Odpowiedzialność za zadłużenie składkowe – 20 pytań i odpowiedzi

Za zadłużenie składkowe mogą być odpowiedzialni także spadkobiercy na podstawie art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej. W myśl tego przepisu spadkobiercy podatnika (płatnika) przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego (prawa ubezpieczeń społecznych) majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Odpowiedzialność majątkowa spadkobiercy powstaje z mocy prawa, a decyzja ZUS wydawana w tym zakresie ma charakter deklaratoryjny.

Członkowie zarządu - odpowiedzialność za zadłużenie składkowe

• Ustawowe przesłanki

PYTANIE 1:

ZUS wydał decyzję przenoszącą odpowiedzialność za zadłużenie składkowe na członka zarządu. Zadłużenie rzeczywiście istnieje. Jak można się zwolnić od odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: Członek zarządu może się zwolnić z tej odpowiedzialności, jeśli:

• wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu,
• wykaże, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
• wskazuje mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Aby zwolnić się z odpowiedzialności, wystarczy jedna z powyższych okoliczności.

Nie oznacza to jednak, że ZUS może przyjąć całkowicie bierną postawę. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 28 lutego 2024 r., sygn. akt III SA/Wa 2662/23, podkreślił, że weryfikując obowiązki byłego członka zarządu, należy mieć także na uwadze możliwości dowodowe skarżącego, który nie jest już członkiem zarządu spółki, i organu. Jeśli więc skarżący wskazuje precyzyjnie dowody, które w istotny sposób mogą przyczynić się do ustalenia prawdy obiektywnej, to organ obowiązany jest takie dowody przeprowadzić.

• Nowy członek zarządu

PYTANIE 2:

Spółka powołała nowego członka zarządu, który w krótkim czasie zorientował się, że sytuacja finansowa spółki nie jest najlepsza. Zaległości wobec ZUS narastają. W jaki sposób członek zarządu może się uchronić przed poniesieniem odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: Członek zarządu ponosi odpowiedzialność jedynie za te składki, których termin płatności upłynął podczas pełnienia przez niego swojej funkcji. Jednak gdy zaległości narastają, oznacza to, że dotyczą również płatności bieżących. Aby uniknąć odpowiedzialności za te płatności, należy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie.

Wykładnia art. 11 i 21 tej ustawy wskazuje, że dla stwierdzenia niewypłacalności dłużnika wystarczające jest ziszczenie się tylko jednej z dwóch enumeratywnie wymienionych w nich podstaw: zaprzestanie wykonywania wymagalnych zobowiązań lub przekroczenie przez zobowiązania wartości majątku (wyrok WSA w Gdańsku z 8 stycznia 2025 r., sygn. akt I SA/Gd 726/24).

Jak wynika z art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego, wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być złożony w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 10 prawa upadłościowego upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 prawa upadłościowego).

W myśl art. 11 ust. 1a prawa upadłościowego domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 2a prawa upadłościowego).

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 marca 2025 r., sygn. akt III FSK 109/23, uwalniająca od odpowiedzialności przesłanka zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie jest spełniona wtedy, gdy członek zarządu zgłosi taki wniosek niezwłocznie po objęciu funkcji i ustaleniu, że stan interesów spółki uzasadnia jego zgłoszenie lub wszczęcie postępowania jej zapobiegającemu.

Dodatkowo trzeba przypomnieć, że w orzecznictwie zwraca się uwagę na obowiązek zapoznania się członka zarządu obejmującego funkcję ze stanem finansów spółki. W wyroku z 18 grudnia 2024 r., sygn. akt III FSK 668/23, NSA wskazał, że członek zarządu po powołaniu go w skład zarządu spółki musi się zapoznać z jej stanem finansowym, analizować go na bieżąco i w przypadku gdy zachodzą ku temu przesłanki, złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, aby uchronić się przed odpowiedzialnością za długi tej spółki.

• Bezskuteczność egzekucji

PYTANIE 3:

Wobec spółki prowadzona jest egzekucja z powodu m.in. zadłużenia składkowego. Czy aby stwierdzić bezskuteczność egzekucji i przenieść odpowiedzialność na członków zarządu, konieczne jest wydanie decyzji o umorzeniu postępowania egzekucyjnego?

ODPOWIEDŹ: Nie, nie jest to konieczne.

W orzecznictwie podkreśla się, że bezskuteczność egzekucji wobec spółki – co warunkuje przeniesienie odpowiedzialności – następuje na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu.

NSA np. w wyroku z 25 marca 2014 r., sygn. akt I GSK 1024/12, stwierdził, że o bezskuteczności postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 116 ordynacji podatkowej nie musi przesądzać wyłącznie umorzenie postępowania egzekucyjnego oraz wydanie formalnego postanowienia w sprawie umorzenia tego postępowania. Mogą za tym przemawiać inne działania organu egzekucyjnego, muszą one jednak nie pozostawiać żadnych wątpliwości co do tego, że egzekwowana wierzytelność nie może być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki. Możliwe jest stwierdzenie, że egzekucja jest bezskuteczna, gdy przeciwko spółce została już wcześniej przeprowadzona egzekucja zaległości podatkowych/składkowych lub też nawet innych wierzytelności niemających charakteru publicznoprawnego.

Sąd Najwyższy w wyroku z 2 marca 2022 r., sygn. akt III USKP 115/21, podkreślił, że z art. 116 ordynacji podatkowej nie wynika jeden wiążący metodycznie i merytorycznie model prowadzenia egzekucji. Chodzi o postępowanie właściwe dla danej sytuacji.

• Niespłacanie części zobowiązań

PYTANIE 4:

Spółka nie reguluje tylko niektórych swoich zobowiązań, a jednocześnie ma majątek, z którego może pokrywać swoje zobowiązania. Spółka ma coraz większe zaległości także w ZUS. Czy członek zarządu powinien wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, żeby uwolnić się od ewentualnej odpowiedzialności za zaległości składkowe?

ODPOWIEDŹ: Aby określić, czy dłużnik jest niewypłacalny, nieistotne jest, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych, czy też tylko niektórych z nich. Nie jest ważny także rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. Bez znaczenia pozostaje też przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn. Dla określenia, czy istnieją podstawy ogłoszenia upadłości, fundamentalne znaczenie ma wyłącznie ustalenie, czy dłużnik nie wykonuje tych zobowiązań, które są wymagalne (wyrok WSA w Gdańsku z 5 czerwca 2024 r., sygn. akt I SA/Gd 238/24).

Zdaniem WSA skoro złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest determinowane zaprzestaniem wykonywania wymagalnych zobowiązań, to zbędne jest ustalanie, jaka jest wartość majątku spółki i jaka jest jej kondycja finansowa. Nawet w przypadku dobrej kondycji finansowej spółki, ale przy jednoczesnym niewykonywaniu wymagalnych zobowiązań, następuje niewypłacalność i obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania naprawczego. Ustawodawca nie powiązał stanu niewypłacalności ze stanem majątku dłużnika, lecz z konkretnym zaniechaniem, tj. z zaprzestaniem płacenia długów.

Dla stwierdzenia przesłanek niewypłacalności nie ma znaczenia również to, czy niewykonane zobowiązania mają charakter prywatnoprawny czy publicznoprawny, a więc np. ze składek (WSA w wyroku z Gliwicach z 4 czerwca 2024 r., sygn. akt I SA/Gl 212/24). Nie można różnicować zobowiązań pieniężnych ze względu na źródło, ich naturę (cywilnoprawne czy publicznoprawne). Wniosek o upadłość powinien być bowiem zgłoszony w takim czasie, żeby wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociażby tylko częściowego zaspokojenia z majątku spółki.

• Były członek zarządu

PYTANIE 5:

ZUS wydał decyzję przenoszącą odpowiedzialność za zaległości składkowe na osobę, która od dawna nie jest członkiem zarządu. Podczas pełnienia funkcji całość obsługi kadrowo-płacowej wykonywała firma zewnętrzna. Zdaniem członka zarządu stan finansów spółki był wówczas zadowalający. Czy te argumenty pozwolą mu się zwolnić z odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: W tej sytuacji należy rozważyć, czy członek zarządu nie ponosi winy w niezłożeniu wniosku o upadłość spółki.

Warto przywołać w tym miejscu wyrok WSA w Warszawie z 28 lutego 2024 r., III SA/Wa 2662/23. Sąd stwierdził w nim, że decydujące znaczenie przy ocenie przesłanki braku winy ma staranność w prowadzeniu spraw spółki. Argumenty skarżącego o dobrej sytuacji finansowej spółki w czasie, w którym pełnił on funkcję, mogą jedynie wspierać tezę, że skarżący nie ponosi odpowiedzialności za złożenie wniosku w czasie właściwym, bowiem przyczyną powstania zaległości była nierzetelna firma księgowa. W przekonaniu sądu istotne dla rozstrzygnięcia tej sprawy jest to, czy skarżącemu nie można przypisać winy w wyborze bądź nadzorze firmy księgowej, biorąc pod uwagę krótki czas sprawowania funkcji i początkowy etap działalności spółki.

• Czas na wydanie decyzji

PYTANIE 6:

Członek zarządu przestał pełnić swoją funkcję rok temu. Okazało się, że w tym czasie spółka miała zaległości składkowe. Ile czasu ma ZUS na wydanie ewentualnej decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności na tę osobę?

ODPOWIEDŹ: Zgodnie z art. 118 par. 1 ordynacji podatkowej nie można wydać decyzji o odpowiedzialności składkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość składkowa, upłynęło pięć lat. Z kolei przedawnienie zaległości składkowych wynikających z takiej decyzji następuje po upływie pięciu lat do końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana (art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

• Wina

PYTANIE 7:

Spółka ma duże zaległości składkowe. Wniosek o ogłoszenie upadłości został zgłoszony o kilka miesięcy za późno. ZUS wydał decyzję przenoszącą odpowiedzialność na członka zarządu, który argumentuje, że wniosek nie został celowo złożony zbyt późno. Czy ma to znaczenie dla jego odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: Jak wskazuje orzecznictwo, wina w ujęciu art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej to zarówno wina umyślna i związana z nią świadomość istnienia wymagalnych zobowiązań, jak i wina nieumyślna w postaci niedbalstwa, które zakłada brak świadomości co wysokości wymagalnych zobowiązań (wyrok NSA z 5 lutego 2025 r., sygn. akt III FSK 1092/23). Chodzi tu o obiektywne standardy staranności.

Dla wykazania tej przesłanki uwalniającej członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania spółki nie wystarczy subiektywne poczucie braku winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość.

• Pełnienie obowiązków po rezygnacji

PYTANIE 8:

Członek zarządu zrezygnował z pełnionej funkcji, ale mimo to prowadził sprawy spółki. W tym czasie nie regulowała ona zobowiązań składkowych. Za jaki okres może zostać obciążony odpowiedzialnością?

ODPOWIEDŹ: Członek zarządu może zostać obciążony odpowiedzialnością za zaległości powstałe w okresie rzeczywistego pełnienia obowiązków.

Zgodnie z art. 116 par. 2 ordynacji podatkowej odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu.

W orzecznictwie wskazuje się, że znaczenie ma rzeczywiste pełnienie obowiązków, a nie samo złożenie rezygnacji. NSA w wyroku z 24 maja 2024 r., sygn. akt III FSK 392/22, stwierdził, że członek zarządu, składając rezygnację, nie może uciec od odpowiedzialności na podstawie art. 116 ordynacji podatkowej, gdy nadal faktycznie pełni funkcję zarządu w spółce.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 lipca 2024 r., sygn. akt III USK 189/23, chodzi tu o sytuację, gdy funkcja nadal jest sprawowana przez członka zarządu, choć złożył rezygnację, a nie został powołany inny członek zarządu.

Warto dodać, że zasada ta nie dotyczy zaległości podatkowych (składkowych), których termin płatności na podstawie porozumienia (układu ratalnego) został pomiędzy stronami ustalony w odmienny sposób i które były regulowane (wyrok WSA w Gdańsku z 10 grudnia 2024 r., sygn. akt I SA/Gd 692/24).

• Wysokość zadłużenia

PYTANIE 9:

Członkowi zarządu doręczono decyzję, w której ZUS stwierdził jego odpowiedzialność za zadłużenie składkowe spółki. Adresat decyzji nie zgadza się z wysokością kwoty wskazanej w decyzji. Czy może zakwestionować decyzję?

ODPOWIEDŹ: Nie, członek zarządu nie ma możliwości kwestionować wysokości zadłużenia w odwołaniu od decyzji przenoszącej odpowiedzialność.

Dokładniej wyjaśnił to WSA w Gdańsku w wyroku z 3 września 2024 r., sygn. akt I SA/Gd 397/24, który co prawda dotyczy zaległości podatkowych, ale te same zasady można przenieść na zaległości składkowe. WSA stwierdził, że postępowanie w sprawie orzeczenia odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości podatkowe spółki nie służy do weryfikowania ostatecznej decyzji określającej zaległość podatkową (odpowiednio – składkową), która stanowi podstawę do wydania decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności na członka zarządu. Zasadność, wymagalność i wykonalność zobowiązania samego podatnika (a więc spółki) nie podlega rozstrzygnięciu w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności osoby trzeciej, gdy wymiar tego podatku (odpowiednio – składek) został określony w ramach decyzji kształtującej zobowiązanie podatkowe podatnika.

Tak samo w sprawach składkowych ZUS wydaje decyzję określającą zobowiązanie składkowe. Jest to decyzja deklaratoryjna, a więc jedynie potwierdzająca istniejące zadłużenie. Adresat decyzji, a więc płatnik (spółka), może decyzję kwestionować. Decyzja w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na członka zarządu dotyczy zatem już innej kwestii i opiera się na decyzji stwierdzającej wysokość zaległości.

• Wskazanie mienia spółki

PYTANIE 10:

Członek zarządu wskazał ZUS mienie spółki, z którego może być przeprowadzona egzekucja. Mimo to ZUS uznał go za osobę odpowiedzialną za zadłużenie składkowe. Czy miał do tego prawo?

ODPOWIEDŹ: Tak, istotny jest zakres zaspokojenia zaległości, a nie samo wskazanie mienia spółki.

Jak wynika z art. 116 ordynacji podatkowej, członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności za zaległości, jeśli wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Możliwość uwolnienia się przez członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania spółki istnieje wówczas, gdy wskaże on istnienie takiego majątku spółki, z którego egzekucja jest faktycznie możliwa, co w praktyce oznacza, że egzekucję można realnie przeprowadzić i skutkuje zaspokojeniem wierzyciela (ZUS). Tak więc tylko realne mienie, dokładnie zidentyfikowane i istniejące w momencie, w którym toczy się postępowanie dotyczące przeniesienia odpowiedzialności, wypełnia przesłankę zwalniającą od odpowiedzialności (wyrok WSA w Białymstoku z 22 stycznia 2025 r., sygn. akt I SA/Bk 403/24).

Jak wyjaśnił SN w postanowieniu z 2 marca 2022 r., sygn. akt III USK 330/21, takim konkretnym składnikiem majątkowym, który nadaje się do efektywnej egzekucji, mogą być również wierzytelności spółki, ale tylko takie, które są stwierdzone i pewne w dacie wydawania decyzji, tzn. wynikają z orzeczenia sądu, zawartej ugody sądowej czy uznania długu i które mogą być dochodzone w ramach prowadzonej egzekucji.

• Poszukiwanie składników majątku

PYTANIE 11:

ZUS wydał decyzję, w której stwierdził, że członek zarządu jest odpowiedzialny za zaległości składkowe spółki. Członek zarządu w odwołaniu zarzucił ZUS, że organ wydał decyzję, mimo że wcześniej nie poszukiwał składników majątku spółki, z których mogłaby być przeprowadzona egzekucja, ani nie wykazał winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Czy może to być podstawą do zwolnienia z odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: Nie, na ZUS nie ciążą w trakcie postępowania o wydanie decyzji w sprawie przeniesienia odpowiedzialności za zaległości składkowe obowiązek poszukiwania składników majątku, z którego można by przeprowadzić skuteczną egzekucję, ani obowiązek wykazywania winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Jak stwierdził NSA w wyroku z 22 marca 2022 r., sygn. akt III FSK 424/21, sytuacja, w której organ z urzędu musiałby poszukiwać majątku, który spółka może posiadać, nie mieści się w pojęciu „wykazania mienia spółki”, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Postępowanie dotyczące odpowiedzialności członka zarządu nie służy poszukiwaniu jakiegokolwiek mienia, które mogłoby go uwolnić od odpowiedzialności. Mienie musi wskazać konkretnie członek zarządu.

Organ, orzekając o odpowiedzialności członka zarządu na mocy art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej ma natomiast obowiązek wykazać jedynie fakt sprawowania tej funkcji przez osobę, o której odpowiedzialności orzeka oraz okoliczność, że egzekucja z majątku danego podmiotu okazała się bezskuteczna (tak NSA w wyroku z 16 marca 2023 r., sygn. akt III FSK 4516/21).

• Podział obowiązków

PYTANIE 12:

Spółka z o.o. ma wielomiesięczne zaległości w zapłacie składek. Tylko jeden z członków zarządu miał w zakresie obowiązków nadzór nad sytuacją finansową spółki. Czy pozostali członkowie zarządu również mogą zostać obciążeni odpowiedzialnością za zaległości składkowe? Czy można uznać, że nie ponoszą winy za niezłożenie wniosku o upadłość?

ODPOWIEDŹ: Ordynacja podatkowa nie przewiduje zwolnienia z odpowiedzialności członków zarządu, którzy nie mieli w zakresie obowiązków nadzoru nad sytuacją finansową spółki. Członek zarządu nie może powoływać się na brak wiedzy co do stanu finansów spółki, w tym o zaległościach składkowych.

Potwierdza to powszechnie orzecznictwo. I tak, NSA w wyroku z 27 sierpnia 2024 r., sygn. akt III FSK 257/24, stwierdził, że o braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie może decydować wewnętrzny podział obowiązków w zarządzie spółki, czy też brak wiedzy członka zarządu o sytuacji finansowej spółki. Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość może być odnoszony do sytuacji wyjątkowych – gdy członek zarządu nie ma wiedzy co do rzeczywistej sytuacji w zakresie płacenia zobowiązań przez spółkę z uzasadnionych (obiektywnie) przyczyn i przy dołożeniu należytej staranności nie może tej wiedzy uzyskać albo podjąć stosownych działań.

NSA podkreślił, że charakter prawny funkcji członka zarządu wiąże się ze zwiększonym zakresem odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności za skutki działań kierowanej osoby prawnej. Osoba, która godzi się pełnić funkcję członka zarządu, przyjmuje na siebie również ryzyko, że będzie odpowiadała za zobowiązania podatkowe (składkowe).

Potwierdził to również WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 25 lipca 2024 r., sygn. akt I SA/Go 108/24, który stwierdził, że „z całą pewnością nie stoi na przeszkodzie przeniesieniu odpowiedzialności istnienie wewnętrznych podziałów obowiązków między członkami zarządu, czy też sytuacja, gdy członek zarządu dobrowolnie ogranicza swoje możliwości działania, np. nie wypełnia obowiązków.”

Warto jednak przy tym zwrócić uwagę na wyrok NSA z 12 marca 2025 r., sygn. akt III FSK 1308/24, który co prawda stwierdził, że podział obowiązków w spółce co do zasady nie wpływa na zakres odpowiedzialności członka zarządu za zaległości, ale nie można jednak wykluczyć sytuacji, gdy członek zarządu nie mógł wiedzieć o rzeczywistej sytuacji spółki. Kluczowe są w tym zakresie okoliczności faktyczne danej sprawy, a w szczególności to, czy i kiedy członek zarządu mógł – przy dochowaniu należytej staranności – powziąć wiedzę o stanie niewypłacalności spółki, a jeśli tak, to czy złożenie wniosku o upadłość spółki było obiektywnie możliwe. Teoretycznie zatem można wyobrazić sobie sytuację, w której członek zarządu w związku z konfliktem w spółce mógłby mieć celowo blokowany dostęp do informacji o stanie spółki, co mogłoby prowadzić do stwierdzenia, że nie ma jego winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

• Wierzytelność a egzekucja

PYTANIE 13:

Członek zarządu wskazał ZUS wierzytelności spółki, z których jego zdaniem mogła być prowadzona egzekucja. Czy każda wierzytelność może być przedmiotem egzekucji?

ODPOWIEDŹ: Nie, nie każde wskazanie wierzytelności zadłużonej spółki umożliwi zwolnienie się z odpowiedzialności za zaległości składkowe. W orzecznictwie podkreśla się, że chodzi o realny składnik majątku, z którego egzekucja jest możliwa. Jak podkreślił SN w postanowieniu z 8 maja 2020 r., sygn. akt I UK 195/19, nie stanowi wskazania mienia spółki w rozumieniu art. 116 par. 1 pkt 2 ordynacji podatkowej wskazanie wierzytelności, której dłużnik spółki nie spłaca i konieczne jest wszczęcie wobec niego egzekucji komorniczej. Chodzi tu o sytuację, gdy dłużnik ma wprawdzie majątek nadający się do upłynnienia, ale wiadomo, że uzyskana z tego tytułu kwota nie pokryje długu wobec spółki (płatnika) w znacznej wysokości.

• Późniejsze decyzje ZUS o zobowiązaniach płatnika

PYTANIE 14:

Członek zarządu nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, bo – jak twierdzi – podczas pełnienia przez niego funkcji nie miała ona żadnych zaległości płatniczych, w tym wobec ZUS. Jednak ZUS wydał decyzję, w której wiele osób wykonujących umowy o dzieło na rzecz spółki zostało uznanych za zleceniobiorców, co skutkowało powstaniem zaległości składkowych. Czy mimo to członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności?

ODPOWIEDŹ: Nie, w tej sytuacji członek zarządu nie zwolni się od odpowiedzialności.

Członek zarządu nie może zasłaniać się tym, że zaległości w podatku (odpowiednio także – w składkach) zostały określone dopiero w decyzjach wydanych kilka lat później (tak NSA w wyroku z 16 marca 2023 r., sygn. akt III FSK 3298/21). Zdaniem NSA późniejsze określenie tych zobowiązań przez organ potwierdza tylko, że wcześniej nie zostały one prawidłowo wykonane przez podatnika (odpowiednio – płatnika) i jako nieuiszczone w terminach płatności przerodziły się w zaległości.

Można przełożyć stanowisko NSA na sprawy składkowe. Niejednokrotnie się zdarza, że ZUS dopiero kilka lat później stwierdza, że płatnik nie zapłacił składek w pełnej wysokości. Mogą to być takie sytuacje jak opisana wyżej, a więc stwierdzenie, że umowy o dzieło w rzeczywistości były umowami zlecenia.

• Choroba w czasie pełnienia funkcji

PYTANIE 15:

Jeden z członków zarządu długo chorował, ale nie rezygnował z pełnienia swojej funkcji. ZUS obciążył go odpowiedzialnością za zaległości składkowe za ten okres. Czy członek zarządu może powołać się na swoją chorobę jako przesłankę braku winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki?

ODPOWIEDŹ: Wyjątkowo w orzecznictwie dopuszcza się możliwość zwolnienia członka zarządu z odpowiedzialności w związku z obiektywnymi przeszkodami w rzeczywistym wykonywaniu tej funkcji.

WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 25 lipca 2024 r., sygn. akt I SA/Go 108/24, stwierdził, że pełnienie funkcji członka zarządu ma charakter obiektywny: istotne jest, czy dana osoba pełniła taką funkcję faktycznie, tzn. miała nieograniczoną możliwość sprawowania funkcji niezależnie od dopełnienia wymogów formalnych. Możliwość przyjęcia, że przesłanka nie została zrealizowana, zachodzi jedynie wtedy, gdy dana osoba nie mogła wykonywać swojej funkcji ze względu na obiektywne i niedające się usunąć przeszkody, jak np. ciężka choroba wyłączająca możliwość działania.

Na ciężką chorobę jako podstawę do zwolnienia się z odpowiedzialności za zadłużenie składkowe wskazywał również NSA w wyroku z 5 lutego 2025 r., sygn. akt III FSK 1092/23. NSA stwierdził, że brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki jest kategorią obiektywną i można się na nią powoływać jedynie w sytuacji, gdy członek zarządu nie miał żadnych możliwości prowadzenia spraw spółki, a brak tych możliwości wynikał z przyczyn od niego całkowicie niezależnych, np. gdy był obłożnie chory.

SN w postanowieniu z 26 marca 2025 r., sygn. akt II USK 237/24, zwrócił dodatkowo uwagę, że jeżeli realizacja obowiązków członka zarządu napotyka na obiektywne trudności, jedynym rozwiązaniem staje się złożenie rezygnacji z tej funkcji, co powinno nastąpić niezwłocznie po zaistnieniu tego rodzaju przeszkód w pełnieniu funkcji zarzą dzającej.

NSA w wyroku z 22 marca 2022 r., sygn. akt III FSK 424/21, stwierdził natomiast, że okoliczności dotyczące stanu zdrowia oraz konieczności opieki nad chorym mężem nie wyłączają winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Zdaniem NSA jest tak, bo pełnienie funkcji członka zarządu jest dobrowolne, wymaga zgody osoby powołanej na to stanowisko, z której można zrezygnować w każdym czasie. Charakter prawny funkcji członka zarządu oznacza też zwiększony zakres odpowiedzialności, w tym tej za skutki działań kierowanej spółki, a więc i skutki działań osób w tej spółce zatrudnionych.

• Brak wiedzy o finansach

PYTANIE 16:

Członek zarządu, na którego ZUS przeniósł odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki, powołuje się w odwołaniu na brak wiedzy co do stanu jej finansów. Twierdzi, że nie ma odpowiedniego wykształcenia pozwalającego mu stwierdzić, kiedy powinien złożyć wniosek o upadłość spółki, w związku z czym nie ponosi winy za niezłożenie tego wniosku. Czy ten argument może mieć znaczenie?

ODPOWIEDŹ: Nie, członek zarządu nie może się zwolnić z odpowiedzialności, powołując się na brak wiedzy, kiedy jest właściwy moment złożenia wniosku o upadłość spółki. Na takim stanowisku stoi orzecznictwo.

Członek zarządu spółki nie może powoływać się na nieznajomość stanu finansów kierowanej przez siebie spółki jako przyczynę niezgłoszenia wniosku o upadłość lub niewszczęcia postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości. Członkowi zarządu powinien być znany na bieżąco stan finansów spółki, a co za tym idzie, możliwość zaspokojenia długów (wyrok NSA z 12 kwietnia 2024 r., sygn. akt III FSK 1184/22).

Warto również zwrócić uwagę na wyrok WSA w Bydgoszczy z 19 marca 2024 r., sygn. akt I SA/Bd 597/23. WSA uznał, że „prawnie irrelewantna jest okoliczność, że w okresie kiedy skarżący pełnił funkcję wiceprezesa zarządu, faktycznie nie wykonywał żadnych czynności i nie podejmował żadnych decyzji, jak i nie miał dostępu do dokumentów, a wszystkie sprawy spółki były prowadzone przez inną osobę”.

• Kwestionowanie egzekucji

PYTANIE 17:

W spółce była prowadzona egzekucja. Zdaniem członka zarządu, na którego przeniesiono odpowiedzialność za zaległości składkowe, egzekucja była prowadzona nieprawidłowo. Czy może to kwestionować w odwołaniu od decyzji?

ODPOWIEDŹ: Nie, nie jest to możliwe. Przeniesienie odpowiedzialności na członka zarządu następuje, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się częściowo lub w całości bezskuteczna. Celem przeniesienia odpowiedzialności jest więc odzyskanie tej części składek, której nie udało się wyegzekwować od spółki.

Bezskuteczność egzekucji w rozumieniu art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej oznacza, że w wyniku wszczęcia i przeprowadzenia przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki nie doszło do przymusowego zaspokojenia wierzyciela. Pod pojęciem bezskutecznej egzekucji należy rozumieć sytuację, w której nie ma wątpliwości, że nie zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki.

Do uznania egzekucji za bezskuteczną wystarczający jest choćby częściowy brak możliwości zaspokojenia wierzyciela. Wykazanie bezskuteczności egzekucji nie wymaga formalnego zakończenia postępowania egzekucyjnego, a okoliczność tę można wykazać za pomocą wszelkich dowodów. Dla postępowania w sprawie odpowiedzialności z art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej istotny jest jedynie rezultat działań organu egzekucyjnego oraz ustalenie, że działania te nie pozostawiają żadnych wątpliwości co do tego, iż egzekwowana wierzytelność nie może być zaspokojona z majątku spółki (wyrok WSA w Gdańsku z 8 stycznia 2025 r., sygn. akt I SA/Gd 726/24).

Jak wskazuje orzecznictwo (np. WSA w Krakowie w wyroku z 22 sierpnia 2024 r., sygn. akt I SA/Kr 146/24), na etapie orzekania o odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej nie jest dopuszczalne składanie zarzutu lub skargi na postępowanie egzekucyjne i kontrolowanie prawidłowości jego prowadzenia. Postępowanie w zakresie odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe (składkowe) spółki nie może się przeradzać w kolejną instytucję prawną, służącą kontroli prawidłowości postępowania egzekucyjnego.

Spadkobiercy - odpowiedzialność za zadłużenie składkowe

• Dziedziczenie zadłużenia

PYTANIE 18:

Zmarły przedsiębiorca miał zadłużenie składkowe. Ma kilku spadkobierców. Na jakich zasadach ZUS przenosi na nich odpowiedzialność za zadłużenie?

ODPOWIEDŹ: ZUS nie przenosi odpowiedzialności na spadkobierców, ponieważ ponoszą ją oni z mocy prawa. Decyzja ZUS ma charakter deklaratoryjny.

Zgodnie z art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej spadkobiercy przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Śmierć osoby fizycznej jest zdarzeniem prawnym, powodującym sukcesję administracyjną uniwersalną. Odpowiedzialność ocenia się według stanu prawnego na dzień otwarcia i nabycia spadku, a na zakres odpowiedzialności za długi spadkowe w sposób bezpośredni rzutuje sposób przyjęcia spadku przez spadkobierców (wyrok SN z 5 czerwca 2024 r., sygn. akt I USKP 91/23).

SN podkreśla, że choć odpowiedzialność za zobowiązania składkowe powstaje z mocy prawa, a decyzja organu podatkowego (rentowego) wydawana w tym zakresie ma charakter deklaratoryjny, to jednak jest ona niezbędna. Na orzekanie w odrębnych decyzjach o odpowiedzialności spadkobierców wskazuje wyraźnie art. 100 par. 1 ordynacji podatkowej. Nakazuje on wydanie odrębnej decyzji dla każdego spadkobiercy. Zgodnie z nim organ podatkowy (odpowiednio – ZUS) orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji.

Decyzja o odpowiedzialności spadkobierców powinna uwzględniać zakres odpowiedzialności każdego ze spadkobierców, co oznacza, że w stosunku do spadkobierców, którzy nie dokonali działu spadku, organ powinien wydać decyzję o odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe w pełnej wysokości w odniesieniu do każdego ze spadkobierców. Rozstrzygnięcie o zakresie odpowiedzialności każdego ze spadkobierców jest niepełne, jeżeli nie określa solidarności tej odpowiedzialności. Solidarny charakter odpowiedzialności danego dłużnika powinien być jednoznacznie sformułowany w rozstrzygnięciu decyzji, w przeciwnym razie nie ma pewności respektowania zasady, iż zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (wyrok SA w Łodzi z 27 czerwca 2013 r., sygn. akt III AUa 1513/12).

• Spór o wysokość składek

PYTANIE 19:

ZUS obliczył zadłużenie zmarłego przedsiębiorcy. Czy spadkobiercy mogą kwestionować jego wysokość?

ODPOWIEDŹ: Tak, jest to możliwe.

Śmierć osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą powoduje sukcesję administracyjną uniwersalną, co oznacza, że następcy prawni płatnika (spadkodawcy) przejmują jego prawa i obowiązki przewidziane w przepisach ubezpieczeniowych, czyli wchodzą w sytuację prawną spadkodawcy.

W razie kwestionowania zakresu odpowiedzialności przez spadkobierców za zaległości składkowe mogą oni powoływać się na prawa spadkodawcy i tylko w takim zakresie kwestionować wymierzone składki, w jakim mógłby to czynić spadkodawca (SA w Szczecinie w wyroku z 20 czerwca 2013 r., sygn. akt III AUa 90/13).

• Odrzucenie spadku

PYTANIE 20:

Spadkobierca przedsiębiorcy, który miał zadłużenie składkowe, zamierza odrzucić spadek. Czy będzie to miało wpływ na jego ewentualną odpowiedzialność za zadłużenie spadkodawcy?

ODPOWIEDŹ: W zakresie odpowiedzialności spadkobierców dłużnika za zobowiązania składkowe stosuje się przepisy kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 ordynacji podatkowej w związku z art. 1015 par. 1–2 k.c. i art. 1034 par. 1 k.c.).

Spadkobiercy zmarłego dłużnika mają możliwość odrzucenia spadku i wówczas nie odpowiadają za długi spadkodawcy. Mogą też przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, przez co ograniczą swoją odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego do stanu czynnego spadku (SA w Łodzi w wyroku z 15 stycznia 2013 r., sygn. akt III AUa 534/12).

Zgodnie z art. 1015 par. 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Zgodnie zaś z art. 1030 k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, zaś od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za nie z całego swego majątku.

W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia (art. 1031 par. 1 k.c.) W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Zgodnie z art. 1031 par. 2 k.c. powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca:

• podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych, albo
• podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. ©℗