Matura 2024. Jak dobrze napisać na egzaminie wypracowanie? Cztery porady od polonistki

Już we wtorek 7 maja o godz. 9:00 rozpocznie się matura pisemna z języka polskiego na poziomie podstawowym. Egzamin składa się z trzech części, w tym z wypracowania. Jak napisać je dobrze? Nasza ekspertka, Aneta Antosiak, nauczycielka języka polskiego, przygotowała kilka porad, które pomogą w wykonaniu tego zadania.

Matura z języka polskiego: wypracowanie

- Wypracowanie wydaje się wielu uczniom tajemną układanką, tymczasem wystarczy kilka najważniejszych zasad, by złapać punkty niczym niegdyś pokemony podczas spaceru – mówi polonistka Aneta Antosiak. I przedstawia kilka cennych rad.

Pierwsza rada: dokładnie przeczytaj temat wypracowania

Przypomnienie, że należy dokładnie przeczytać temat, wydaje się banalne, ale to pierwszy powód, dla którego punkty uciekają w błyskawicznym tempie z maturalnego arkusza. W formule 2023 piszesz wypracowanie argumentacyjne. To powoduje, że tematy są trochę inne niż podczas poprzedniej matury. Wcześniej bardzo często pytano CZY (np. czy człowiek potrafi być dla drugiego człowieka bohaterem), a uczeń mógł wybrać jedną z trzech opcji (tak, nie, zależy) i ją uzasadnić. To nie dotyczy Twojej matury.

Zamiast CZY w Twoim wypracowaniu może pojawić się myślnik albo A.

Wierność tradycji a szukanie nowych dróg – różne postawy życiowe.

Przy takich tematach powinieneś odnieść się w rozważaniach do obu elementów (wierności tradycji i szukania nowych dróg). Mogą one pojawić się w każdym przywołanym przez ucznia utworze, ale też poprawna jest wersja, gdy jeden utwór skupia się na wierności tradycji, a drugi – szukaniu nowych dróg.

Oczywiście, możesz ostatecznie zająć stanowisko, że jedna z tych postaw jest bardziej właściwa czy też skuteczna w życiu, ale w rozważaniach zastanów się nad obiema. Co się stanie, gdy miłość do tradycji nakaże ci wyznawanie jej wierności przez całą pracę? Stracisz minimum 4 punkty.

Za każdym razem warto sobie podkreślać słowa kluczowe w wypracowaniu, to da ci gwarancję, że nic nie pominąłeś.

Przykład: Trzeźwy racjonalista – niepoprawny marzyciel. Jak wybór postawy życiowej wpływa na losy człowieka i jego relacje z innymi ludźmi?

• Czy napisałem o „trzeźwym racjonaliście”?
• Czy napisałem o „niepoprawnym marzycielu”?
• Czy napisałem o wpływie wybranej postawy na losy człowieka?
• Czy napisałem o wpływie wybranej postawy na relacje z innymi?

Tematy maturalne nie muszą zawierać dwóch elementów, ale powyższa checklista zawsze działa. W grudniu 2023 uczniowie pisali o „Niebezpieczeństwie idealizowania rzeczywistości.” (Czy napisałem o idealizowaniu rzeczywistości? Czy poruszyłem kwestię niebezpieczeństw?)

Pamiętaj: W Formule 2023 należy poddać rozważaniom każdy element tematu.

Druga rada: rozplanuj pracę

Poniższa propozycja jest jedną z wielu. Gwarantuje ci skuteczność w zachowaniu logiki w wypracowaniu.

• Krok 1. Znajdź dwa przykłady i dwa konteksty.
• Krok 2. Na ich podstawie zbuduj argumenty.
• Krok 3. Przyjrzyj się argumentom i połącz je w spójne stanowisko. Dopiero teraz zacznij pisać wypracowanie.

Zobacz, jak może to wyglądać w praktyce.

Temat: Różne postawy ludzi wobec własnych błędów.

Krok 1. Przykłady i konteksty:

• Balladyna – zabicie Aliny przez bohaterkę, podjęcie decyzji, że nie przyzna się do zbrodni (możliwy kontekst: dotyczący moralności ludowej: każda wina pociąga za sobą nieuchronnie surową karę),
• Pan Tadeusz – Jacek Soplica po zabiciu Horeszki postanawia się zmienić i próbuje odkupić swoją winę,
• Odprawa posłów greckich – dodatkowy utwór jako kontekst, Aleksander, który z pobudek egoistycznych dąży do zostawienia Heleny w Troi kosztem dobra miasta.

Krok 2. Argumenty

• Do Balladyny: Jedną z postaw wobec błędów jest odrzucanie ich i próba zachowywania się, jakby dokonane czyny nie były w ogóle niewłaściwe.
• Do Pana Tadeusza: Zrozumienie popełnionego zła może prowadzić człowieka do chęci odkupienia dokonanego czynu.
• Do Odprawy posłów greckich: Skupienie na sobie może doprowadzić do tego, że człowiek nie jest w stanie uświadomić sobie, że popełnia błąd.

Krok 3. Stanowisko

• Literatura ukazuje nam różnorodne podejście człowieka do swoich błędów.
• Jeżeli jesteś w stanie, możesz to bardziej rozwinąć: …co może wynikać między innymi z hierarchii wartości bohatera albo otwartości na uświadomienie sobie popełnionego zła.
• Dlaczego ten plan pracy jest tak ważny? Bo rozwiązuje większość problemów, dostrzeganych przez sprawdzających i związanych z brakiem logiki (argumenty mówią o czymś innym niż podsumowanie albo, co gorsza, zaprzeczają mu, w ogóle brakuje argumentów itd.).

Pamiętaj: Twoje wypracowanie powinno być jak równanie matematyczne, stanowisko, argumenty i podsumowanie muszą być zgodne.

Trzecia rada: nie streszczaj, ale przede wszystkim argumentuj

Twoim zadaniem jest napisanie wypracowania argumentacyjnego, więc nic dziwnego, że to właśnie argumenty są wyszukiwane wśród zdań jak cenne perły. Głównym problemem spotykanym w pracach jest streszczanie. Wygląda to trochę w ten sposób:

Człowiek – istota pełna sprzeczności. (maj 2023)

Kolejnym przykładem sprzeczności jest Stanisław Wokulski. Kiedy był młody, chciał zostać studentem. Uczył się i jednocześnie pracował. Udało mu się dostać na studia, ale zrezygnował z nich i wziął udział w postaniu styczniowym. Zakończyło się to zesłaniem na Sybir. Innym przykładem jest Kordian...

Jeżeli uczeń konsekwentnie będzie tylko streszczał lektury, może zakończyć się to wyzerowaniem pracy. Egzaminator musi znaleźć w niej minimum dwa argumenty, by ją w ogóle oceniać.

Jak budować argumentację? Takim zdaniem – argumentacyjnym wytrychem w pracy z moimi uczniami jest sformułowanie: Co chcesz mi powiedzieć w związku z tym tematem?

Przykładowo, co chcesz powiedzieć mi a propos tematu: różne oblicza miłości? Że miłość potrafi prowadzić do dramatycznych wyborów? Że miłość potrafi dać szczęście? W ten sposób buduje się argumentację. Gdy już znajdziesz przykład z lektury, pamiętaj zatem, aby zadać sobie pytanie: co chcę powiedzieć przy jej pomocy a propos tematu.

Elementy streszczenia, oczywiście, mogą pojawić się w pracy w przykładzie, ale muszą być funkcjonalne (przytaczasz takie wydarzenia itp., które uzasadniają argument).

Pamiętaj: Przykład jest po to, by uzasadnić argumentację. Wypracowanie to nie kartkówka z treści lektury.

Czwarta rada: zdobądź punkty za bogatą składnię i słownictwo

Formuła 2023 pozwala na przyznanie 7 punktów za zakres i poprawność środków językowych. Wpłynie na to liczba znalezionych w pracy błędów językowych. Ale jeżeli równocześnie postawisz na zróżnicowaną składnię i leksykę, to za tę samą liczbę błędów dostaniesz 2 punkty więcej.

Brzmi tajemniczo? Ale zdobyć je można stosunkowo łatwo.

Sprawdzający uzna, że Twoja składnia jest zróżnicowana, jeżeli znajdzie u ciebie w pracy co najmniej 4 różne struktury składniowe, np. zdanie pojedyncze, zdanie złożone, zdanie wielokrotnie złożone, imiesłowowy równoważnik zdania (czyli część zdania z -ąc lub -wszy/-łszy, np. analizując ten problem), strona bierna (jest rozumiany, został zrozumiany), poprawne wprowadzanie cytatu, zdanie pytające (cóż szkodzi ci dodać pytanie retoryczne), zdanie wtrącone itd.

Z kolei leksykę uzna za zróżnicowaną, jeżeli znajdzie u ciebie np. wyrazy/wyrażenia synonimiczne (nie powtarzaj wciąż bohater, znajdź inne wyrażenia), bogatą frazeologię czy precyzyjne słownictwo (na Twoją korzyść zadziała np. nazwanie Kordiana dramatem romantycznym albo przywołanie katharsis w kontekście Antygony).

Pamiętaj: Po napisaniu pracy sprawdź, czy egzaminator doszuka się różnych struktur składniowych, a nie znajdzie za to powtórzeń.

Pisemna matura 2024 z polskiego: za co można wyzerować pracę?

Jest pięć powodów, które mogą się do tego przyczynić.

1. Błąd kardynalny – Formuła 2023 traktuje tę kwestię łagodniej niż poprzednia, co wynika z faktu, że obecnie uczniów obowiązuje o wiele dłuższa lista utworów. Błąd kardynalny musi być poważnym błędem rzeczowym i dowodzić zupełnej nieznajomości lektury w całości (nie można wyzerować pracy za pomyłkę w utworze poznawanym we fragmentach).

Przykład:

Było to źródłem dylematów pana Tadeusza. Z jednej strony chciał poświęcić się pracy społecznej, z drugiej – nie mógł zapomnieć o Łęckiej, którą spotkał przypadkiem w Paryżu. Jednocześnie czuł się winny wobec Zosi, która darzyła go szczerym uczuciem i chciała zatrzymać w Warszawie. Wiedział jednak, że jej matka, pani Barykowa, nie pozwoli na ślub ze skromnym kupcem. Ostatecznie decyduje się na związek z Aldoną, porzuconą przez męża, który wolał zwiedzać zakony krzyżackie w północnej Polsce.

2. Pominięcie w wypracowaniu lektury obowiązkowej.

3. Praca jest zupełnie nie na temat.

4. Praca nie zawiera argumentacji (tylko np. same streszczenia).

5. W wypracowaniu znajdują się wulgaryzmy albo propagowane jest postępowanie niezgodne z prawem. W tym ostatnim przypadku praca jest analizowana i może być albo wyzerowana, albo zostaną zabrane punkty za styl.

Pamiętaj: Argumentuj na temat. Z lektur obowiązkowych w całości przywołuj tylko to, czego jesteś pewien.

Wszystkim tegorocznym maturzystom polecamy zestaw testów i arkuszy egzaminacyjnych – MATURA 2024. Publikacje dostępne są na: sklep.infor.pl/matura2024