Przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umów na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawieranych z Narodowym Funduszem Zdrowia (cesja) jest coraz bardziej powszechne. W praktyce przesłanki za dokonaniem tej czynności mogą być różne.
Może być to zarówno chęć połączenia kilku przychodni, ale też przejście lekarza na emeryturę i zaprzestanie wykonywania pracy oraz przekazania swojej praktyki następcom. Umowa cesji jest więc najprostszym i najtańszym sposobem przeniesienia praw i obowiązków. Wydawać by się mogło, że również NFZ powinien być zainteresowany bezkolizyjnym przejściem praw i obowiązków wynikających z takiej umowy, w celu zapewnienia pacjentom ciągłości udzielania świadczeń. W praktyce występują na tym tle liczne trudności.
Na wstępie należy poczynić kilka uwag natury ogólnej. Zgodnie z przepisem art. 509 ust. 1 kodeksu cywilnego przez cesję należy rozumieć umowę, na mocy której wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Celem i skutkiem tej umowy jest więc przejście na nabywcę ogółu praw i obowiązków. Zgodnie z przepisem art. 155 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1938 ze zm. – dalej u.ś.o.z.), do umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Jednocześnie ust. 5 tego przepisu jednoznacznie wskazuje, że jeżeli umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie stanowi inaczej, przeniesienie na osobę trzecią praw i obowiązków wynikających z umowy wymaga pisemnej zgody dyrektora oddziału wojewódzkiego funduszu.
Należałoby więc przyjąć, że w przypadku zgody właściwego dyrektora oddziału NFZ cesja umowy o udzielanie świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej jest dopuszczalna ze wszelkimi tego konsekwencjami. Podmiot zainteresowany zawarciem takiej umowy zobowiązany jest, na podstawie par. 34 ust. 1 rozporządzenia ministra zdrowia z 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. poz. 1400 ze zm.), do powiadomienia na co najmniej 30 dni przed planowaną cesją właściwego oddziału wojewódzkiego NFZ o zmianie formy organizacyjno-prawnej prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Następnie świadczeniodawcy zainteresowani odpowiednio przekazaniem i przejęciem wierzytelności składają wniosek o cesję umowy, załączając do niego wymagane dokumenty. Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że w przypadku umów dotyczących świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej ściśle z nią związane są deklaracje wyboru. Zgodnie z przepisem art. 10 ustawy z 7 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz.U. poz. 2217 – dalej u.p.o.z.) deklaracja jest oświadczeniem woli świadczeniobiorcy (pacjenta) korzystania z opieki zdrowotnej u danego świadczeniodawcy. W konsekwencji jest to podstawa do wynagrodzenia przysługującego świadczeniodawcy rozliczana według stawki kapitacyjnej przysługującej właśnie od każdego zadeklarowanego uprawnionego do świadczeń, nie zaś według liczby faktycznie udzielonych w określonym okresie świadczeń zdrowotnych. Ma to więc zasadnicze znaczenie dla finansowania podstawowej opieki zdrowotnej. Niestety, poszczególne oddziały wojewódzkie NFZ stosują w tej kwestii zróżnicowaną praktykę. Począwszy od uznania ważności deklaracji, przez wyznaczenie nabywcy okresu kilku miesięcy na ponowne ich zebranie, a skończywszy na przypadkach stwierdzenia utraty ich ważności. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie art. 159 ust. 1, pkt 1 u.ś.o.z., przepisów dotyczących konkursu ofert i rokowań nie stosuje się do zawierania umów ze świadczeniodawcami udzielającymi świadczeń w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Dokonywanie cesji takiej umowy bez zachowania ważności deklaracji wyboru pozbawia ją więc całkowicie celu gospodarczego, skoro każdy podmiot (oczywiście spełniający warunki) może taką umowę z NFZ zawrzeć.
Należy podkreślić, że deklaracja wyboru może stracić ważność, ale wyłącznie w przypadku gdy: uprawniony złoży deklarację u innego świadczeniodawcy, nastąpi śmierć uprawnionego albo straci on status osoby uprawnionej do świadczeń zdrowotnych finansowanych przez NFZ. Za taką interpretacją może przemawiać też brzmienie art. 10 ust. 7 u.p.o.z., zgodnie z którym „w przypadku zaprzestania udzielania świadczeń opieki zdrowotnej przez wybranego lekarza POZ, pielęgniarkę POZ lub położną POZ u wybranego świadczeniodawcy lub wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 6 ust. 3, deklaracje wyboru zachowują ważność w zakresie wyboru tego świadczeniodawcy do czasu wyboru innego lekarza POZ, pielęgniarki POZ lub położnej POZ, lub wyboru nowego świadczeniodawcy”. Ponadto sama umowa o udzielanie świadczeń gwarantowanych w ramach POZ, stanowiąca załącznik nr 2 do zarządzenia prezesa NFZ nr 122/2017/DSOZ w treści par. 4 ust. 1–5 potwierdza ważność deklaracji. Oczywiście z zastrzeżeniem, że dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ wyraził zgodę na cesję umowy na podstawie przepisu art. 155 ust. 5 u.ś.o.z., a świadczeniobiorcy (pacjenci) zostali poinformowani przez ogłoszenie o okoliczności dokonania cesji, a w konsekwencji mają prawo nieodpłatnego złożenia deklaracji wyboru do innego świadczeniodawcy.
Reasumując, należy wskazać, że w obowiązującym stanie prawnym dokonanie cesji umowy o udzielanie świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (po spełnieniu wyżej wskazanych warunków) nie powoduje utraty ważności deklaracji wyboru. Decyzje dyrektorów oddziałów wojewódzkich NFZ, które w konsekwencji powodują utratę ważności deklaracji albo narzucają tymczasowy okres ich ważności, ingerują w prawa pacjenta, potencjalnie pozbawiając go świadczeniodawcy gwarantującego mu podstawową opiekę zdrowotną w sposób ciągły.
Biorąc pod uwagę to, że poszczególne oddziały wojewódzkie NFZ stosują zróżnicowaną w tym zakresie praktykę, w tym także najbardziej skrajną, tj. stwierdzenie nieważności deklaracji w przypadku dokonania cesji umowy na rzecz innego świadczeniodawcy, należy postulować stosowne doprecyzowanie w zarządzeniu prezesa NFZ nr 122/2017/DSOZ.