jako pracy górniczej oraz z nią równorzędnej zawarta została w przepisach ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Prawdziwe zmiany wprowadziła jednak dopiero ustawa z 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy – Karta nauczyciela (Dz.U. nr 167, poz. 1397). Nie tylko bowiem nie rozszerzono katalogu okresów zatrudnienia uważanych za wspomnianą pracę, ale wręcz przeciwnie, zniesiono niektóre umożliwiające wcześniejsze odejście z pracy.

Wysokość emerytury

W polskim systemie emerytalnym obowiązuje generalna zasada, zgodnie z którą staż pracy, od którego zależy wysokość emerytury, liczony jest w wymiarze pojedynczym. W praktyce oznacza to, że za rok pracy do stażu uprawniającego do emerytury także jest zaliczany rok.
W taki sam sposób uwzględnia się również okresy pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Tak jest w przypadku hutników. Wyjątek od tej zasady dotyczy wyłącznie emerytur górniczych. Zasada ta, która weszła w życie przed wdrożeniem reformy emerytalnej, obowiązuje nadal. Przy ustalaniu wysokości emerytur dla tej grupy zawodowej jedynie okresy pracy górniczej w zależności od stopnia uciążliwości danych zadań podlegają przeliczeniu przy zastosowaniu przeliczników.

Hutnik na pomoście

Z innych zasad przechodzenia na świadczenie korzystają hutnicy. Osoby te nabywają prawo do emerytury pomostowej. Przysługuje ona osobom, które wykonywały prace w szczególnych warunkach. Takimi osobami są te, które w pełnym wymiarze czasu pracy są zatrudnione przy zadaniach wymienionych w załączniku nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych.
Są to m.in. prace pod ziemią, na wodzie i pod wodą, w powietrzu, w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, bardzo ciężkie prace fizyczne, a także ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym np. obowiązki rybaków morskich, wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy, garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór, fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych itd.
W przypadku hutników o prawie do emerytury decyduje m.in. wykonywanie pracy w pobliżu pieca, gdzie panuje bardzo wysoka temperatura.

Zasady przyznawania emerytur pomostowych

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

● urodził się po 31 grudnia 1948 r.;

● ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

● osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

● ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;

● wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

● nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Jednocześnie hutnik wykonujący prace w szczególnych warunkach nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

● osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat;

● ma okres pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie wynoszący co najmniej 15 lat;

● lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania zadań w szczególnych warunkach.

Zasady przeliczania okresów pracy górniczej na staż emerytalny

ZUS przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego górników stosuje następujące przeliczniki:

● 1,8 za każdy rok pracy górniczej w przodkach lub w kopalnianych drużynach ratowniczych,

● 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

● 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu określonej pracy górniczej wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią,

● 1,2 za każdy rok określonej pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Z kolei przy ustalaniu wysokości emerytur innych niż emerytury górnicze stosuje się następujące przeliczniki:

● 1,8 za każdy rok pracy górniczej w przodkach lub w kopalnianych drużynach ratowniczych,

● 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią, pod warunkiem wykonywania takiej pracy co najmniej przez 5 lat.

Okresy pracy uprawniające do emerytury górniczej

Za pracę równorzędną z pracą górniczą uważane jest jedynie:

● zatrudnienie na stanowiskach wymagających kwalifikacji inżyniera lub technika w zakresie górnictwa w urzędach górniczych, jeżeli jest związane z wykonywaniem czynności inspekcyjno-technicznych w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych określonych podmiotach, pod warunkiem uprzedniego przepracowania w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych określonych podmiotach co najmniej 10 lat pod ziemią, na odkrywce w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, a także w kopalniach otworowych siarki albo na stanowiskach dozoru lub kierownictwa ruchu,

● zatrudnienie przy innych pracach nie dłuższe niż 5 lat, do których zatrudnieni wykonujący określone obowiązki przeszli w związku z likwidacją kopalni, zakładu górniczego, przedsiębiorstwa lub innego podmiotu.

Praca górnika jest specjalnie premiowana

Absolwenci szkół zawodowych, podejmując decyzję o rozpoczęciu pracy w kopalni przy wydobyciu węgla, nie tylko biorą pod uwagę wysokość zarobków, lecz także dodatkowe przywileje. Czy możliwość zakończenia aktywności zawodowej 10 lat wcześniej może być argumentem przemawiającym za takim zatrudnieniem?

Nikogo nie trzeba przekonywać, że praca w kopalni pod ziemią jest niebezpieczna. Górnik, rozpoczynając swoją dniówkę, nigdy nie jest pewny, czy wróci bezpiecznie do domu. Bezpieczeństwo zależy od sił natury, na które – mimo coraz bardziej nowoczesnych zabezpieczeń – człowiek nie ma wpływu. I dlatego specjalnie dla górników został stworzony odrębny system emerytalny, zapisany jednak w ustawie FUS-owskiej.

Czy wszyscy górnicy przechodzą na emerytury na takich samych zasadach?

Wiek przejścia na emeryturę zależy od rodzaju wykonywanej pracy. Jeden z wariantów zakłada, że prawo zakończenia aktywności zawodowej ma osoba, która ukończyła 55 lat. Mężczyzna zatrudniony w kopalni musi jednak udowodnić, że ma 25 lat pracy górniczej, łącznie z okresami tej równorzędnej. W tym co najmniej 10 lat musi obejmować czas wykonywania obowiązków pod ziemią w kopalniach węgla, rud, kruszców, surowców ogniotrwałych, glin szlachetnych, kaolinów, magnezytów, gipsu, anhydrytu, soli kamiennej i potasowej, fosforytów oraz barytu. Prawo do skorzystania z takiego rozwiązania mają jednak tylko ci górnicy, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.

Czy o emeryturę mogą się ubiegać osoby młodsze pracujące w kopalni, które mają krótszy staż?

Tak. Prawo do przejścia na emeryturę mają górnicy, którzy ukończyli 50 lat. W takiej sytuacji osoby te jednak muszą udowodnić, że co najmniej 15 lat spędzili pod ziemią. Dodatkowo wymagane jest także 10 lat okresów pracy górniczej i równorzędnej tak, aby ten staż łącznie wyniósł 15 lat.

A co z okresami nieskładkowymi?

Też są wliczane. Dzieje się tak dlatego, że przy ustalaniu prawa do takiego świadczenia uwzględnia się okresy pracy górniczej i równorzędnej z nią, będące okresami składkowymi lub nieskładkowymi w rozumieniu ustawy. Z tym że czas wykonywania tych obowiązków uwzględnia się, jeżeli były świadczone przez co najmniej połowę pełnego wymiaru czasu pracy.

Czy górnik może otrzymać świadczenie bez względu na wiek?

Prawo do górniczej emerytury bez względu na wiek i zajmowane stanowisko przysługuje pracownikom, którzy wykonywali obowiązki pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat. Osoba zainteresowana otrzymaniem takiego świadczenia do stażu może zaliczyć okresy niezdolności do wykonywania obowiązków z tytułu wypadku przy pracy albo choroby zawodowej, za które wypłacone zostało wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne. Do stażu ubezpieczeniowego jest zaliczany także czas niestałego oddelegowania pracowników do zawodowego pogotowia ratowniczego w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu, w KGHM Polska Miedź SA Oddział Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w Lubinie lub w okręgowych stacjach ratownictwa górniczego.

Czy do stażu górniczego zaliczymy pracę na pół etatu?

ZUS doliczy do stażu jako okresy składkowe wyłącznie pracę górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze, przy czym mogą być one na wniosek pracownika rozliczane w okresach kwartalnych. Także w tym przypadku zainteresowany wcześniejszym przejściem na emeryturę musi zrezygnować z OFE.
Podstawa prawna
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656 z późn. zm.).