Niepełnosprawny nauczyciel może pracować więcej godzin, ale tylko za zgodą lekarza

Od 1 września obowiązuje nowelizacja Karty nauczyciela, która doprecyzowała, w jaki sposób pedagogom niepełnosprawnym w stopniu znacznym lub umiarkowanym obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin. Wprowadziła też ograniczenie, że w razie zmniejszenia pensum niepełnosprawnemu nauczycielowi nie przydziela się godzin ponadwymiarowych. W praktyce pojawiły się jednak problemy: czy pensum można nie obniżać za zgodą lekarza, a jeśli tak, to czy można wówczas przydzielać godziny ponadwymiarowe?

Zgodnie z nowym ust. 1a art. 42a ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm., dalej: KN) nauczycielowi niepełnosprawnemu, zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, z zaokrągleniem do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Procedura ta dotyczy pedagoga, dla którego maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy jest ustalany zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2046 ze zm., dalej u.r.z.o.n.). Prze pis ten mówi, że czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – siediu godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Co więcej, niepełnosprawny nie może być zatrudniony w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych (art. 15 ust. 3 u.r.z.o.n.).

Ponad 130 dodatkowych miejsc na medycynie

Specyfika

Konieczność uregulowania zasad obniżki czasu pracy nauczycieli wprost w pragmatyce zawodowej Ministerstwo Edukacji Narodowej tłumaczyło specyfiką wykonywanych przez nich zadań. Wskazano, że dla pracy nauczyciela charakterystyczne jest rozliczanie i rejestrowanie wyłącznie obowiązkowego wymiaru zajęć, czyli pensum. Poza nim pedagog ma jeszcze obowiązek realizacji zajęć statutowych i przygotowania do nich oraz samokształcenia i doskonalenia zawodowego. Wymienione zajęcia i czynności nie są rejestrowane (przy czym mogą odbywać się zarówno w szkole, jak i poza nią). Dlatego zdaniem MEN obniżanie tygodniowego czasu pracy nauczyciela ma znaczenie, o ile obniżeniu ulega także tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć.

Doprecyzowanie tych kwestii wyraźnie w KN na pewno jest potrzebne. Ale określenie w pragmatyce tylko fragmentu zagadnienia postawiło pod znakiem zapytania możliwość stosowania przepisów u.r.z.o.n., w tym tych dotyczących możliwości odstąpienia od zmniejszenia wymiaru czasu pracy i zakazu przydzielania godzin nadliczbowych. Wyjątek ten przewiduje u.r.z.o.n. Czy zatem obecnie nauczycielowi można nie obniżać pensum, gdy ma on na to zgodę lekarza? Taką możliwość zgodnie potwierdzają eksperci, MEN i Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (dalej BON). Procedurę zastosowania wyjątku określa zaś art. 16 ust. 1 pkt 2 u.r.z.o.n. Zgodnie z tym przepisem lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne lub w razie jego braku sprawujący opiekę nad daną osobą może wyrazić zgodę na nieobniżanie czasu pracy oraz zatrudnianie jej w porze nocnej i godzinach nadliczbowych. Przy czym zgoda ta jest wydawana na wniosek pracownika.

Koniec naukowej sagi z transportem w tle. Nie będzie odrębną dyscypliną naukową

Ponad wymiar

W związku z nowelizacją art. 42a KN pojawiła się kolejna wątpliwość. W nowym brzmieniu ust. 3 art. 42a KN postanowiono, że nauczycielowi korzystającemu z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie przydziela się godzin ponadwymiarowych. Czy dotyczy to niepełnosprawnego nauczyciela, któremu za zgodą lekarza nie obniżono tygodniowego pensum? Na to pytanie należy odpowiedzieć negatywnie, gdyż zakaz z art. 42a ust. 3 KN dotyczy tylko tego, który korzysta z obniżki pensum. Jeżeli więc za zgodą lekarza nie zmniejszono niepełnosprawnemu nauczycielowi tygodniowego pensum, to zakaz godzin ponadwymiarowych w stosunku do niego nie obowiązuje.

To nie koniec pytań. Przypomnijmy, że zgoda lekarza wymagana jest także na zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika w godzinach nadliczbowych. Czy jest ona konieczna także na przydzielenie godzin ponadwymiarowych? Mateusz Brząkowski, radca prawny z TGC Corporate Lawyers twierdzi, że nie. – Przepisy KN odróżniają godziny ponadwymiarowe od godzin nadliczbowych. Godziny ponadwymiarowe odnoszą się do pensum, z kolei godziny nadliczbowe odnoszą się do wymiaru czasu pracy – zauważa prawnik.

Na tę kwestię zwraca się także uwagę w literaturze. Podkreśla się, że godziny ponadwymiarowe nie są tożsame z nadliczbowymi. Te pierwsze stanowią godziny zajęć (dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych) powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć (dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych). Są to więc godziny wykraczające poza obowiązkowe pensum nauczyciela wskazane w art. 42 ust. 3 KN, ale realizowane są w ramach tygodniowej normy czasu pracy. Natomiast godziny nadliczbowe, to – zgodnie z art. 151 kodeksu pracy – praca wykonywana albo ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, albo ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. W przypadku nauczycieli pracą w godzinach nadliczbowych będzie praca wykonywana ponad tygodniową normę czasu pracy, wskazaną w art. 42 ust. 1 KN (K. Lisowski, K. Stradomski, „Karta Nauczyciela. Komentarz”, Legalis 2018). Oznacza to, że nie jest potrzebna zgoda lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne (lub sprawującego opiekę nad nauczycielem) na realizację zajęć w godzinach ponadwymiarowych. Potwierdza to mecenas Mateusz Brząkowski, wskazując, że zgoda lekarza specjalisty na możliwość pracy w godzinach nadliczbowych nie odnosi się wprost do godzin ponadwymiarowych. Zgoda taka będzie jednak konieczna na nieobniżenie mu tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć, zatrudnienie go w godzinach nadliczbowych lub porze nocnej.

Wyjaśnienie BON z 3 września 2018 r.

Regulacje dotyczące czasu pracy niepełnosprawnych nauczycieli zostały zawarte w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967) oraz w zakresie nieuregulowanym w tym akcie prawnym w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 511 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 42a ust. 1a Karty nauczyciela dobowe i tygodniowe normy czasu pracy nauczyciela zaliczonego do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie mogą przekraczać norm ustalonych w art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji (…), tj. 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Wskazany przepis nie reguluje pracy niepełnosprawnych nauczycieli w godzinach nocnych i nadliczbowych i z tego względu zastosowanie ma regulacja art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji (…) – obowiązuje zakaz zatrudniania w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Od powyższych zasad istnieją wyjątki - szczególnych regulacji dotyczących czasu pracy nie stosuje się, gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę (art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji (…).

W sytuacji gdy nauczyciel posiadający orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności uzyska zgodę lekarską na wyłączenie stosowania art. 15 ustawy o rehabilitacji (…) – będzie podlegał przepisom dotyczącym czasu pracy nauczycieli określonych w art. 42 Karty nauczyciela, a dyrektor będzie mógł przydzielać godziny ponadwymiarowe w wymiarze określonym w art. 35 Karty nauczyciela.

Stanowisko MEN z 7 września 2018 r.

Od 1 września 2018 r. zgodnie z art. 42a ust. 1a i ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (Dz.U. z 2018 r. poz. 967) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. poz. 2203), nauczycielowi niepełnosprawnemu zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, dla którego maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy jest ustalony zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 511), obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć tzw. pensum proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, z zaokrągleniem do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Nauczycielowi korzystającemu z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie przydziela się godzin ponadwymiarowych. Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że obniża się pensum nauczyciela, któremu określono maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy na podstawie art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W sytuacji gdy nauczyciel niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, skorzysta z uprawnienia wynikającego z art. 16 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy tzn. na jego wniosek lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi zgodę na wyłączenie stosowania wobec tego nauczyciela art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, nauczyciel będzie podlegał przepisom dotyczącym czasu pracy nauczycieli określonych w art. 42 ustawy – Karta nauczyciela. A dyrektor będzie mógł mu przydzielać godziny ponadwymiarowe w wymiarze określonym w art. 35 ww. ustawy. Nadmieniam, że koszty badania, o którym mowa w art. 16 ustawy o rehabilitacji (…) pokrywa pracodawca. Jednocześnie uprzejmie wyjaśniam, że przepisy ustawy o rehabilitacji (…), dotyczą wszystkich pracowników niepełnosprawnych, a więc nauczyciel posiadający orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności obligatoryjnie ma obniżony czas pracy. Nowelizacja ustawy – Karta nauczyciela jedynie doprecyzowuje kwestie obniżania czasu pracy nauczycieli w zakresie tzw. pensum. Podsumowując, nauczyciel niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności może wnioskować do lekarza o wyrażenie zgody na pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, w tym pracę w godzinach ponadwymiarowych. Natomiast przydzielanie godzin ponadwymiarowych nauczycielowi, któremu dyrektor wcześniej obniżył tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć na podstawie art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zaprzecza celowości dokonanego obniżenia i de facto nie wpływa na polepszenie warunków pracy tego nauczyciela.

Mateusz Brząkowski, radca prawny zarządzający działem prawa pracy w kancelarii TGC Corporate Lawyers / Dziennik Gazeta Prawna

opinia eksperta

Celem nowelizacji Karty nauczyciela było doprecyzowanie kwestii czasu pracy nauczycieli posiadających orzeczenie ostopniu niepełnosprawności. Jednocześnie nowelizacja art. 42a KN wywołała dodatkowe wątpliwości wprzypadku uzyskania przez niepełnosprawnego nauczyciela zgody lekarza na niestosowanie szczególnych regulacji czasu pracy wskazanych wart. 15 u.r.z.o.n. Jak wyjaśniło Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych wstanowisku z 3 września 2018 r., wsytuacji gdy nauczyciel posiadający orzeczenie oumiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności uzyska zgodę lekarską na wyłączenie stosowania art. 15 u.r.z.o.n. –będzie podlegał przepisom dotyczącym czasu pracy nauczycieli określonych wart. 42 KN, adyrektor będzie mógł przydzielać godziny ponadwymiarowe wwymiarze określonym wart. 35 KN. Oznacza to, że zgoda lekarza umożliwia nauczycielowi zniepełnosprawnością pracę w ogólnych normach czasu pracy (czyli do 40 godzin tygodniowo), wtym na pracę wgodzinach nadliczbowych. Będzie można przydzielić mu także godziny ponadwymiarowe. Wniosek jest więc taki, że do nauczyciela wtakiej sytuacji nie stosuje się art. 42a ust. 1a i3 KN.