Projekty nowych podstaw programowych zaprezentowane przez IBE

We wtorek Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy poinformował o zakończeniu prac nad projektami nowych podstaw programowych dla przedszkola i większości przedmiotów w szkołach podstawowych. Przygotowanie nowej podstawy programowej to etap reformy zapowiadanej przez ministerstwo edukacji.

Projekty Instytut ma przekazać Ministerstwu Edukacji Narodowej. MEN po przeprowadzeniu konsultacji społecznych zdecyduje o ostatecznym kształcie podstaw programowych dla szkoły podstawowej, w tym o podstawie programowej języka polskiego. Rozporządzenie MEN określi co uczeń powinien umieć z określonego przedmiotu po danym etapie edukacyjnym; każdy przedmiot jest opisywany osobno.

IBE-PIB na swojej stronie internetowej opublikował przygotowane przez ekspertów projekty podstaw do przedmiotów: wychowanie przedszkolne, edukacja wczesnoszkolna, edukacja dla bezpieczeństwa, edukacja obywatelska, etyka, historia, informatyka, język polski, język obcy – nowożytny, język mniejszości narodowej lub etnicznej, język regionalny – język kaszubski, kształcenie ogólne w szkole podstawowej, matematyka, muzyka i zajęcia praktyczno-techniczne.

W projekcie podstawy programowej każdego przedmiotu wskazano cele, opisano specyfikę i strukturę przedmiotu, efekty uczenia się, określono wymagania w zakresie doświadczeń edukacyjnych i warunki realizacji przedmiotu.

Język polski po nowemu - przygotowanie do życia społecznego

„Edukacja polonistyczna odgrywa kluczową rolę w procesie poznawania i rozumienia rzeczywistości oraz budowania tożsamości i relacji społecznych. W obliczu przemian współczesnego świata przedmiot ten stanowi pomost między tradycyjną kulturą pisma a nowymi formami przekazów audialnych i audiowizualnych” – napisano w projekcie podstawy programowej języka polskiego. Wskazano, że lekcje języka polskiego w szkole podstawowej służą przede wszystkim przygotowaniu do aktywnego i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym. „Realizują to poprzez rozwijanie niezbędnych kompetencji fundamentalnych (językowych i cyfrowych) i przekrojowych, a także sprawczości uczniów” – zaznaczono.

Wskazano też, że kluczowe w nauczaniu przedmiotu są interdyscyplinarność i otwarcie na wykorzystanie różnorodnych kontekstów w interpretacji wypowiedzi. Edukacja polonistyczna obejmuje także edukację medialną, filmową i teatralną. Dodano, że wiąże się to z rozwijaniem krytycznego odbioru przekazów i odpowiedzialnym korzystaniem z technologii cyfrowych. Wyjaśniono, że pozwala to na przygotowanie do funkcjonowania w świecie łączącym tradycyjne i nowoczesne formy komunikacji.

Efekty uczenia się zostały podzielone na siedem obszarów odpowiadających najważniejszym umiejętnościom kształconym na lekcjach języka polskiego: komunikację, odbiór, świadomość językową, tworzenie wypowiedzi, autorefleksję i tworzenie tożsamości, elementy edukacji medialnej i praktyki lekturowe. W ramach przedmiotu realizowane są także moduły: kulturowy, medialny, filozoficzny.

Nowe zasady doboru lektur

W ramach praktyk lekturowych w klasach IV-VI uczeń ma zapoznać się z wybranymi fragmentami Biblii, w tym opisem stworzenia świata oraz przypowieściami o miłosiernym Samarytaninie i o synu marnotrawnym; wybranymi mitami greckimi, w tym: o stworzeniu świata, o Syzyfie, o Dedalu i Ikarze, o Demeter i Korze; baśniami i legendami ważnymi dla kultury światowej, europejskiej, narodowej i regionalnej. Uczeń czyta krótsze teksty literackie, w tym utwory narracyjne i liryczne, także o charakterze patriotycznym, takie jak „Mazurek Dąbrowskiego” Józefa Wybickiego i „Rota” Marii Konopnickiej oraz zapoznaje się z tekstami kultury należącymi do różnych sztuk, w tym filmu, teatru, malarstwa, rzeźby, muzyki, komiksu.

Uczeń ma też przeczytać w każdym roku szkolnym nie mniej niż cztery dłuższe teksty literackie dla dzieci i młodzieży wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów, wśród których znajdują się teksty poruszające zagadnienia bliskie doświadczeniom uczniów, takie jak: dom, rodzina, relacje rówieśnicze, przyjaźń, emocje, relacje człowieka i natury, różnorodność, wspólnotowość.

W ramach praktyk lekturowych w klasach VII-VIII uczeń ma przeczytać obowiązkowo następujące teksty z klasyki literatury polskiej: Jan Kochanowski – Tren VII, VIII, wybrane fraszki; Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Adam Mickiewicz – „Dziady, część II”, „Reduta Ordona”, „Śmierć pułkownika”, „Pan Tadeusz” (Inwokacja), wybrana ballada; Juliusz Słowacki – „Balladyna”; wybrana nowela Bolesława Prusa lub Henryka Sienkiewicza; Aleksander Kamiński – „Kamienie na szaniec”; wybrane opowiadanie lub jednoaktówka Sławomira Mrożka; wybrane opowiadanie Idy Fink.

Także na tym etapie edukacyjnym uczeń ma przeczytać też w każdym roku szkolnym nie mniej niż cztery dłuższe utwory literackie, w tym: wskazane teksty obowiązkowe i wybrane wspólnie przez nauczyciela i uczniów (teksty epickie reprezentujące różne sposoby prowadzenia narracji; utwory należące do literatury gatunkowej, np. fantasy, science fiction, kryminalne, przygodowe, obyczajowe) oraz teksty z kanonu literatury światowej.

Uczeń ma się także zapoznać ze zróżnicowanymi tematycznie i gatunkowo tekstami, w tym z wybranymi utworami poetyckimi Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Julii Hartwig, Zbigniewa Herberta, Marii Konopnickiej, Urszuli Kozioł, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Agnieszki Osieckiej, Haliny Poświatowskiej, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Wisławy Szymborskiej, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz z wypowiedziami i przekazami medialnymi: relacjonującymi (np. wiadomość prasowa, reportaż, sprawozdanie), wyrażającymi stanowisko (np. felieton, przemówienie), popularnonaukowymi i filozoficznymi.

W projekcie podstawy programowej zamieszczono listę 108 przykładowych tekstów do omówienia w klasach IV-VIII w ramach praktyk lekturowych. Wśród nich jest 76 tekstów narracyjnych i dramatycznych, 5 antologii i wyborów tekstów oraz 28 tekstów publicystycznych, popularnonaukowych, filozoficznych, biograficznych i literatury faktu.

Wśród tekstów narracyjnych i dramatycznych na liście są m.in. takie pozycje z literatury polskiej: Henryk Sienkiewicz – „Krzyżacy”, „W pustyni i w puszczy”, „Quo vadis”; Stefan Żeromski – „Syzyfowe prace”, „Siłaczka”; Aleksander Fredro – „Zemsta”, „Śluby panieńskie”; Janusz Korczak – „Król Maciuś Pierwszy”, „Bankructwo małego Dżeka”; Bolesław Leśmian – „Klechdy sezamowe”; Kornel Makuszyński – wybrana powieść; Stanisław Lem – „Cyberiada”, „Bajki robotów”; Małgorzata Musierowicz – wybrana powieść z cyklu „Jeżycjada”; Edmund Niziurski – „Sposób na Alcybiadesa”; Jacek Dukaj – „Wroniec”; Melchior Wańkowicz – „Bitwa o Monte Cassino”, „Ziele na kraterze”.

Na liście propozycji są też teksty z literatury światowej: Carlo Collodi „Pinokio”; Alan Aleksander Milne „Kubuś Puchatek”; Frances Hodgson Burnett – „Tajemniczy ogród” lub inna powieść; Lewis Carroll „Alicja w Krainie Czarów”; Aleksander Dumas „Trzej muszkieterowie”; Selma Lagerlöf „Cudowna podróż”; Joseph Rudyard Kipling „Księga dżungli”; Antoine de Saint-Exupéry „Mały Książę”; Clive Staples Lewis – wybrana powieść z cyklu „Opowieści z Narnii”; Astrid Lindgren – „Bracia Lwie Serce”, „Ronja, córka zbójnika”; Ferenc Molnár „Chłopcy z Placu Broni” („Chłopcy z ulicy Pawła”); Lucy Maud Montgomery „Ania z Zielonego Wzgórza” („Anne z Zielonych Szczytów”); Mark Twain „Przygody Tomka Sawyera”; John Ronald Reuel Tolkien „Hobbit, czyli tam i z powrotem”; Michael Ende – „Momo”, „Niekończąca się historia”; Ursula K. Le Guin „Czarnoksiężnik z Archipelagu”; J.K. Rowling – wybrana powieść o „Harrym Potterze”, a także George Orwell „Folwark zwierzęcy” i William Shakespeare „Romeo i Julia”, „Sen nocy letniej”.

„W klasach IV–VI poprzez praktykę komunikacyjną i doświadczenia czytelnicze budowane są fundamenty edukacji polonistycznej. Uczniowie poznają różnorodne teksty dostosowane do ich możliwości, co wspiera rozwój ich zainteresowań czytelniczych. W klasach VII–VIII wzrasta poziom złożoności pracy z tekstami i przekazami medialnymi przy jednoczesnym wprowadzaniu elementów wiedzy teoretycznej. Tam, gdzie to konieczne, uczniowie posługują się stosownymi terminami. Na tym etapie zapoznają się także z tekstami literackimi wskazanymi w podstawie programowej jako obowiązkowe” – czytamy w projekcie podstawy.

„Zaproponowana lista tytułów obejmuje wybrane dzieła klasyki polskiej, umożliwiając uczniom zaznajomienie się z różnymi zjawiskami literackimi istotnymi dla kultury polskiej. W procesie dydaktycznym ważne jest także zapewnienie nauczycielom i uczniom swobody w doborze tekstów poza lekturami obowiązkowymi oraz wystarczającego czasu na ich pogłębioną analizę. Takie podejście sprzyja rozwijaniu kreatywności, samodzielności myślenia i sprawczości. Jednocześnie umożliwia dostosowanie procesu uczenia się do indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów” – zaznaczono.

Czego i jak będą uczyć się uczniowie?

W podstawie programowej określono też wymagania w zakresie doświadczeń edukacyjnych. Uczniowie w klasach IV-VI i VII-VIII mają w grupach stworzyć i zaprezentować krótki spektakl (np. przedstawienie teatralne, film, teledysk, słuchowisko lub podcast) na podstawie wybranej baśni, legendy, mitu lub innego tekstu literackiego, samodzielnie adaptując treść i wybierając formę artystyczną. Mają też raz w roku szkolnym uczestniczyć w spektaklu teatralnym, np. w teatrze tradycyjnym, muzycznym, lalek lub w innym wydarzeniu kulturalnym, jak koncert lub wystawa na żywo lub online.

Uczniowie klas IV-VI mają też zrealizować projekt twórczy związany z przeczytaną lekturą (np. przygotować konkurs lub grę fabularną opartą na fabule dzieła, stworzyć nowe okładki lub obwoluty korelujące z treścią, opracować komiks na podstawie tekstu, odegrać scenki lub przygotować improwizacje na podstawie lektury) oraz mają w grupach zaprojektować i zrealizować projekt czytelniczy. Z kolei uczniowie klas VII-VIII mają uczestniczyć w zorganizowanej dyskusji lub debacie (np. oksfordzkiej, „za i przeciw”, sokratejskiej, panelowej) na temat związany z przeczytaną lekturą. Uczeń ma też raz w roku szkolnym samodzielnie przygotować i przedstawić przegląd prasy, mediów i innych źródeł na zadany temat.

Projekty podstaw IBE-PIB ma przekazać Ministerstwu Edukacji Narodowej. MEN po przeprowadzeniu konsultacji społecznych zdecyduje o ostatecznym kształcie podstaw programowych dla szkoły podstawowej.

Prace nad 22 projektami podstaw programowych dla przedszkola i szkoły podstawowej rozpoczęły się w marcu 2025 r. Ich autorów IBE-PIB wyłonił w ogólnopolskiej rekrutacji. Projekty przeszły proces recenzji. Każdą podstawę oceniało niezależnie co najmniej czterech ekspertów – nauczycieli i ekspertów dziedzinowych. (PAP)

dsr/ joz/ ktl/